اندیشکده - Андешакада

СЕ ИБРАТИ РОҒУН ВА РУШДИ ДАВЛАТДОРИИ МИЛЛӢ ДАР ТОҶИКИСТОН (2)

Дуюм, ибрати Роғун таҷрибаи давлатдории миллӣ дар кишварро таҳким бахшида, барои муаррифии Тоҷикистон ҳамчун давлати собит далели ҷиддӣ мебошад. Таҳлили фазои иттилоотӣ нишон медиҳад, ки перомуни кишварҳои собиқи Иттиҳоди Шӯравӣ истилоҳоти гуногуни манфӣ истифода мешавад, ки дар умум барои камранг нишон додани дастовардҳои мавҷудаи замони истиқлолият равона шудаанд. Бар хилофи ин гуна ақидаҳо, таърихи сиёсии Тоҷикистон дар замони истиқлол, мавҷудияти барномаҳои давлатии рушди устувор (амалӣ гардидани Стратегияи миллии рушд то соли 2015, таҳия ва дар ҳоли татбиқ қарор доштани Стратегияи миллии рушд барои то соли 2030 ва дар раванди таҳия қарор доштани Консепсияи миллии рушди Тоҷикистон барои давраи то соли 2050) собит месозад, ки кишвари мо аз имтиҳони ҷиддии таърих гузашта, ваҳдат ва ягонагии миллиро устувор намуд ва суботу амниятро тақвият бахшид. Худи ин дастовард далели давлати собит будани Тоҷикистон мебошад. Ибрати Роғун паҳлуи дохилӣ ва хориҷии мафҳуми давлати собитро баръало равшан ва асоснок менамояд.

Сеюм, ибрати Роғун нишондиҳандаи сиёсати хориҷии муваффақи кишвар аст, ки боназардошти тамоми фишору шароити номусоиди минтақавӣ дар амал татбиқ карда шуд. Маҳз дарк гардидани анҷоми бунёди НБО-и Роғун ҳамчун абзори муҳими татбиқи манфиатҳои миллӣ дар шароити муосир аз амалкардҳои давлатӣ дар сиёсати минтақавӣ ва байналмилалӣ шаҳодат медиҳад. Агар кори ҷисмониро муҳандисону коргарони зиёд дар бунёди Роғун ба анҷом расонида бошанд, пас ҷабҳаи бисёр мушкилу пурхатари сиёсати минтақавӣ ва байналмилалиро дипломатҳо ва таҳлилгарони миллии кишвар таҳти роҳбарии Пешвои миллат дар дӯш доштанд. Аз ин рӯ, метавон хулоса намуд, ки кишвари мо дар самти ҳифзу татбиқи пайгиронаи манфиатҳои миллӣ дар арсаи минтақавӣ ва ҷаҳонӣ соҳиби таҷрибаи ҷиддӣ гардид, ки ин шароит дар дарозмуддат ҷиҳати амалисозии барномаҳои дигари стратегии мамлакат хизмати арзандаро иҷро хоҳад кард.

Дар умум, оғози фаъолияти НБОи Роғун гардиши усулиро дар шинохти давлати соҳибихтиёри Тоҷикистон ба вуҷуд меорад ва шароити арзанда ва мувофиқро барои ребрендинги кишвар ҳамчун давлати собит ва дорои имконияти васеъи инсонию табиӣ муаррифӣ менамояд. Дар дарозмуддат метавон интизор шуд, ки ба тадриҷ имиҷи мусбати Тоҷикистон ташаккул ва тақвият дода мешавад.

https://t.center/shrizoyon

СЕ ИБРАТИ РОҒУН ВА РУШДИ ДАВЛАТДОРИИ МИЛЛӢ ДАР ТОҶИКИСТОН (1)

