Strategic Focus: Central Asia

Turkiyaning Suriyadagi bo’lajak harbiy amaliyotlari: maqsad va oqibatlar

Anvar Qodirov, mustaqil tadqiqotchi

Yaqin oylarda Turkiya Suriyada kurdlarga qarshi kurash niqobi ostida yangi harbiy amaliyotni boshlashi mumkin. Turklar ssenariysi bo’yicha Suriyaning shimoliy hududlari to‘liq nazorat ostiga olinadi, Turkiya esa o‘z ta’sir hududini markaziy Suriyaga qadar kengaytirishi ehtimoldan xoli emas.

I. Bu kontekstda, Erdog‘an kurdlarga qarshi kurash orqali qator strategik maqsadlarga erishmoqchi:

Birinchidan, ichki siyosiy bosimni yumshatish. Kurdlar Turkiya uchun “beshinchi kolonna” bo‘lib, G‘arb Erdog‘anga bosim o‘tkazish uchun ularni qo‘llashda davom etmoqda.

Ikkinchidan, elektoral ustunlik. Mamlakatdagi iqtisodiy inqiroz, yuqori inflyatsiya va aholi daromadlarining pasayishi tashqi siyosiy muvaffaqiyatlar bilan qoplanishi mumkin. Erdog‘an xalqqa yuqori maoshlar va arzon uy-joylar o‘rniga “Usmonlilarning ulug’ merosi” g‘oyasini taklif etmoqda. Bu g‘oya, jumladan, Liviyadan Yoqutistongacha bo‘lgan “turkiy dunyo” xaritalarida aks ettirilayotgan geosiyosiy manfaatlarda yaqqol ko‘rinadi.

II. Biroq, Anqara o’z ekspansiyasi yo’lida yetakchi davlatlarning qarshiligiga duch keladi.

Ekspertlar aytishicha, mintaqadagi ikkinchi (birinchisi Turkiyaning o’zi) ekspansionist davlat - Isroil birinchi bo’lib turklarga qarshi chiqadi. Bu borada Isroilning Turkiya bilan harbiy to‘qnashuv ehtimoli Eron bilan solishtirganda yuqoriroq ekanini qayta-qayta takrorlashi e’tiborni tortadi.

Qizig’i shuki, bo’lajak urushda Isroilga uning an’anaviy ittifoqchisi AQShdan tashqari Rossiya ham yordam berishi taxmin qilinmoqda.

Tel-Aviv va Moskvani hech bo’lmasa qisqa muddatga bog’laydigan asosiy narsa bu - Turkiyaga nisbatan umumiy dushmanlik ruhi. Bundan tashqari, Rossiya-Ukraina urushi masalasida Isroil o‘z bayonotlarida ehtiyotkorlikni saqlamoqda.

Shunday qilib, Turkiyaning Suriyadagi ehtimoliy amaliyotlari nafaqat mintaqaviy muvozanatga, balki xalqaro aloqalarga ham sezilarli ta’sir o‘tkazadi. Erdog‘anning tashqi siyosiy tashabbuslari uning ichki siyosatidagi zaif nuqtalarni qoplashga yo‘naltirilgan bo‘lib, mintaqadagi davlatlar o‘rtasida yangi geosiyosiy bloklarning shakllanishiga sabab bo‘ladi. Ushbu jarayonda 2025-yildagi Rossiya va Isroilning Turkiyaga qarshi munosabatlari diqqat bilan kuzatilishi kerak bo‘ladi.

Strategic Focus: Central Asia

O‘zbekistonni “middle power”lar qatoriga kiritish bo’yicha ilmiy yondashuv

O‘zbekistonning xalqaro maydondagi o‘rni tobora kuchayib, uni “middle power”lar safida ko‘rishga asos yaratmoqda. Siyosiy fanlar doktori (DSc), O’zbekistonning Shvetsiyadagi elchisi Rahmatulla Nurimbetovning “O‘zbekiston va Shanxay hamkorlik tashkiloti” (2024) nomli monografiyasida bu masala birinchilardan bo‘lib ilmiy jihatdan asoslangan. Unda O‘zbekistonning “middle power” maqomini shakllantirish uchun mavjud sharoitlar va imkoniyatlar keng ko‘rib chiqilgan. Ushbu tahliliy postda O‘zbekistonning “middle power” maqomi qanday tarkib topishi va uning ahamiyati haqida fikrlar keltirilgan.

1. Markaziy Osiyoning “jug‘rofiy yadrosi” sifatida roli

O‘zbekiston Markaziy Osiyoning eng yirik davlatlaridan biri bo‘lib, tarixiy-madaniy va iqtisodiy jihatdan mintaqadagi integratsiya jarayonlarining asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. 2017 yilga qadar mintaqadagi raqobat va ziddiyatlar ShHTning rivojlanishida to‘siq bo‘lgan bo‘lsa, O‘zbekistonning proaktiv tashqi siyosati ushbu muammolarni kamaytirishga xizmat qildi. Hozirda mintaqa davlatlari o‘rtasidagi hamkorlik kuchaygan va bu o‘z navbatida O‘zbekistonning xalqaro mavqeini mustahkamlashda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.

2. Katta davlatlar bilan muvozanatli diplomatiya

O‘zbekiston Rossiya, Xitoy va Hindiston kabi yirik davlatlar bilan konstruktiv aloqalarni yo‘lga qo‘ygan. Ushbu davlatlar bilan yaqin hamkorlik “middle power” sifatidagi maqomni rivojlantirish uchun mustahkam asos yaratadi. Ayniqsa, ShHT doirasida olib borilayotgan diplomatik faoliyat Turkiya, Braziliya yoki Janubiy Koreya kabi “middle power”lar tajribasiga mos keluvchi elementlarga ega.

3. Tashabbuskorlik va legitimlikni kuchaytirish

Rahmatulla Nurimbetovning fikricha, O‘zbekiston ShHT doirasida “middle power”ga xos funksiyalarni bajarishda faol harakat qilmoqda. Tashabbuskorlik, ko‘p tomonlama hamkorlikni rivojlantirish va tashkilotning legitimligini saqlash borasidagi amaliy qadamlar nafaqat O‘zbekistonning ichki va mintaqaviy manfaatlariga, balki xalqaro barqarorlikka ham xizmat qiladi. Ushbu yo‘nalish, boshqa “middle power”lar tajribasiga asoslangan holda, yanada takomillashtirilishi mumkin.

4. Konseptual yondashuv zarurati

O‘zbekiston “middle power” maqomini shakllantirish jarayonida tizimli va strategik yondashuvni rivojlantirishi lozim. Nurimbetov tomonidan taklif etilgan “O‘zbekiston Respublikasining ‘o‘rtamiyona davlat’ sifatidagi diplomatiyasi” konsepsiyasi bu borada muhim o‘rin tutadi.

Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston “middle power” maqomini rivojlantirish orqali nafaqat mintaqaviy, balki xalqaro miqyosda ham yangi rolga ega bo‘lish imkoniyatiga ega. ShHT doirasidagi faoliyat bu jarayonda muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Tashqi siyosatdagi muvozanatli yondashuv va tashabbuskorlikning davom ettirilishi O‘zbekistonning global miqyosdagi nufuzi va ta’sirini kuchaytirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.

Bu borada ilmiy doiralar va tahlil markazlari tomonidan taklif etilayotgan konseptual yondashuvlar mamlakatimizning yanada samarali siyosiy strategiyasini shakllantirishga xizmat qiladi.

Strategic Focus: Central Asia

Turkiya Suriyada yangi harbiy operatsiya boshlaydimi?

Turkiya Suriyadagi kurd guruhlariga bosimni kuchaytirmoqda va uning shartlari bajarilmasa, harbiy operatsiya bilan tahdid qilmoqda. Turkiya tashqi ishlar vaziri Hakan Fidan CNN Türk telekanalida chiqish qilib, Anqara Kurd Ishchilar Partiyasi (PKK) va unga aloqador guruhlardan quyidagilarni talab qilayotganini bildirdi: qurolni to‘liq tashlash; Suriya hududidan chiqib ketish va Damashqdagi yangi ma’muriyat bilan muloqotga qo‘shilish. Fidanning so‘zlariga ko‘ra, agar bu talablar bajarilmasa, Turkiya harbiy operatsiyasini qonuniy deb hisoblaydi.

Anqara PKK ta’sirining kengayishini milliy xavfsizlikka tahdid sifatida ko‘radi. Turkiya armiyasi allaqachon Suriya chegarasi bo‘ylab kuchlarni to‘plashni boshlagan. Ayniqsa, AQSh tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan va kurd kuchlari nazorati ostida bo‘lgan Kobani shahri diqqat markazida. Kurdlar, o’z navbatida, allaqachon Vashingtondan yordam so‘ragan.

Ekspertlar aytishicha, Yaqin Sharqda Turkiya ta’sirini mustahkamlashga intilayotgan Erdog‘an mavjud vaziyatni nazoratni kengaytirish imkoniyati sifatida ko‘rmoqda.

Kurdlar esa Vashington tomonidan faol qo‘llab-quvvatlanmoqda, ular Suriya hududida Kurdistonni barpo etishni xohlamoqda va shu sababdan Turkiyaning harakatlarini o‘z rejalariga tahdid sifatida ko‘radilar. Mojaroni yangi bosqichga olib chiqish Suriyada muxolifat ichida bo‘linishga va mintaqadagi beqarorlikning yanada kuchayishiga olib kelishi mumkin.

Agar Turkiya operatsiyani boshlasa, bu turkparast guruhlar va kurdlar o‘rtasida yangi fuqarolik urushi tahdidini keltirib chiqaradi. Bundan tashqari, Isroil va AQSh kabi uchinchi tomonlarning aralashuvi xavfi oshishi gumanitar inqirozini yanada kuchaytiradi.

Umuman olganda, Turkiya kurd kuchlaridan javobni kutayotgan bir paytda, Suriya chegarasi bo‘ylab vaziyat tarangligicha qolmoqda.

@erontahlili

Britaniyada quruvchilar yetishmayapti. Rossiya esa borgan sari o‘zbek quruvchilar uchun jozibasini yo‘qotmoqda — cheklovlari kuchaygan, daromad tushgan. Yangi O‘zbekiston va Britaniya o‘rtasida hanuz oliy darajada tashriflar bo‘lmadi, lekin britanlar oxirgi paytlarda Toshkentga biroz serqatnov bo‘lib qolishgan. Balki hukumatimiz o‘zbek quruvchilarining Britaniyada ishlashi bo‘yicha muzokaralar olib borishi kerakdir? Miyalar oqimiga qarshiman, lekin oddiy ishchi maqomidagi yurtdoshlarga baribir yordam kerak. Fermalarda ko‘p o‘zbeklar ishlayapti. Quruvchilar Britaniyada ishlab topadigan pul undan ancha yaxshi.

Yaqinda davlat tepasiga kelgan Keir Starmer Angliyada 2029 yil oxirigacha 1,5 mln uy qurishni va’da qildi, chunki uy tanqisligidan narxlari va ijara oshib ketgan. Qariyotgan quruvchilar va Brexit kabi omillar quruvchilar kamayishiga olib kelgan. Agar hukumat o‘z rejasini amalga oshirmoqchi bo‘lsa, unga qo‘shimcha mana shuncha ishchi kerak bo‘larkan: 20 ming g‘isht teruvchi, 2400 chilangar, 8 ming duradgor, 3200 suvoqchi, 20 ming yer tayyorlovchi ishchilar, 1200 kafelchi, 2400 elektrik, 2400 tom ustasi, 480 muhandis.

Quruvchilikning, albatta, o‘ziga xos qat’iy talablari va hunarmandlik mezonlari bor, lekin masalan Londonda hozir quruvchilikda ishlayotgan chet elliklar soni bo‘yicha hindistonliklar 2-o‘rinda turadi — ular ham dunyoning u chekkasidan kelib o‘rganib ishlab yurishibdi.

Ibrat Safo

Strategic Focus: Central Asia

Jahonning yetakchi Defense.Info nashrida Progressiv islohotlar markazi direktori Mirshohid Aslanovning “Noaniqlik davrida Oʻzbekistonning harbiy salohiyati” (Uzbekistan’s Military Capabilities in an Age of Uncertainty) maqolasi chiqdi. Quyida maqoladan parchani keltiramiz:
 
Ukraina va Yaqin Sharqdagi davom etayotgan mojarolar sharoitida harbiy imkoniyatlar va tayyorgarlik masalalari butun dunyodagi davlatlar, ayniqsa, ushbu hududlarga yaqin joylashgan mamlakatlar uchun yanada dolzarb boʻlib bormoqda.

Markaziy Osiyoda strategik joylashuvga ega O‘zbekiston, global harbiy kuch reytinglarida, jumladan, Global Firepower Index (GFP), ko‘pincha cheklangan rasmiy va noto‘g‘ri ma’lumotlar tufayli e’tibordan chetda qolmoqda.
 
O‘zbekistonning harbiy qudratini qayta baholash

O‘zbekistonning harbiy imkoniyatlari va strategik resurslari yetarlicha o‘rganilmagan. GFP kabi reytinglar bir qator muhim omillarni hisobga olmasligi bunga sabab bo‘lmoqda. GFP mamlakatlarni ishchi kuchi, moliyaviy ko‘rsatkichlar, uskunalar, geografiya, resurslar, logistika va mudofaa budjeti kabi omillar asosida baholaydi. Ammo 2024-yilgi baholashda O‘zbekistonning reytingi 62-o‘rindan 65-o‘ringa tushib, mamlakat Markaziy Osiyodagi yetakchi o‘rnini yo‘qotdi.
Biroq, bu reyting O‘zbekistonning harbiy realliklarini to‘liq aks ettirmaydi, chunki ma’lumotlar orasida muvofiqlik yo‘q.
 
