NAVOIYSHUNOSLIK

#Shohbayt

Soqiyo, bir may bila vahmimni kamroq aylakim,
Shomi hajr osibidin behad harosonmen bugun.

Lug‘at:
Haroson - qo‘rquvchi, qo‘rqqan, qo‘rqoq;
Osib - ziyon, zarar, musibat, kulfat.

Nasriy bayon:
Ey soqiy, bir may tutib vahimamni kamaytir. Chunki bugun hajr qorong‘uligining musibatidan cheksiz qo‘rquvdaman.

Sharh:
Ey piri komil, fayz-u ma'rifating bilan xavotirimni arit. Chunki Haq vasliga yeta olmaymanmi deb behad qo‘rquvdaman.

Badiiy san'atlar:
Nido;
Tanosib - soqiy, may; vahm, osib, haroson;
Istiora - shomi hajr; soqiy; may.

Odiljon Rahmatulloh

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

Bu fano dayrin baqosiz erkanin to angladim,
El surudi ishrati motam fig‘onidur manga.
Alisher Navoiy

Lug‘at:
Surud – ashula, qo‘shiq.

Nasriy bayon:
Bu o‘tkinchi dunyoning boqiy emasligini anglaganimdan buyon elning shod-u xurramlik qo‘shig‘i menga motam fig‘oni bo‘lib tuyuladi.

Badiiy san’atlar:
Istiora – fano dayri;
Tazod – fano, baqo; ishrat, motam; surud, fig‘on;
Tashbeh – elning shodlik qo‘shig‘i motam fig‘oniga o‘xshatilmoqda.

Odiljon Rahmatulloh

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#munojot

Lutf aylagilki, mumkin emas qilmasang qabul,
Yetmak tamomi umr ibodat bila sanga.
Alisher Navoiy

https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#munojot

Lutfung rafiqim o‘lmasa, ne hadki, yetkamen
Boshtin ayoq gunoh-u zalolat bila sanga.
Alisher Navoiy

https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#ҳикоят

ЭШИК

Суҳайл ибн Амр аёли билан сафарга чиққан эди. Йўлда қароқчилар уларнинг йўлини тўсиб, мол-мулклари ва таомларини олиб қўйишди. Кейин ўғрилар ўтириб, тортиб олинган таомларни ея бошлашди. Ўғриларнинг бошлиғи овқатланишда уларга шерик бўлмаётгани Суҳайл ибн Амрнинг эътибрини тортди ва ундан:
- Нега сиз улар билан овқатланмаяпсиз? - деб сўради.
- Мен рўзадорман, - деб жавоб берди у.
Суҳайл ҳайратланиб:
- Ўғирлик қилиб яна рўза ҳам тутасизми? - деди.
Шунда у:
- Мен ўзим билан Аллоҳ ўртасида бир эшик қолдираман, шоядки бир куни ўша эшикдан кирсам, - деди.
Орадан бир ёки икки йил ўтгач, Суҳайл уни ҳажда Каъбанинг олдида кўрди. У зоҳид ва обид кишига айланган эди. Суҳайл уни кўриб таниди ва унга:
- Ким ўзи билан Аллоҳ ўртасида бир эшик қолдирса, бир куни албатта ўша эшикдан киради, - деди.

Гарчи кўп гуноҳлар қилган бўлсангиз ҳам, ўзингиз билан Аллоҳ азза ва жалла ўртасидаги барча эшикларни ёпиб қўйишдан эҳтиёт бўлинг! Шоядки, биргина эшик сизга кўплаб эшикларни очиб юборса...

Манба.

https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

Adabiyot haqida bundan yaxshiroq nazariy kitobni hali uchratmadim.

Odiljon Rahmatulloh

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#Ğazal_tahlili_dars
#Umumiy

Ogahiy devonidan:
Dema ul chehrayi gulrang uza chashmi jodudur,
Xo‘tan gulzori ichra jilvagar sarmast ohudur.

Emas mushkin qoshi ko‘z uzrakim aylab havoyi sayd,
Hamul ohu uza parvoz ko‘rguzgan itolg‘udur.

Musaffo orazig‘a qatra xo‘ylarkim berur ziynat,
Tarovatbaxsh Eram gulzorida har yon suzuk suvdur.

Emastur obihayvon chashmasida ruhparvar mavj,
Labi shirini izhor aylagan jonbaxsh kulgudur.

Labidin har nafaskim nuktayi dilkash bo‘lur zohir,
Sochilg‘on huqqayi yoqutdin serob injudur.