Шарҳи навишта: Шаш сол пеш ҳамин рӯз як ёддошти кутоҳеро ба муносибати ба кор дароварда шудани аввалин чархаи Неругоҳи барқию обии Роғун (16-уми ноябри соли 2018) навишта будам. Имрӯз низ дар ҳамин андешаам, ки неругоҳи Роғун як намунаи мусбати таҷрибаи давлатдорӣ ва давлатсозӣ дар кишвар аст. Навиштаи шаш сол пешро ба таваҷҷуҳи Шумо пешкаш мекунам.
*****

Дар шароити имрӯзаи рушди кишвар таҳкими пояҳои соҳибихтиёрӣ аз масъалаҳои усулии давлатдорӣ ба шумор меравад, зеро барои давлатҳо дар вазъи кунунии ҷаҳон бисёр муҳим аст, ки омилҳои заминасози истиқлолияти давлатии худро тақвият бахшанд ва имконоти мавҷудаи табиӣ ва инсониро барои рушди он васеъ истифода кунанд.

Сиёсати имрузаи байналмилалӣ як силсила ибратҳои гуногунро барои мо муаррифӣ мекунад, ки сиёсатмадорони ҷаҳон барои амалӣ намудани ташаббуси худ ё ин ки ҳифзи дастоварди мавҷуда иқдомҳои гуногунро рӯи даст мегиранд ва он пеш аз ҳама барои тақвияти иқтидори давлатӣ равона шудааст. Ҳар давлат вобаста ба дарки ҷойгоҳи худ дар сиёсати минтақавӣ ва ҷаҳонӣ барномаи рушдро таҳия ва дар амал татбиқ менамояд, ки он барои ба саодат расонидани шаҳрвандон нигаронида шудааст.

Пӯшида нест, ки дар се даҳсолаи Истиқлолияти давлатӣ, Тоҷикистон ба як қатор дастовардҳои усулӣ ноил гардид, ки ҳамаи онҳо таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рӯйи даст омаданд. Рушд ва таҳкими дастовардҳои соҳибихтиёрии давлатӣ барои наслҳои минбаъда фазои озод ва шароити мусоидро ба вуҷуд меорад, ки дар дарозмуддат дар ҳифзу татбиқи манфиатҳои миллии Тоҷикистон мақоми калидӣ доранд.

Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат ноил ба он гардид, ки рӯзи 16 ноябр аввалин чархаи Неругоҳи барқию обии Роғун ба кор дароварда мешавад. Лоиҳаи мазкур дар ду даҳсолаи охир бо дарназардошти шароити номусоиди минтақавӣ ва таъсири мустақиму ғайримустақими қудратҳои гуногун бо иродаи қавӣ ва эҳсоси амиқи тафаккури давлатӣ дар амал татбиқ карда шуд. Ҳодисаи мазкурро метавон гардиши усулӣ дар рушди давлатдории миллӣ дар Тоҷикистон номбар кард, ки баъди он кишвари мо ба марҳилаи комилан дигари рушд ворид мегардад ва ояндаи дурахшону босаодати миллиро таъмин месозад. Анҷоми корҳои асосӣ ва ба фаъолият шуруъ намудани чархаи аввалини НБО-и Роғун чанд ибрати ҷиддиро муаррифӣ мекунад, ки барои рушди ояндаи Тоҷикистон ва тақвияти таҷрибаи миллии давлатдорӣ аҳамияти стратегӣ дорад:

Нахуст, Тоҷикистон исбот намуд, ки дар самти давлатдорӣ ва давлатсозӣ таҷрибаи худиро ба вуҷуд овардааст, ки он барномарезӣ намудани рушди кишвар дар дурнамои дарозмуддат мебошад. Таҳия ва дар амал татбиқ намудани чунин барномаҳо аз ду омил, яъне: якум, иродаи қавии роҳбарияти олии сиёсии мамлакат ва дуюм, заминаи иҷтимоии он дар дохили кишвар, яъне дастгирии ҳамаҷонибаи шаҳрвандон аз иқдому сиёсати элитаи сиёсӣ бо дарназардошти маҳрумиятҳо ва дарки зарурати он барои рушди минбаъдаи мамлакат вобаста аст.