Zahira kuchlari: e’tibordan chetda qolgan strategik resurs

GFP bahosidagi eng katta kamchiliklardan biri O‘zbekistonning zahira kuchlarini mavjud emas deb hisoblashidir. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida zahirada xizmat qilish to‘g‘risidagi qonunga ko‘ra, harbiy xizmatga yaroqli 18-35 yoshdagi barcha erkaklar zahirada xizmat qilishga majburdir. Ushbu demografik guruh qariyb 10 mln kishini tashkil etadi. Agar sog‘liq va bandlik cheklovlari hisobga olinsa ham, zahira kuchlari 5 mlndan ortiq shaxsni tashkil etadi. Bu ulkan zahira O‘zbekiston uchun kuchli strategik resurs bo‘lib, uzoq muddatli qarama-qarshiliklarga tayyorgarlikni ta’minlaydi.
 
Faol qoʻshinlar va Milliy gvardiya hissasi

GFP O‘zbekistonning faol qo‘shinlar sonini 48 ming deb baholaydi, qo‘shimcha ravishda 20 mingta harbiy sohaga yaqin xodim mavjudligi qayd etiladi. Biroq, Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, faol qo‘shinlar soni 68 mingga yaqin. Bundan tashqari, Milliy gvardiya tarkibida 30 mingdan ortiq xodim mavjud bo‘lib, bu O‘zbekistonning operatsion salohiyatini sezilarli darajada kengaytiradi va milliy mudofaa uchun mustahkam asos yaratadi.
 
Mudofaa budjeti: past baholangan koʻrsatkich

GFP O‘zbekistonning mudofaa budjetini $796 mln deb qayd etadi, ammo haqiqiy raqam $3 mlrdga yaqin. Ushbu farq mamlakatning qurolli kuchlarini modernizatsiya qilish va tayyorlashga bo‘lgan sodiqligini aks ettiradi. Shuningdek, GFP tomonidan O‘zbekistonning xarid qobiliyati pariteti (XQP) $270 mlrd deb baholangan, lekin haqiqiy ko‘rsatkich $319 mlrdni tashkil etadi. Bu kuchliroq iqtisodiy asos mudofaa salohiyatiga doimiy sarmoya kiritishni qo‘llab-quvvatlaydi.

Strategic Focus: Central Asia

Qozog‘iston va O‘zbekiston: Markaziy Osiyo o‘rtamiyona davlatlar (middle power) strategik markazi sifatida mustahkamlanishi – davomi
 
Qozog‘iston va O‘zbekiston mintaqaning yalpi ichki mahsuloti va aholisi salmog‘ining uchdan ikki qismiga ega. Qozog‘iston, o‘zining tabiiy resurslari va geografik o‘lchamlari (dunyodagi to‘qqizinchi yirik mamlakat) bilan transport va energetika tashabbuslarida markaziy o‘rin egallaydi. Prezident Qosim-Jo‘mart Toqayevning tashqi siyosati Rossiya, Xitoy va Yevropa Ittifoqi bilan muvozanatli aloqalarni saqlashga qaratilgan.

O‘zbekiston, Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida amalga oshirilgan bozor iqtisodiyoti islohotlari orqali iqtisodiyotni rivojlantirish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda muvaffaqiyat qozondi. Markaziy Osiyoning eng ko‘p aholiga ega mamlakati sifatida O‘zbekiston mintaqaviy jarayonlarda ajralmas rol o‘ynaydi. Uning Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasida joylashuvi Janubiy Osiyo bilan bog‘liq yangi transport loyihalarida muhim o‘rinni egallashiga xizmat qiladi.

Muammolar va imkoniyatlar

Qozog‘iston va O‘zbekistonning birgalikdagi harakatlariga qaramay, bu strategik xabning ayrim muammolari mavjud: a) milliy manfaatlarning turlicha bo‘lishi koordinatsiyani murakkablashtirishi mumkin; b) tashqi kuchlarning ta’sir ko‘rsatish harakatlari davom etmoqda; c) Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi infratuzilma bo‘shliqlari va iqtisodiy nomutanosibliklar mintaqaviy integratsiyaga to‘sqinlik qilmoqda.

Shunga qaramay, Qozog‘iston va O‘zbekiston Markaziy Osiyoni o‘rtamiyona davlatlar “strategik markazi” sifatida mustahkamlash uchun ulkan imkoniyatlarga ega. Ularning hamkorligi C5 platformasi doirasida mintaqani global geosiyosatda muhim o‘yinchiga aylantirmoqda.
 
Geostrategik ko‘prik

Toqayev va Mirziyoyev rahbarligida Markaziy Osiyo yetakchi davlatlar va mintaqalarning manfaati to‘qnashayotgan geostrategik ko‘prikka aylanmoqda. Qozog‘iston infratuzilmasi Rossiya, Xitoy va Yevropani bog‘lasa, O‘zbekiston Janubiy Osiyo va Yaqin Sharq bilan aloqalarni kengaytirmoqda.

Bu ko‘prik faqat geografik emas, balki siyosiy va iqtisodiy mazmunga ham ega. Qozog‘iston va O‘zbekiston neytral davlatlar sifatida raqobatlashayotgan global kuchlar o‘rtasida muloqot va hamkorlik maydonini yaratishmoqda.

Xulosa qilib aytganda, Qozog‘iston va O‘zbekiston Markaziy Osiyoni periferiyadan o‘rtamiyona davlatlar “strategik markazi”ga aylantirmoqda. Ularning birgalikdagi harakatlari mintaqani barqarorlashtiruvchi va birlashtiruvchi kuch sifatida mustahkamlashda davom etmoqda. Bu esa nafaqat mintaqaning kelajagini, balki xalqaro iqtisodiy va siyosiy jarayonlarning yangi ko‘rinishini belgilashga xizmat qiladi.

Strategic Focus: Central Asia

Qozog‘iston va O‘zbekiston: Markaziy Osiyo o‘rtamiyona davlatlar (middle power) strategik markazi sifatida mustahkamlanishi
 
So‘nggi tendensiyalarga ko‘ra, Qozog‘iston va O‘zbekiston Markaziy Osiyoning global ahamiyatini oshirmoqda. Birgalikda ular mintaqani o‘rtamiyona davlatlar (middle power) “strategik markazi”ga aylantirmoqda. Bu ikki davlat global ta’minot zanjirlari va geosiyosiy raqobat uchun muhim bo‘lgan mintaqaning markaziy tugunlariga aylanmoqda. Ammo ular atrofdagi o‘zgarishlarga shunchaki moslashib qolmasdan, faol va dinamik tarzda harakat qilmoqda.