Latofat sunbulidur zeb bergan husn bog‘iga,
Uzori uzra bukim jilvagar har sori gisudur.

Yetar har lahza mujgoni xayoli jon aro, vahkim,
Olardur jonsiton o‘qlar, bu ul o‘qlarg‘a qobudur.

Ne tong ul chehra fikri chiqmas ersa soda ko‘nglumdin
Ki, xo‘blar orazi aksi maqomi sof ko‘zgudur.

Visoli manzilig‘a hajr shomida nechuk yetkum –
Ki, yo‘ldur bas uzoq-u kecha ham asru qorong‘udur.

Karam aylab o‘zing yetkur harimi vasl aro, yo Rab –
Ki, sandin Ogahiyning iltimosi borho budur.

Vazn:
Ma-fo-iy-lun / ma-fo-iy-lun / ma-fo-iy-lun / ma-fo-iy-lun /
V – – – / V – – – / V – – – / V – – –
Hazaji musammani solim

O‘qilishi:
De-ma:-ul-cheh / ra-yi:-gul-ran / g-uz-ra:-chash / mi-jo-du-dur, /
Xo‘-tan-gul-zo / ri-ich-ra:-jil / va-gar-sar-mas / t-o-hu-dur. /

Odiljon Rahmatulloh

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

Ey sabo, holim borib...

Ey sabo, holim borib sarvi xiromonimg‘a ayt,
Yig‘larimning shiddatin gulbargi xandonimg‘a ayt.

Buki aning ahd-u paymonig‘a men o‘lsam dag‘i,
Yaxshi fursat topsang, ul bad ahd-u paymonimg‘a ayt.

Buki aning zulfi zunnorida dinim hosili,
Kufr ila bo‘lmish mubaddal, nomusulmonimg‘a ayt.

Buki qilmisham jahon-u jonni aning sadqasi,
Yuz tuman jon-u jahondan yaxshi janonimg‘a ayt.

Buki yuz jon sadqasi qilsam pushaymon bo‘lmag‘um,
Vaslig‘a bir va’da qilg‘andin pushaymonimg‘a ayt.

Buki yuz ming fitnako‘zlig‘ bo‘lsa paydo onsizim,
Qilmag‘um nazzora hargiz, ko‘zi fattonimg‘a ayt.

Buki chok aylab yoqa, usruk chiqar el qasdig‘a,
Men o‘lib el jon topar, beboki nodonimg‘a ayt.

Dahr bog‘i gullari husnin vafosiz erkanin,
Yuzi gul, jismi suman, ko‘yi gulistonimg‘a ayt.

Ey Navoiy, hech gulshanning seningdek xushnavo,
Bulbuli yo‘q erkanin shohi suxandonimg‘a ayt.

Vazn:
Fo-i-lo-tun / fo-i-lo-tun / fo-i-lo-tun / fo-i-lon /
– V – – / – V – – / – V – – / – V ~ /
Ramali musammani maqsur.

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#Ğazal_tahlili_dars

Munis g‘azali, “G‘uncha”.
Tabassumda ko‘rub rangin labingni nogihon g‘uncha,
Qilib diltanglik zohir, ichidin bo‘ldi qon g‘uncha.

Sabo tahrikidin, yo‘q, balki og‘zing sharmidin boshin
Quyi solmoqqa moyil bo‘lg‘usidur har zamon g‘uncha.

Ochiq chehrangni to ko‘rdi dema, ey, gul ochilmishdur,
Xijolat g‘oyatidin aylamish kulgu ayon g‘uncha.

Ko‘ngul tor og‘zinga bir xandada oldurdim, ey gulrux,
Kishi ko‘rganmu erkan bu sifat bir dilsiton g‘uncha?

Amonlik istasang bu bog‘ aro, xomush bo‘l doim
Ki, ofatdin emindur sirrin aylar to nihon g‘uncha.

Sening og‘zing xayolidin qilur ko‘nglum qushi nola,
Erur bois chu bulbul qilsa faryod-u fig‘on g‘uncha.

Ko‘ngul jam’iyati topsa xalal ermas, taajjubkim,
Emas bu bog‘ aro oshufta bo‘lmoqdin amon g‘uncha.

Nedur bu razmgoh ichra boshingga istamaklik xud
Ki, el xayli o‘qig‘a bordur avvalroq nishon g‘uncha.

Shitobon bo‘lma, rif’at qullasig‘a to kun ermassen,
Kamin aylab yotibdur yo‘lda sheri osmon, g‘uncha.