Тавре таҳлилҳо нишон медиҳанд, вазъи мураккаби ҷаҳони муосир тақозо дорад, ки давлат барномаи комилан миллӣ ва дохилии рушдро дошта бошад. Тавре аз фалсафаи сиёсат бармеояд, агар давлат барномаи вижа надошта бошад, пас аз рӯи барномаи дигарон пеш меравад. Шароити дуюм дар дарозмуддат хатари ҷиддиро барои татбиқи манфиатҳои миллӣ ва умуман соҳибихтиёрии давлатӣ ба вуҷуд меорад.

Ибрати ба фаъолият шуруъ намудани чархаи аввали Роғун собит мекунад, ки Тоҷикистон бо дарназардошти таҳдиду хатарҳои муосир ва ғайриқобили пешбинӣ гардидани равандҳои сиёсати ҷаҳонӣ бар хилофи сиёсати инерсионӣ амалан сиёсати фаъоли миллиро барои таҳкими Истиқлолияти давлатӣ дар дарозмуддат рӯйи даст гирифтааст. Чунин сиёсати миллӣ бо барномарезии рушди стратегии давлат дар дурнамо барои ҳифзу татбиқ гардидани манфиатҳои дарозмуддати миллӣ таъсири мусбат мерасонад.

P.S. Идомаро дар нигоштаи баъди бихонед.

https://t.center/shrizoyon

Рӯзи 7-и ноябри соли 2024 дар Маскав дидори дувоздаҳуми котибони Шӯрои амнияти кишварҳои узви ИДМ баргузор гардид. Дар кори ҳамоиш Сергей Лебедев, муншии умумии ИДМ иштирок ва дар суханронии худ зикр кард, ки Кумитаи иҷроияи ИДМ пешниҳоди Котиботи СААД-ро перомуни таъсиси гуруҳи корӣ аз ҳисоби намояндагони сохторҳои масъули ҳарду созмон барои таҳияи Роҳкори муштараки эҷоди “камарбанди амниятӣ” дар атрофи Афғонистон ҳамаҷониба дастгирӣ мекунад.

Перомуни маънои эҷоди камарбанди амниятӣ дар атрофи Афғонистон бо хабарнигори радиои “Afghanistan International Radio” дар барномаи “Назаргоҳ” рӯзи 8 ноябр суҳбат кардем.

Эҷоди камарбанди амниятӣ дар атрофи Афғонистон аз нахустин ташаббусҳои байналмилалии роҳбарияти олии кишварамон аст, ки бори аввал соли 1998 дар Маҷмааи умумии СММ пешниҳод гардид ва дар оғози соли 2022 дар нишасти сарони кишварҳои СААД бори дигар хотирнишон шуд.

Агар ба ин мавзуъ таваҷҷуҳ доред, лутфан суҳбатро гӯш кунед.

https://t.center/shrizoyon

З0 солагии қабули Сарқонун ба тамоми ҳамватанон ҳуҷаста бошад!

Дар забони ҷопонӣ истилоҳи "тсундоку" (積ん読) вуҷуд дорад, ки агар хеле одӣ карда таъриф кунем - санъати ҷамъоварии китобҳо ва ҳаргиз нахондани онҳо - мешавад