O‘rtamiyona davlatlar “strategik markazi” tushunchasi Qozog‘iston va O‘zbekistonning alohida milliy imkoniyatlaridan tashqariga chiqib, ularning birgalikdagi ta’sirini qamrab oladi. Markaziy Osiyo xalqaro maydonda yaxlit birlik sifatida tan olinmoqda. Qozog‘istonning energetika boyligi va O‘zbekistonning demografik kuchi mintaqaga katta foyda keltiruvchi sinergiyani yaratmoqda.

Ularning kuchli tomonlari o‘zaro hamkorlikda Markaziy Osiyoning ovozini xalqaro institutlar va muzokaralarda kuchaytirishga yordam bermoqda. Mintaqaviy strategiyalarini Turkiy davlatlar tashkiloti (TDT), Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) va Osiyoda hamkorlik va ishonch choralari bo'yicha kengash (CICA) kabi global doiralarga integratsiya qilish orqali Qozog‘iston va O‘zbekiston mintaqaning geosiyosiy ahamiyatini oshirmoqda.

Transport va integratsiya

Qozog‘iston va O‘zbekiston mintaqani bog‘lovchi loyihalarga yetakchilik qilmoqda. Qozog‘iston Xitoyni Yevropa bilan bog‘laydigan Trans-Kaspiy xalqaro transport yo‘lagi (O‘rta yo‘lak) tashabbusini muvaffaqiyatli ilgari surmoqda. O‘zbekiston, o‘z geografik joylashuvi va demografik qudratidan foydalanib, transport va energetika infratuzilmasini integratsiya qilishga e’tibor qaratmoqda. Bu tashabbuslar Markaziy Osiyoni yagona va integratsiyalashgan mintaqa sifatida rivojlantirishga qaratilgan umumiy makon mavjudligini aks ettiradi.
 
Diplomatik hamkorlik va C5 roli

Qozog‘iston va O‘zbekistonning yetakchiligi ostida C5 guruhi (Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston) mintaqaning umumiy birligini mustahkamladi. AQSh, Xitoy, Germaniya va Yaponiya kabi yirik davlatlar C5 platformasi orqali Markaziy Osiyo bilan muzokaralar olib bormoqda. Bu uchrashuvlar Markaziy Osiyoning xalqaro diplomatiyadagi rolini yanada kuchaytirmoqda.

AQSh C5 bilan xavfsizlik va barqaror rivojlanish masalalarida hamkorlik qilsa, Xitoy C5+1 mexanizmi orqali mintaqani o‘z infratuzilma loyihalariga integratsiyalashga intilmoqda. Germaniya barqaror energiya va boshqaruvga e’tibor qaratsa, Yaponiya infratuzilma va texnologiyalarni uzatishga urg‘u bermoqda. Bu aloqalar Markaziy Osiyoni global muzokaralarda muhim o‘rinni egallashiga olib kelmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

Vashingtondan kelayotgan ma'lumotlarga ko‘ra, Donald Tramp administratsiyasi Yaqin Sharqdagi AQSh ta’sirini tezda tiklashga va Saudiya Arabistoni hamda Isroil bilan aloqalarni mustahkamlashga kirishmoqda. Saudiya Arabistoni – Isroil – AQSh uchburchagining shakllanishi yangi strategiyaning asosiy elementi bo‘lib, nafaqat mintaqaviy jarayonlarga, balki Yevropa, Afrika va Hind-Tinch okeani mintaqasidagi geosiyosiy vaziyatga ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Bu kontekstda yangi prezidentning tashqi siyosatdagi ustuvor yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:

Birinchi, Eronni maksimal bosim ostida ushlash. Tehronni izolyatsiya qilish siyosati daromad manbalarini qisqartirish, proksi-guruhlarni kuchsizlantirish va diplomatik izolyatsiyani kuchaytirishni o‘z ichiga oladi.

Ikkinchi, Isroil bilan ittifoqni mustahkamlash. Vashington, ehtimol, “ikki davlat yechimi” qo‘llab-quvvatlashdan voz kechadi va Isroilning G‘azo hamda G‘arbiy Sohil bo‘yicha rejalarini amalga oshirishga e’tibor qaratadi.

Uchinchi, “Ibrohim kelishuvlari”ni kengaytirish. Isroilning arab davlatlari bilan munosabatlarini normallashtirish va Hindiston – Yaqin Sharq – Yevropa iqtisodiy yo‘lagi kabi integratsiya tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘ladi.

Ayni vaqtda Saudiya Arabistonining Xitoy bilan hamkorligi AQSh siyosati uchun jiddiy muammo bo‘lib qolmoqda. Pekin mintaqadagi o‘z ta’sirini kengaytirishga faol intilmoqda, Isroil esa Xitoy strategiyasidan uzoqlashmoqda. AQShning global yetakchilikka qaytishi Vashingtonning ittifoqdoshlari Xitoy bilan yaqinlashgan holda, AQSh xavfsizlik soyaboniga tayanish darajasiga oid savolni kun tartibiga olib chiqadi.

Shu bilan birga, Tramp administratsiyasining Eron bilan kelishuvga erishish ehtimoli saqlanib qolmoqda, bu esa Ar-Riyod manfaatlariga tahdid solishi mumkin. Biroq, AQSh va Isroil tomonidan katta imtiyozlar berilishi ehtimoli past, chunki ular Eronning yadroviy tahdidini yo‘q qilish va raketa dasturini cheklashga e’tibor qaratmoqda.

Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, voqealar quyidagi ikki ssenariy bo‘yicha rivojlanadi deb bashorat qilinmoqda:
bashorat qilinmoqda:

Asosiy taxmin: Eronga qarshi qattiq siyosat, Isroil bilan sheriklikni mustahkamlash va AQSh energiya eksportining faollashuvi.

Kam ehtimolli ssenariy: AQSh va Xitoy o‘rtasida murosaga erishish, ammo bu hozirgi bosqichda ikki tomonlama ishonchsizlik va Xitoy iqtisodiyotining zaiflashuvi sababli deyarli mumkin emas.

Xulosa qilib aytganda, Trampning Oq uyga qaytishi Yaqin Sharqdagi AQSh ta’siri kuchayishiga olib keladi. Ammo AQSh, Saudiya Arabistoni va Isroil manfaatlari o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar, shuningdek, global tahdidlar, jumladan, Xitoy omili, yangi uchburchak siyosatini amalga oshirish uchun murakkab sharoit yaratmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

Turon 2025 xalqaro anjumanida ishtirok etishga taklif qilamiz!

Siyosat, tarix, falsafa va iqtisod yo’nalishlari bo’yicha maqolalar 19 yanvargacha qabul qilinadi.

Maqolalarni quyidagi elektron manzilga yuborishingiz mumkin:
Samir.gumbatov.1987@mail.ru

Strategic Focus: Central Asia

Turkiya va Eron munosabatlari: madaniy ekspansiya niqobidagi raqobatmi?
 