Fig‘onkim, barcha bu gulshan vidoidin emas emin
Ki, gah gul uzmak etmish da’b, gohi, bog‘bon g‘uncha.

Aning ruhsoru la’li o‘yla rangindurki, ey Munis,
Agar ko‘rsa, bo‘lur afsurda gul ham notavon g‘uncha.

Vazn:
Ma-fo-iy-lun / ma-fo-iy-lun / ma-fo-iy-lun / ma-fo-iy-lun /
V – – – / V – – – / V – – – / V – – –
Hazaji musammani solim

O‘qilishi:
Ta-bas-sum-da: / ko‘-rub-rang-gin / la-bing-ni:-no / gi-hon-g‘un-cha: /
Qi-lib-dil-ta: / ng-lik-zo-hir, / i-chi:-din-bo‘l / di-qon-g‘un-cha: /

Radif (qofiyadan keyin takrorlanuvchi so‘z): g‘uncha.
Qofiya: nogihon, qon, zamon, ayon, dilsiton, nihon, fig‘on, amon, nishon, osmon, bog‘bon, notavon.
Raviy: “n” undoshi.
Ridf: undoshdan raviydan oldin kelgan cho‘ziq unli – “o” unlisi.
Qofiya turi: muqayyad qofiya (qofiya raviy tovush bilan tugagani uchun).

Odiljon Rahmatulloh

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#masnaviy_Xamsa

“Layli va Majnun”dan:

1. Boshkim qo‘shib ikki egma qoshi,
Husn ichra ikisining taloshi.

Chun voqif o‘lub bu mojarog‘a,
Mushkin xutaba kirib arog‘a.

Nasriy bayon:
Tutashgan ikki qoshi o‘zaro husn talashib mojaro boshlagan choqda, qora xoli bundan voqif bo‘lib oraga kirgan.

Badiiy san’atlar:
Tashxis – ma’shuqning qoshlari va qora xoli shaxslantirilgan;
Husni ta’lil – yorning ikki qoshi orasiga qora xolining joylashganiga shoirona, yolg‘on izoh keltirilmoqda;
Mubolag‘a.

2. Chun vusma berib alarg‘a tazyin,
Minoyi o‘lub hiloli mushkin.

Yo‘qkim iki sarvi navdamida,
Har sori nasimdin xamida.

Nasriy bayon:
O‘sma ularga ziynat berganda, yangi oyga o‘xshagan qora qoshi ko‘kimtir bo‘lib tovlanar yoxud yangi o‘sib chiqqan ikki sarv niholi shabadadan ikki tarafga egilib turardi.

Badiiy san’atlar:
Istiora – “hilol” so‘zi “qosh” ma’nosida kelmoqda; “iki sarv” so‘zi “ikki qosh” ma’nosida qo‘llanmoqda;
Ruju’ – “Yo‘qkim” so‘zi orqali dastlabki fikrdan qaytib boshqa fikr berilmoqda;
Husni ta’lil – ikki qoshning egik ekaniga shoirona, yolg‘on izoh keltirilmoqda;
Mubolag‘a.

3. Ko‘zlar iki sho‘x kofiri mast,
Har qaysig‘a boqsa uyqu hamdast

Ul sarvlar ostida uzolib,
Uyqu tamaig‘a soya solib.

Nasriy bayon:
Sho‘x, rahmsiz ikki ko‘zi esa mast kofirlardek uyqusirab, haligi sarvlar ostida uyqu umidi bilan cho‘zilib yotibdi.

Badiiy san’atlar:
Tashbeh – yorning ikki ko‘zi mast kofirlarga o‘xshatilmoqda;
Tashxis – ko‘zlar shaxslantirilgan;
Husni ta’lil – ikki ko‘zning ikki qosh ostida joylashganiga shoirona, yolg‘on izoh keltirilmoqda;
Mubolag‘a.

4. Mujgon safining qaro balosi,
Ko‘zlar uza soyaning qarosi.

Nasriy bayon:
Kiprik saflari qora balodek, qora ko‘zlar ustidagi qora soyadek.

Badiiy san’atlar:
Tashbeh – yor kipriklari qora baloga, qora soyaga o‘xshatilmoqda.

5. Yo‘q soyaki, to‘rt saf chekib zang,
Majmui libosi surmayi rang.

Nasriy bayon:
Soya ham emas, balki to‘rt qator saf tortgan surma rang kiyingan zangi qoʻshinlaridir.