ШУМО ҲАМ ТСУНДОКУИЕД?😀
👍- БАЛЕ
👎- НЕ
👀- МАН ТАМОМАН АҲЛИ КИТОБ НЕСТАМ

نگرانی‌های آمریکا از چین یا دلایل سدگذاری جهانی چین

بخش سوّم

همزمان، نهادهای رسمی و دیپلماسی عمومی آمریکا با سیاستمداران و رهبران جوان این جغرافیا کار می‌کنند؛ استراتژی خود را برای افزایش رفاه مردم منطقه دارند و پروژه‌های مختلف از سوی سازمان ویژه آمریکایی DFC تأمین مالی می‌شود؛ اقداماتی را برای توسعه پایدار در دست دارند که عناصر مهم آن پاکیزگی اقیانوس و بهداشت جمعیت است. یعنی، استراتژی آمریکا تمام کشورهای این جغرافیا را در بر می‌گیرد و خواستار همکاری‌های همه طرف‌ها با یکدیگر است. به نظر پژوهشگران آمریکایی در این حوزه کشورها نباید در دوراهی انتخاب قرار گیرند و به هیچ طرفی وابسته نباشند. از این رو، اقدامات در دست اجرای چین برای گسترش نفوذ خود در این جغرافیا با استراتژی آمریکا مطابقت ندارد، زیرا می‌تواند توازن موجود را از بین ببرد.

دوم، نگرانی از گسترش نیروهای دریایی پکن

به نظر پژوهشگران آمریکایی چین در تاریخ ۵۰۰۰ ساله خود بیشتر قدرت خاکی (زمینی) بود، امروز به قدرت دریایی تبدیل شده است. در سال‌های اخیر نیروهای دریایی خود را گسترش می‌دهد و جزایر مصنوعی را در صخره‌های دریاهای اطراف خود ایجاد می‌کند که بعداً به پایگاه‌های نظامی تبدیل می‌شوند. در ۱۰-۱۵ سال اخیر چین در صخره‌های زیادی پایگاه‌های نیروهای دریایی خود را مستقر کرده است که از دیدگاه پژوهشگران آمریکایی توازن موجود را از بین می‌برند. با توجه به رقابت‌های آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش با چین این موضوع سال به سال حساس‌تر می‌شود.

سوم، عامل تایوان در همکاری و رقابت‌های آمریکا و چین

نمایندگی اقتصادی و فرهنگی تایوان (که وظایف سفارت را انجام می‌دهد) در شهر واشنگتن فعالیت دارد که صاحب ساختمان باشکوه و بیش از ۲۰۰ کارمند است. ماهیت موضوع در این است که اکثر کشورهای جهان از اصل "چین واحد" (آخرین بار کشورهای آسیای مرکزی در ماه اوت سال ۲۰۲۲ آشکارا از این اصل حمایت کردند. کشورهای منطقه ما تنها دولت جمهوری خلق چین را نماینده تمام چین و تنها دولت قانونی به رسمیت می‌شناسند) حمایت می‌کنند و آمریکا نیز در سطح رسمی این اصل را به رسمیت می‌شناسد. طبق این سیاست در دنیا تنها یک کشور با نام چین می‌تواند وجود داشته باشد و آن هم جمهوری خلق چین است. همچنین، از سال‌های ۱۹۸۰ در چین اصل "یک کشور و دو نظام" معمول است. طبق آن قلمروهای دیگر چینی‌نشین که در بدنه چین بوده و تحت کنترل قدرت‌های دیگر هستند به چین پیوستند، اما نظام اقتصادی خود را حفظ کردند و همچنین تسهیلات و خودمختاری نیز به آنها داده شده است. طبق همین فرمول تایوان نیز باید به چین بپیوندد، اما این کشور نیمه به رسمیت شناخته شده جزو ده شریک اقتصادی آمریکا می‌باشد و در میان نخبگان سطوح مختلف قانونگذاری و اداری آن لابی‌گران خود را دارد. تایوانی‌ها می‌خواهند حاکمیت و نظام دولتی خود را حفظ کنند و با توجه به قدرت مهم اقتصادی و فناوری‌هایشان از تمام امکانات استفاده می‌کنند. زیرا اگر چین به دستاوردهای فناوری‌های مدرن تایوانی‌ها دسترسی گسترده پیدا کند، نفوذ گسترده‌ای را در مناطق مختلف جهان و سیاست بین‌الملل به دست خواهد آورد. از جانب دیگر اگر کنترل تایوان به دست چین بیفتد، توازن موجود نفوذ و نیروها در دریای شرقی چین از بین می‌رود. در نتیجه، این بحث پیچیده است و طرف‌ها به شکل‌های مختلف می‌خواهند آن را حل و فصل کنند و انتظارات متفاوتی دارند.
***