Mexroj Imomov, mustaqil tadqiqotchi
 
Turkiyada davlat televideniyesi tarkibida fors tilida efirga uzatiladigan yangi kanalning ochilishi nafaqat media maydonida, balki mintaqaviy geosiyosatda ham katta qiziqish uyg‘otmoqda. TRT rahbari tomonidan “Eronni bezovta qilish maqsadida” ochilganini ta’kidlagan bu qadam Anqaraning an’anaviy madaniy almashinuv doirasidan tashqariga chiqayotgan chuqur strategik maqsadlarini aks ettiradi. Yaqin Sharqdagi keskin raqobat sharoitida bu tashabbus Turkiyaning o‘z geostrategik manfaatlarini ilgari surish uchun media vositalarini qanday qo‘llayotganini yaqqol namoyon etadi.

Mintaqaviy raqobat konteksti

Eron-Turkiya munosabatlari tarixi uzoq va murakkab bo‘lib, o‘zaro aloqalarning mashaqqatli yo‘lidan dalolat beradi. Otaturk tomonidan asos solingan Turkiyaning sekularizm tamoyillari va Erondagi Islom inqilobi mafkurasi orasidagi ideologik ziddiyat tomonlar o‘rtasida hal etilishi qiyin bo‘lgan muammolarni yuzaga keltirgan. Suriya inqirozi va Kavkazdagi keskinlik kabi mintaqaviy nizolar tomonlarning raqobatini yanada kuchaytirdi, bu Anqaraning Tehronga qarshi mediya faolligida yaqqol ko‘rinmoqda.

TRT tarkibida fors tilida efirga uzatiladigan kanalning yaratilishi Turkiyaning kengroq strategiyasining bir qismi sifatida ko‘rilishi lozim. So‘nggi yillarda Anqara Erondagi etnik va madaniy guruhlar bilan faol ishlamoqda, bu esa Eron tadqiqotlari instituti kabi ilmiy va ta’lim platformalari orqali amalga oshirilmoqda. Bu tashabbuslar Turkiyaning forsiy tilida so‘zlashuvchi auditoriya orasida o‘z ta’sirini kuchaytirishga intilayotganini va mintaqaviy siyosatga o‘z qarashlarini singdirishga urinayotganini ko‘rsatadi.

Eron uchun tahdidlar

Eron uchun ushbu yangi telekanal ichki muammolarni yanada kuchaytiradigan tahdid sifatida qabul qilinmoqda. Turkiyaning media tuzilmalari tez-tez qo‘shni davlatni beqarorlashtirishga qaratilgan propaganda olib borishda ayblanadi. Eron ichki siyosati, iqtisodiyoti va madaniyatiga oid masalalarni chuqur o‘rganish orqali Turkiya Eronda alternativ qarashlarni shakllantirishga urinmoqda.

“Sharq” gazetasi Eronni milliy manfaatlarini himoya qilish uchun diplomatik va media vositalarini mustahkamlashga chaqirmoqda. Shu bilan birga, Tehronning bunday qadamlar qarshisida passivligi eronliklar orasida norozilikni oshirib, ikki tomonlama munosabatlarning yanada yomonlashishiga olib kelishi mumkin.

Hamkorlik yo‘llari yoki raqobatni davom ettirish?

Keskinlik ortayotganiga qaramay, SENTO yoki Sa’dobod pakti kabi tashkilotlar doirasidagi hamkorlik tajribasi ikki davlat o‘rtasida yangi muloqot mexanizmlarini yaratish imkoniyatidan darak beradi. Global muammolar kuchayib borayotgan bir paytda Turkiya va Eron o‘z resurslarini kelishmovchiliklarni emas, balki rivojlanishni kuchaytirishga yo‘naltirishlari mumkin, deydi tahlilchilar.

Mavjud muammolarni hal qilish bo‘yicha kelishilgan yondashuvsiz raqobat tendensiyasining davom etishi ikki davlatning mintaqaviy strategik mavqeiga jiddiy zarar yetkazadi. Anqara va Tehron oldida diplomatiyami yoki qarama-qarshilikmi degan tanlov turibdi. Biroq, bu o‘yindagi “stavka”lar misli ko‘rilmagan darajada yuqori.

@erontahlili

Pokiston va Afg’oniston o’rtasida urush boshlanadimi?

Anvar Qodirov, mustaqil tadqiqotchi

Pokiston va Afg‘oniston chegarasida vaziyat keskinlashib, ikki davlatni to‘liq ko‘lamli urush ostonasiga olib keldi. Afg‘onistonni nazorat qilayotgan Tolibon va “Tehrik-e-Tolibon Pokiston” (TTP) guruhi Pokiston hududiga bostirib kirib, chegaradan atigi 24 km uzoqlikdagi shaharni egalladi. Bunga javoban Pokiston Bosh vaziri Shahboz Sharif harbiy holat e’lon qilishga tayyorgarlik ko‘rayotgani va Tolibonga qarshi kurash milliy xavfsizlik uchun muhim ekanini ta’kidladi.

Ikki tomonlama munosabatlarning keskinlashuvi sabablari

Mojaroning keskinlashishiga ikki davlat o‘rtasidagi ziddiyatlarning ortishi sabab bo‘ldi. Pokiston harbiylarining Tolibon bazalariga qarshi operatsiyalari, jumladan, 25-dekabr kuni Paktika viloyatiga amalga oshirilgan aviazarbalar, zo‘ravonlikka turtki berdi. Ushbu hujumlar natijasida afg‘on tomoni ma’lumotiga ko‘ra, 40 kishi, jumladan, ayollar va bolalar halok bo‘lgan. Tolibonning Durand chizig‘i bo‘ylab amalga oshirgan javob zarbalari esa harbiy vaziyatni yanada chigallashtirdi.

Diniy-siyosiy kontekst

Pokiston OAVlari hujum qilganlarni “xorijiylar” deb atab, ularni an’anaviy sunniy islomdan ajralgan radikal islomiy guruhlarga bog‘lamoqda. Pokiston hududida faoliyat olib borayotgan TTP guruhi uzoq vaqtdan beri hukumatni ag‘darib, shariat davlatini o‘rnatish niyatida ekanini e’lon qilib keladi. Tolibon va TTPning birgalikdagi harakatlari bu ikki guruh o‘rtasidagi hamkorlik ortib borayotganini ko‘rsatadi va bu Pokiston uchun yangi tahdidni yuzaga keltirmoqda.

Durand chizig‘i: mojarolarning tarixiy asosi

Britaniya mustamlakachilari tomonidan 1893-yilda o‘tkazilgan Afg‘oniston va Pokiston chegarasi, Durand chizig‘i, hali ham bahsli bo‘lib, Afg‘oniston tomonidan tan olinmagan. Durand chizig‘i nafaqat geografik bo‘linish, balki ikki davlat o‘rtasidagi geosiyosiy uzilishni ham aks ettiradi. Afg‘oniston bu chegarani tan olmagan va bu jangovar guruhlarning harakatlanish erkinligini ta’minlab kelgan.