Badiiy san’atlar:
Ruju’ – “yo‘q” so‘zi orqali dastlabki fikrdan qaytilmoqda;
Tashbeh – yor kipriklari zangi (habash) qo‘shiniga o‘xshatilmoqda.

6. Ochquncha yumub ko‘z ul sipah tez,
Bir-birga tegib qilurg‘a xunrez.

Nasriy bayon:
Ko‘z ochib yumguncha kipriklar ikki qo‘shindek qon to‘kmoq uchun bir-biriga tashlanadi.

Badiiy san’atlar:
Istiora – “sipah” so‘zi “kipriklar” ma’nosida qo‘llanmoqda;
Tashxis – kipriklar shaxslantirilmoqda;
Husni ta’lil – kipriklarning bir-biriga tegishiga shoirona, yolg‘on izoh keltirilmoqda;
Mubolag‘a.

Odiljon Rahmatulloh

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#Ğazal_tahlili_dars

Tahlil:
1. Bo‘yung sarvi ravondur – jongʻa loyiq,
Ne bir bog‘-u, ne bir bo‘stong‘a loyiq.

Lug‘at:
Sarv – tik o‘suvchi daraxt,
Loyiq – mos, munosib.

Nasriy bayon:
Bo‘ying hech bir bog‘ va hech bir bo‘stonga loyiq bo‘lmagan shunday bir sarvi ravondirki, u faqatgina jonga loyiqdir!

Badiiy san’atlar:
Tashbeh – ma’shuq qomati sarvga o‘xshatilmoqda;
Takrir – ne bir;
Epifora – loyiq;
Tanosib – bog‘, bo‘ston, sarv;
Kitobot – “jonga loyiq” deganda “jon” so‘zi ichidagi “alif”ga ishora qilinmoqda.

Odiljon Rahmatulloh

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#Ğazal_tahlili_dars

Atoyi g‘azali: “Loyiq”
Bo‘yung sarvi ravondur – jongʻa loyiq,
Ne bir bog‘-u, ne bir bo‘stong‘a loyiq.

Ne shabnam donasidur tishlaringkim,
Bo‘lubtur g‘unchayi xandonga loyiq.

Xayolingg‘a ko‘ngulda jon berurmen,
Aziz tuhfa erur mehmongʻa loyiq.

Menum ko‘nglumdasen, ey husn ganji,
Bale, har ganj erur vayrong‘a loyiq.

Topilmas jumla olamda meningtek
Gadoyi mustahiq ehsong‘a loyiq.

Tabib-o, dardi sar berma mangokim,
Mening dardim emas darmong‘a loyiq.

Atoyi so‘zin, ey sultoni husn, ol
Ki, derlar: “Yaxshi dur sultong‘a loyiq”.

Vazn:
V – – – / V – – – / V – –
Ma-fo-iy-lun / ma-fo-iy-lun / fa-uv-lun /
Hazaji musaddasi mahzuf

O‘qilishi:
Bo‘-yung-sar-vi: / ra-von-dur-jon / gʻa-lo-yiq, /
Ne-bir-bo-g‘u: / ne-bir-bo‘s-ton / g‘a-lo-yiq. /

Radif: “loyiq” so‘zi.
Qofiya: jongʻa, bo‘stong‘a, xandonga, mehmongʻa, vayrong‘a, ehsong‘a, darmong‘a, sultong‘a.
Raviy: “n” tovushi.
Qofiya turi: Mutlaq qofiya.
Ridf: “o” unlisi.

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

МИР АЛИШЕР

Тирикликнинг бонги Навоий,
Буюкликнинг ранги Навоий.

Бир ёришди зим-зиё олам,
Туркийларнинг тонги Навоий.

Беш асрлик рўёдир дунё,
Беш асрлик ўнги Навоий.

Бир уммонки, ибтидоси йўқ,
Йўқдир унинг сўнги – Навоий.

Ўтган сайин илдамлаб кетгай,
Борган сайин янги Навоий.

Ватан каби поёни йўқдир,
Ватан каби мангу Навоий.

✍Сирожиддин САЙЙИД

https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy

#tadqiqot
#dissertatsiya
#37

Аҳмедов Н. Ўзбек адабиётида Алишер Навоий сиймосини талқин этиш муаммолари. Филол.фан.докт.дисс. — Тошкент: 1994. — 343 б.

10.01.02. — Ҳозирги ўзбек адабиёти

10.01.03. — Ўзбек адабиёти тарихи

KANALGA ULANISH:
👇👇👇
https://t.center/navoiyshunoslik_rasmiy