مانع‌تراشی جهانی چین از سوی آمریکا به دلایل و عوامل مختلف در دست اجرا قرار گرفته است. یکی از دلایل نگرانی جدی آمریکا پیشرفت بی‌سابقه اقتصاد چین و گسترش نفوذش در مناطق مختلف جهان است. همزمان، چینی‌ها نیز اصل "دشمنِ دشمن، دوست است" را در سیاست فعلی خود استفاده می‌کنند و با کشورهایی که آمریکا در گذشته و امروز با آنها مشکل داشته و دارد، همکاری‌هایی را به راه انداخته‌اند. در کل، بخش حاضر یادداشت، مقدمه‌ای بر رقابت‌ها و مانع‌تراشی‌های متقابل آمریکا و چین است و به شکل فشرده با ذکر برخی نکات نوشته شده است.

تحلیل بالا نشان می‌دهد که شرط مهم حفظ منافع ملی کشورهای آسیای مرکزی در شرایط امروز - تبدیل نشدن به ابزار رقابت‌های آمریکا و چین است. بر اساس همین اصل، کشورهای منطقه همکاری‌ها را با هر دو قدرت بزرگ جهانی به راه انداخته‌اند، در حال حاضر این توازن را رعایت می‌کنند و به احتمال زیاد در آینده نیز چنین خواهد ماند.

https://t.center/shrizoyon

Ёддошти сафар ба Амрико (Х)

Ба ҷойи охирсухан. Тавре дар аввали ёддошт овардам, навиштанро дар фурудгоҳи Сан-Франсиско дар таърихи 26 июн сар кардам, бо чанд сабаб, нахуст корҳои дигарӣ фаврӣ, ки бояд анҷом медодам, баъдан сафарҳо ба шаҳру ноҳияҳо ва ба хориҷи кишвар, ниҳоят гармии ҳаво, ки имкони нишастану навиштан душвор буд – дар давоми моҳҳои июл ва август дар Душанбею Хуҷанд идома дода, ду ҳафтаи охир асосан бо ҳамин кор машғул будам. Инак, соати 13:36 рӯзи 5-уми октябри соли 2024 ба фарҷом расонидам. Ҳоло саволҳои зиёди бепосухро дар сар дорам ва дар бораашон меандешам. Шояд дар посухи ин саволҳо ягон мақолаи алоҳидаро дар оянда менависам.

Агар даъвати кормандони Сафорати Амрико дар Душанбе намебуд, ба ин кишвар намерафтам ва ин матн ҳам пайдо намешуд. Ба ҳамаи онҳое, ки ин сафарро тарҳрезӣ ва барои амалӣ гардиданаш кор карданд, самимона сипосгузорам. Умедворам, ки баъзе нуктаҳои навиштаам, онҳоро нороҳат намекунад. Чун ҳадафам на ҳамту рафта омадан, балки фурсатро барои беҳтар шинохтану фаҳмидан истифода кардан буд. То куҷо ба ин даст ёфтам, вақт нишон медиҳад. Кӯшидам бардоштҳоямро нависам ва умедворам, ки барои Шумо, хонандагони гиромӣ, хушоянд буд ва шояд чизеро барои худ гирифтед ё нуктае буд, ки боиси пайдо шудани андешае гардид.

Бо ҳамин навиштани дидаҳо, шунидаҳо, андешаҳо ва бардоштҳо аз сафар ба Амрикоро, яъне сафаргуфтаҳоро ба охир мерасонам. Аз Шумо хонандагони гиромӣ, самимона сипосгузорам, ки вақти худро сарф карда, дар давоми се моҳ навиштаи маро хондед. Худованд Шуморо дар паноҳаш нигаҳ дорад.