Bu kontekstda ekspertlar quyidagi ssenariylarni taxmin qilishmoqda:

Birinchi, harbiy keskinlashuv:
Agar Pokiston harbiy holat joriy qilib, Tolibonga qarshi keng ko‘lamli harbiy operatsiyalarni boshlasa, bu ochiq urushga aylanib, mintaqaviy xavfsizlikka katta ta’sir ko‘rsatishi muqarrar.

Ikkinchi, mintaqadagi inqirozning chuqurlashishi:
Harbiy to‘qnashuvlar qo‘shni davlatlar, jumladan, Eron, Xitoy va Hindistonni ham o‘z ichiga olib, mintaqadagi beqarorlikni kuchaytirishi mumkin.

Uchinchi, diplomatik muzokaralar: BMT (yoki boshqa tashkilotlar) va davlatlarning xalqaro aralashuvi bilan mavjud keskinlik hal etilishi mumkin. Biroq, bu Kobul va Islomobodning haqiqiy istagiga bog’liq bo’ladi.

Xulosa qilib aytganda, Pokiston va Tolibon o‘rtasidagi mojaro Janubiy Osiyodagi xavfsizlikning qanchalik zaif ekanini yana bir bor namoyon qildi. Pokiston uchun bu nafaqat hududiy yaxlitlik masalasi, balki milliy barqarorlikka tahdiddir. Shu bilan birga, Tolibon tomonidan boshqarilayotgan Afg‘oniston terrorizmni qo‘llab-quvvatlashda ayblanmoqda. To‘liq ko‘lamli urush ssenariysi tobora haqiqatga aylanmoqda va bu mintaqaviy falokatni oldini olish uchun tezkor diplomatik sa’y-harakatlarni talab qiladi.

Strategic Focus: Central Asia

Qasim-Jomart Toqayevning siyosiy manifesti

Karim Abdullayev, mustaqil tadqiqotchi

Qozog‘iston prezidenti Qasim-Jomart Toqayevning “Ana Tili” gazetasiga bergan so‘nggi intervyusi uning oxirgi yillardagi siyosiy faoliyatini hamda tashqi kuchlar bilan bo‘lgan munosabatlarni yoritadi. Suhbat Qozog‘iston siyosatining og‘riqli nuqtalarini qamrab oldi: 2022-yil yanvar oyidagi fojiali voqealar, Nursulton Nazarboyev davrida shakllangan qo’shhokimiyatchilik va Rossiya hamda Xitoy kabi tashqi o‘yinchilarning ta’siri.

Quyida intervyudagi muhim tezislarni tahlil qilishga harakat qilamiz:

1. Aniqlik va mish-mishlarga chek qo’yilishi: Toqayev BMT bosh kotibi lavozimiga nomzod bo‘lish ehtimolini qat’iy inkor qilib, xalqaro tashkilotda ilgari olgan tajribasi “yetarlicha ko‘p” ekanini ta’kidladi.

Ya’ni, prezident 2029-yilgacha bo‘lgan prezidentlik muddatini tugatishga e’tibor qaratib, ichki qonuniyligini mustahkamlashga harakat qiladi.

2. Qo’shhokimiyatchilik muammosi va Nazarboyev tanqidi: Prezident birinchi marta ochiqchasiga Nazarboyevning iste’foga chiqqanidan keyingi siyosiy faolligini nomaqbul holat sifatida baholadi. Birinchi prezidentning bosh vazirlar, vazirlar va boshqa amaldorlar bilan yig‘ilishlar o‘tkazganini tanqid qilgani ikki hokimiyatlilik masalasi avval o‘ylanganidan ham chuqurroq bo‘lganini ko‘rsatadi.

Fikrimizcha, bu so‘zlar Nazarboyev davrining asta-sekin tugayotganini va Toqayevning hokimiyatni mustahkamlashga tayyor ekanligini anglatishi mumkin.

3. Kreml bilan aloqalar va muvozanat izlash: Nazarboyevning Kreml bilan “axloqiy va siyosiy bog‘liqligi”ni qayd etgan holda, Toqayev o‘zining Moskvaga qaramligi haqidagi tanqidlardan uzoqlashishga urinmoqda. Nazarboyev va Putin o‘rtasidagi uchrashuvlar va qozoq siyosatining ruslarga bog’liqligi haqidagi izohlar esa bu munosabatlarning murakkabligi davom etayotganini ko‘rsatadi.

Toqayev tashqi siyosatni ko‘p vektorli yo‘nalishda kuchaytirishga intilayotgan bo‘lishi mumkin, bunda Xitoy va AQSh muvozanat vazifasini bajarishi aniq.

4. Xitoyning xavfsizlik kafolati sifatidagi roli: Toqayev Si Szinpinning Qozog‘iston suverenitetini qo‘llab-quvvatlash haqidagi so‘zlarini alohida ta’kidlab o‘tdi. Bu bayonot Pekinning mintaqada barqarorlik kafolati sifatidagi rolini mustahkamlayotganini ko‘rsatadi.

Keyingi yillarda Xitoy Qozog‘istonda iqtisodiy va siyosiy ishtirokini kuchaytirib, Rossiya bilan muvozanatni saqlashda yangi muammolarni yuzaga keltirishi mumkin.

5. Qozog‘istonning global diplomatiyadagi roli: Tramp bilan bo‘lgan telefon suhbati va Qozog‘istonning Ukrainadagi nizoni hal etishda vositachi bo‘lishga tayyorligi haqidagi eslatmalar, prezidentning mamlakatni xalqaro jarayonlardagi rolini mustahkamlashdagi ambitsiyalarini ko‘rsatadi.

Ekspretlar aytishicha, bu Qozog‘istonning neytral va vositachilik tashabbuslari orqali xalqaro nufuzini oshirish strategiyasining bir qismi bo‘lishi mumkin.

6. Ostonadagi harbiy paradning ramziy ma’nosi: Ko‘p yillar ichida birinchi marta harbiy parad o‘tkazish rejasi milliy birdamlikni mustahkamlash va Qozog‘iston mustaqilligini ta’kidlashga urinishdir.
Ammo Moskvadagi tadbirlarda ishtirok etish haqidagi izohlarning yo‘qligi Rossiyaga ortiqcha qaramlikdan uzoqlashish istagini anglatishi mumkin.

Umuman olganda, Toqayevning intervyusi Qozog‘iston siyosatidagi yangi davrning ramziy manifesti hisoblanadi.
Prezidentning «eski gvardiya» ta’siridan mustaqillikka erishishga, Kreml ta’sirini kamaytirishga va ko‘p vektorli tashqi siyosatni kuchaytirishga intilishi davom etadi, deb taxmin qilish mumkin.
Ammo ichki muammolar, xususan, hokimiyatni to‘liq konsolidatsiya qilish va «yanvar voqealari» merosini yengish, yaqin yillardagi asosiy vazifalar bo‘lib qoladi.