Шаҳри Душанбе, 5-уми октябри соли 2024

Ёддошти сафар ба Амрико (Х)

Поёни гуфтор (3)

Перомуни минтақаи замонии Амрико. Пештар аз дӯстону пайвандони таҷрибаи сафар ба Амрикоро дошта, шунида будам, ки бо назардошти гуногун будани минтақаи замонӣ, барои бадани инсон каме мушкил пеш меояд. Барои ман аслан чунин масъала ба вуҷуд наомад, чун солҳои дароз асосан шабона кор мекунам ва рӯзона дам мегирам. Вақте ба Амрико рафтем, гуё ба минтақаи замонии худ афтода бошам, чун рӯзи онҷо шаби мо ва рӯзи мо шаби онҷо аст. Шаб хоб нарафта, кор кардан як камбуди ҷиддӣ мебошад, вале ҷойи мусбат ҳам доштааст.

Перомуни дидору гуфтугӯ бо ҳамватанон. Вақти дар Амрико буданам бо чанде аз ҳамватанон додору тамос доштам. Бо Далер Ғуфрон, Бахтиёр Исоев, Наврӯзако Сиддиқов, Ҳабиб Мирзоев, Акмалхон Баҳодуров ва Беҳзод Исомиддинов мукотиба доштам, барои ҳолпурсӣ ва суханони некашон ба ҳар кадомашон сипосгузорам. Азбаски барномаи сафари мо дар дастамон набуд, танҳо бегоҳ бекор мешудем. Фақат дар Вошингтон фурсат шуд, бо ҳамватанон бо Маъруфҷон ва Кайхусрав вохӯрам. Бо Маъруфҷон чанд сол пеш шинос шудем ва он кас яке аз дастандаркорони гурӯҳи фейсбукии “Таърихи Хуҷанд” ҳастанд. Маъруфҷон то кӯч бастан ба Амрико дар Русия кор мекарданд ва дар шаҳри Новосибирск сихкабоб мепухтанд. Дар Вошингтон низ ҳамин корашонро идома медиҳанд ва як бегоҳ сихкабоби гӯсфандӣ ва қимма пухта оварданд, ки маззааш бӯйи Ватан мекард. Дӯстам Руслан Изимов (чиншинос аз Қазоқистон, ки дар боло дар бораи тавсияаш навиштам) нафари дилёб аст ва забони кормандони меҳмонхонаро ёфту аз онҳо табақу панҷшохчаю ҷом овард. Он бегоҳ мо бо хонуми пажуҳишгар аз Қазоқистон мулоқот доштем ва он кас чанд мақолаи ману акои Маҳмуд Ғиёсовро дар пойгоҳи таҳлилии зери мудирияти худ нашр карда буданд. Хулоса, чор нафар ҳам суҳбат ва ҳам сихкабобро нӯши ҷон кардем. Аз сафари ману Руслан ба Амрико чанд рӯз сипарӣ шуда буд ва маззаи ғизои ватаниро даҳон доштем, аммо хонум, ки чанд сол боз ба зодгоҳашон наомадаанд, барои он кас маззаи сихкабоб бисёр гуворо тофт. Ҳатто бовар надоштанд, ки дар Вошингтон ҳам сихкабобро бо чунин мазза пухта мешудааст.

Бо Кайхусрав соли 2011 дар як урдугоҳи таълимӣ ҳамроҳ ширкат доштем: ман муррабӣ будаму он кас иштирокдор. Ҳоло дар як ширкати фанновариҳои иттилоотӣ кор мекардаанд ва ҷойи худро дар зиндагӣ ёфтаанд. Бо даъвати Кайхусрав ба ҷойи корашон рафтем, ки як сохтмони зебои баландошёна буд. Дар бомаш тамошогоҳ дошт, ки ҷойи истироҳати кормандон дар ҳавои кушод будааст. Дар роҳаткурсиҳои боми сохтмон нишаста, ҳам намои шаҳри Вошингтонро тамошо кардем ва ҳам як суҳбати хубе анҷом додем. Кайхусрав қариб 10 сол дар Амрико дар шаҳри Вошингтон кору зиндагӣ мекунанд. Аз рӯйи гуфташон дар ин муддат чандин корро иваз карда, ахиран дар соҳаи авлавиятнок фаъолият доранд. Вижагии Кайхусравро дар он дарёфтам, ки ҳарчанд солҳои дароз дар Амрико кору зиндагӣ мекунанд, вале тамоми унсури инсони шарқиро бо одобу рафтори тоҷикӣ дар худ ҳифз кардаанд. Эҳсос мешуд, ки ҷисман дар Амрико ва руҳан дар Тоҷикистон ҳастанд.

Идома дорад...

https://t.center/shrizoyon

Ёддошти сафар ба Амрико (Х)

Поёни гуфтор (2)

Перомуни нимтанаҳои наҷотбахш. Дар тӯли рафту баргашт ва сафар дар дохили Амрико тақрибан 50 соат парвоз доштам. Инҷо як мушоҳидаро менависам, ки ба сафар мустақиман дахл надорад: пеш аз парвози ҳавопайпо ҳамеша меҳмондорон перомуни роҳи наҷот дар ҳолати изтирорӣ маълумот медиҳанд ва истифодаи нимтанаҳои наҷотбахши бодӣ (ҷалиқаҳои бодӣ)-ро мефаҳмонанд. Аксари сафарҳои ман ба кишварҳои дигар аз болои хушкӣ (кӯҳҳо) буд. Ин мавзуъ бароям ҳамеша ҷолиб менамуд, ки чӣ гуна бо ин роҳ наҷот ёфтан мумкин аст. Вале танҳо замони сафар ба Амрико, вақте аз болои уқёнуси Атлантик мегузаштем ва сафар ба иёлати Ҳавайӣ, ки масир комилан аз болои уқёнуси Ором буд, аҳамияти ин нимтанаҳои наҷотбахшро фаҳмидам. Азбаски меъёри байналмилалӣ наҷотдиҳии мусофирон дар ҳолати изтирории ҳавопаймо яксон будааст, бидуни ба назар гирифтани убури хушкӣ ё дарё онро ба мусофирон мефаҳмонанд.

Перомуни тарҷумонҳо. Аз рӯйи адолат аст, агар дар бораи се тарҷумон, хонумҳо Еленаву Мария ва Павел каме нависам, ки моро хеле олӣ қабулу гусел карданд. Бардошти нахустини гурӯҳи ҳаштнафараи Осиёи Марказӣ аз Амрикоро маҳз ҳаминҳо шакл доданд, аз аввал то охири сафар ҳамроҳи мо буданд ва кори фаротар аз тарҷумониро иҷро карданд. Хонум Елена аз Укроин, хонум Мария аз Русия ва Павел аз Белорус буданд ва зиёда аз седаҳа дар Амрико кору зиндагӣ мекунанд. Аз рӯйи гуфташон маълум гардид, ки ҳарсе дараҷаҳои илмӣ дошта, зиёда аз бист сол барои қабулу ҳамроҳии иштирокдорони барномаҳо аз кишварҳои пасошӯравӣ машғуланд. Кори худро дар сатҳи олӣ анҷом медиҳанд. Дар муносибат эҳтироми меҳмононро сахт риоя мекарданд, нармгуфтор буданд ва асабҳои оҳанӣ доштанд, ҳамеша мекӯшиданд ба мо машваратҳои лозимаро диҳанд, ки барояшон сипосгузорам. Замони будубош дар Вошингтон, Ҳонолулу ва Сан-Франсиско кӯшиданд ба беҳтарин ҷойҳо равем, тафреҳу гаштугузори моро барномарезӣ ва дар сатҳи олӣ баргузор карданд (тафсилоташро дар бахшҳои сафаргуфтаҳо аз шаҳри Вошингтон ва иёлоти Ҳавайӣ ва Колифорниё навиштам). Рӯзи охирони пеш аз бозгашт ба Ватан, мо иштирокдорони барнома бо тарҷумонҳо якҷо хӯроки шом хӯрдем. Он вақт ба мо гуфтанд, ки дар чанд соли охир беҳтарин гурӯҳе будем ва ягон мушкилие барояшон насохтем. Албатта, мо инро ҳамчун лутфи амрикоӣ қабул кардем ва ҳаргиз таъоруф напиндоштем.