Strategic Focus: Central Asia

O‘zbekiston “middle power” mavqeiga da’vo qilishga haqlimi? - davomi

Beshinchidan, madaniy va tarixiy liderlik. Toshkent mintaqaning madaniy va ilmiy markazi hisoblanadi, Samarqand va Buxoro esa islom dunyosi tarixiy va diniy merosida muhim rol o‘ynaydi. Oxirgi vaqtlarda ko’plab sammitlarning Samarqandda o’tkazilishi uning Markaziy Osiyo diplomatiyasi poytaxti deb nomlanishiga sabab bo’lmoqda.

Qolaversa, O‘zbekiston o‘zining «yumshoq kuch» siyosatini madaniy almashinuv, turizm va tarixiy diplomatik rol orqali ilgari surmoqda.

Oltinchidan, mintaqaviy xavfsizlikdagi roli. Ekspertlar O‘zbekiston mintaqaviy xavfsizlik masalalarida faol ishtirok etishini qayd etmoqdalar: Afg‘onistondagi barqarorlikni ta’minlashda rol o‘ynaydi; terrorizm va ekstremizmga qarshi kurash tashabbuslarini ilgari suradi; mintaqaviy muzokaralar uchun ko‘plab forum va platformalarga rahnamolik qiladi.

Qolaversa, Markaziy Osiyo xavfsizligi masalalarida O’zbekiston eng ko’p faollik ko‘rsatmoqda.

Yettinchidan, siyosiy barqarorlik. Islom Karimovdan keyin Shavkat Mirziyoyevning hokimiyat tepasiga kelishi O‘zbekistonda islohotlar va qo‘shni davlatlar bilan aloqalarning yaxshilanishiga olib keldi. Qozog‘iston esa Nursulton Nazarboyevning hokimiyatdan ketishi ortidan hokimiyat vorisligi bilan bog‘liq muammolarni boshdan kechirmoqda.

Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston o‘zining geografik, demografik, madaniy va siyosiy afzalliklari tufayli “middle power” maqomiga da’vo qilishi mumkin. Qozog‘iston iqtisodiyoti ko‘rsatkichlarida kuchliroq bo‘lsa-da, O‘zbekistonning uzoq muddatli salohiyati va mintaqadagi mustaqil roli uni Markaziy Osiyoda va boshqa mintaqalarda yanada barqaror hamda ta’sirchan o‘yinchi bo’lishiga imkon beradi.

Strategic Focus: Central Asia

O‘zbekiston va Turkiya: rivojlanayotgan hamkorlik va Islom olami yetakchisiga ishonch

Mexroj Imomov, mustaqil tadqiqotchi

SFCA tomonidan o‘tkazilgan so‘rov natijalari O‘zbekistonning tashqi siyosatidagi muhim tendensiyalardan birini ochib berdi — mintaqaviy hamkorlar, xususan, Turkiyaga nisbatan ishonch ortishi. So‘rovda qatnashgan respondentlarning 15% Turkiyani ishonchli davlat sifatida baholagan bo‘lsa, Rejep Tayyip Erdog‘an dunyo yetakchilari orasida eng yuqori darajadagi ishonchga sazovor bo‘ldi (28%). Bu ko‘rsatkichlar O‘zbekiston va Turkiya o‘rtasidagi strategik aloqalar chuqurlashib borayotganidan dalolat beradi.

Turkiya: yangi mintaqaviy hamkorlik modeli

Turkiyaning Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalarini faol rivojlantirayotgani, xususan, Turkiy davlatlar tashkiloti doirasidagi tashabbuslari mintaqaviy integratsiya uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Erdog‘anning O‘zbekiston auditoriyasi o’rtasidagi mavqei yuqori baholanishi ham Turkiyaning siyosiy va iqtisodiy strategiyasining muvaffaqiyatini ko‘rsatadi.

Xo’sh, nima uchun Turkiya ishonchga loyiq?

Birinchidan, Islom olami yetakchisi: Turkiyaning musulmon dunyosidagi mavqei, uning diniy va madaniy qadriyatlarini ilgari surishda ijobiy rol o‘ynayotganini ko‘rsatmoqda.

Ikkinchidan, harbiy-siyosiy kafolatlar: Turkiyaning NATO a’zosi sifatidagi tajribasi va harbiy salohiyati mintaqaviy xavfsizlikda muhim rol o‘ynashi mumkin. So‘rovda ishtirokchilarning mintaqaviy xavfsizlikni ustuvor yo‘nalish (83%) deb baholashi bu kabi sheriklikning dolzarbligini tasdiqlaydi.

Uchinchidan, iqtisodiy hamkorlik: So‘rovda savdo va investitsiyalarni rivojlantirish eng muhim yo‘nalish sifatida belgilangan. Turkiyaning yirik infratuzilma loyihalari va biznes tajribasi, shubhasiz, O‘zbekiston iqtisodiyotini diversifikatsiya qilishda katta imkoniyat yaratadi.

Xulosa qilib aytganda, so‘rov natijalari Turkiyaning O‘zbekiston tashqi siyosatidagi mintaqaviy hamkor sifatida ahamiyatini kuchaytirayotganini ko‘rsatadi. Erdog‘anga bo‘lgan yuqori ishonch nafaqat siyosiy, balki strategik sheriklikning istiqbollarini ham ochib beradi. Biroq, O‘zbekiston global o‘yinchilarga nisbatan ehtiyotkorlikni saqlagan holda, ko‘p vektorli diplomatiya orqali milliy manfaatlarni himoya qilishda davom etishi kerak.

@erontahlili

G‘arbning O‘zbekiston tashqi siyosatidagi o‘rni: ishtirok, ishonch va tahdidlar

S.Pinxasova, mustaqil tadqiqotchi

SFCA so‘rovi O‘zbekistonliklar orasida G‘arb mamlakatlari va ularning yetakchilariga nisbatan ishonchning pastligi hamda bu holatning mamlakat tashqi siyosatiga ta’sirini ochib bermoqda. G‘arbiy davlatlarga nisbatan ishonch darajasining past bo‘lishi strategik muloqotda qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin.

G‘arbga nisbatan skeptitsizm borasida quyidagilarni qayd etish mumkin:
1) AQSh va Yevropa Ittifoqiga past ishonch: AQShga bo‘lgan ishonch darajasi atigi 9%, Yevropa Ittifoqiga esa 11%ni tashkil etmoqda. Bu ko‘rsatkichlar G‘arbning O‘zbekistondagi imidjini kuchaytirishga katta e’tibor qaratish muhimligini aks ettiradi.

Germaniya kabi nisbatan neytral va barqaror davlat ham 14% ishonch bilan cheklangan. G‘arb davlatlarining O‘zbekistonga nisbatan strategik yondashuvlari yetarli darajada samarali emasligi yaqqol ko’rinmoqda.

2) G‘arb yetakchilarining obro‘si: Donald Trampga nisbatan ishonchsizlik 40% dan oshgani AQShning yetakchi rolida inqirozni yuzaga keltiradi.

Ayni vaqtda, Yevropa liderlari so‘rovda deyarli tilga olinmagan, bu esa ularning mintaqadagi siyosiy ta’sirining zaif ekanidan dalolat beradi.

G‘arbning strategik imkoniyatlari

O‘zbekistonliklarning savdo va investitsiyalarga alohida e’tibor qaratishi (83%) G‘arb davlatlari uchun yangi imkoniyatlarni ochadi. O‘zbekiston infratuzilma, texnologiya va ekologik loyiha sohalarida G‘arb bilan strategik hamkorlikni rivojlantirishi mumkin:

a) Yevropa Ittifoqi yashil energetikaga e’tibor qaratgan holda, O‘zbekistonning iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashidagi ishonchli hamkor bo‘lishi mumkin.

b) Germaniya va Yevropa Ittifoqi O‘zbekiston bilan iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash uchun o‘zining yirik biznes kompaniyalari orqali faoliyatni kengaytirishi lozim.

c) O‘zbekistonlik respondentlar mudofaa va xavfsizlikni qo‘shni davlatlar bilan hamkorlikda ko‘rishni ma’qul deb hisoblagan bo‘lsa-da, G‘arbning mintaqaviy xavfsizlikka hissa qo‘shish imkoniyatlari bor.

Umuman olganda, SFCA so‘rovi O‘zbekistonliklar orasida G‘arb davlatlariga nisbatan ishonch darajasi pastligini ko‘rsatgan bo‘lsa-da, bu mintaqa va G‘arb o‘rtasidagi strategik aloqalarni kuchaytirish zarurligini anglatadi. G‘arb o‘z imidjini yaxshilash va O‘zbekistonda o‘zining ishonchli sherik sifatida o‘rnini mustahkamlash uchun iqtisodiy hamkorlik va xavfsizlik masalalarida faolroq bo‘lishi kerak.

G’arbiy alyans

SFCA tomonidan 2024-yil 24-31 dekabr kunlari o‘tkazilgan so‘rovda 700 ga yaqin respondent qatnashdi. So‘rov natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonliklar orasida mamlakat xavfsizligi holati haqida ijobiy fikr shakllangan.  Dunyodagi murakkab harbiy-siyosiy vaziyatga qaramay 83% respondent o‘zini xavfsiz his qilmoqda. Biroq, so‘rovnoma ishtirokchilari keyingi 10 yil ichida mamlakatga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan qator jiddiy tahdidlarni qayd etishdi.

Kuzatuvchilar asosan xorijiy siyosiy aralashuv (76%), iqlim o‘zgarishi (76%) va Markaziy Osiyo davlatlaridan biridagi ehtimoliy inqilob (74%) katta xavotirda. Boshqa muhim tahdidlar orasida yuqumli kasalliklarning tarqalishi (62%) va xalqaro terrorizm (52%) alohida qayd etilgan. Shuningdek, Afg‘onistondagi inqiroz (38%) va Ukrainadagi urush (51%) o‘rta darajadagi xavf sifatida ko‘rilmoqda.

Dunyo miqyosidagi davlatlarning harakatlariga ishonch borasida umumiy skeptitsizm kuzatilmoqda. Xitoy (6%), Rossiya (6%) va AQSh (9%) juda past darajadagi ishonchga ega. Ayni vaqtda, respondentlar Turkiyaga nisbatan ko‘proq ishonch bildirgan (15%). Yevropa Ittifoqi (11%) va Germaniya (14%) cheklangan darajada ishonchga ega. Shunday qilib global o‘yinchilarga nisbatan ishonchsizlik fonida mintaqaviy hamkorlarning ahamiyati ortib borayotganini ko‘rishimiz mumkin.

Dunyo yetakchilari orasida eng yuqori ishonchga Turkiya prezidenti Rejep Tayyip Erdog‘an (28%) sazovor bo‘lgan. Biroq, Vladimir Putin, Si Szinpin va Donald Tramp 40% dan ortiq respondentlarning ishonchsizligini uyg‘otgan, ya’ni ularning o‘zbek auditoriyasidagi ta’siri pasaygan.

Markaziy Osiyodagi qo‘shni davlatlar bilan aloqalar ijobiy baholanmoqda. 69% respondent Qozog‘istonni O‘zbekistonning eng yaqin ittifoqchisi deb hisoblashi ikki tomonlama hamkorlikning strategik ahamiyatini aks etadi.
 
Xitoy bilan munosabatlar qarama-qarshi his-tuyg‘ularni keltirib chiqarmoqda. 41% respondent Xitoyni tahdid deb hisoblasa, 34% esa uni bir vaqtning o‘zida tahdid va hamkor sifatida baholagan. Bundan tashqari, 63% respondent Xitoyning yaqin 20 yil ichida O‘zbekiston uchun harbiy tahdidga aylanish ehtimoli yuqori ekanligini ta’kidlamoqdalar. Shu bilan birga, Xitoy bilan hozirgi munosabatlar faqat 6% ishtirokchilar tomonidan ijobiy (a’lo) baholangan.

Rossiyaning strategik hamkor sifatidagi roli munozaralarga sabab bo‘lmoqda. 32% respondent Rossiya bilan ittifoqni kerak emas deb hisoblaydi, 46% esa uning tashqi bosimdan himoya qilish qobiliyatiga shubha bildirgan. Shu bilan birga, 77% respondent Rossiyani mintaqadagi yetakchi o‘yinchi sifatida tan oladi. O‘z navbatida, AQSh (4%) va Xitoy (15%) bu borada ancha orqada qolib ketmoqda.

Kuzatuvchilar fikricha, O‘zbekiston tashqi siyosatda quyidagi yo‘nalishlarga asosiy e’tiborni qaratishi zarur. Eng muhim yo‘nalishlar savdo va investitsiyalar (83%) hamda mintaqaviy xavfsizlik (83%) deb tan olingan. 54% respondent mudofaa va xavfsizlikni qo‘shni davlatlar bilan hamkorlikda markaziy masala sifatida ko‘rib chiqish lozim deb hisoblaydi.

Xulosa qilib aytganda, so‘rov natijalari O‘zbekistonning ichki xavfsizlikni mustahkamlayotganini va Qozog‘iston hamda Turkiya kabi mintaqaviy hamkorlar bilan aloqalarni rivojlantirayotganini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, global o‘yinchilarga nisbatan yuqori ishonchsizlik va Xitoyga oid xavotirlar fonida mamlakat ko‘p vektorli diplomatiyani rivojlantirib, milliy manfaatlar, iqtisodiy o‘sish va xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan siyosatni davom ettirishi muhim.

Strategic Focus: Central Asia