Перомуни маззаи ғизои амрикоӣ. Рӯзи сафар ба Амрико ҳамсарам аз нонвойхонаи “Сайёҳ”, ки рӯ ба рӯйи Автовакзали шаҳри Душанбе қарор дорад, бароям бист дона кулча харида буд. Ин кулчаҳо воқеан “тиллоӣ” будаанд ва охирашро дар Сан-Франсиско хӯрдам ва аз маззааш ҳамсафарон низ бенасиб намонданд. Аҷобаташ дар он аст, ки аслан маззаи худро дигар намекунад ва ба маҳорати нонпазии нонвойи “Сайёҳ” ҳамсафарон низ офарин гуфтанд. Агар сахт ҳам шавад, ба об тар мекунед, боз мисли пештара бомазза мешавад. Ин тавсия ҷанбаи тиҷоратӣ надорад, чун моли нағзро бояд нағз гуфт. Инро барои он навиштам, ки мушкилтарин унсури сафар ба Амрико ғизо буд. Чун аслан ба “нон хӯрдан” муносибати суннатӣ дорам ва таомҳои миллиамонро бартар аз ҳамаи ғизоҳои машҳур медонам. Хӯрокхурии мо дар Вошингтон (тафсилоти сихкабоби тоҷикиро дар поён меорам) ва Сан-Франсиско нисбатан беҳтар буд. Танҳо дар Ҳавайӣ “азоб” кашидам, чун маззаи ғизои онҷо барои ман аслан ғайритабиӣ буд, ба гуфти мардумӣ “мисли каҳ”, ки аслан мазза надорад. Ҳатто тамъи фастфудҳо низ дигар буд ва аз он чизе, ки дар Душанбе омода мекунанд – фарқ дошт. Чӣ қадар бомазза будани ғизоҳои худамонро дар Сан-Франсиско эҳсос кардам. Каме дуртар аз меҳмонхонаи мо дукони ғизои афғонӣ буд. Ба онҷо рафта оши кобулӣ бо гушти гӯсфанд гирифтам ва баъди ин қадар “азоб” ҳар як чумчаи он аз дигараш бомазза менамуд... Хулоса, ин таҷрибаи ман аст ва агар Шумо ба Амрико рафта бошед, ё онҷо зиндагӣ кунед, ба эҳтимоли зиёд назари дигар доред.

Идома дорад...

https://t.center/shrizoyon

نگرانی‌های آمریکا از چین یا دلایل سدگذاری جهانی چین

بخش دوم

چهارم، تصویر چین به عنوان تهدید یا رقیب برای آمریکا و معرفی گسترش نفوذ آن به عنوان پایان عصر آمریکا عمدتاً کار سیاستمداران است. در واقع، آمریکا و چین دشمنان واقعی نیستند، زیرا روابط گسترده اقتصادی دارند. همچنین، عامل چین در سیاست داخلی آمریکا نیز برجسته است و سیاستمداران برای کسب منافع سیاسی از آن به طور گسترده استفاده می‌کنند.

پنجم، رویکرد آمریکا به ژاپن پس از جنگ در شبه‌جزیره کره تغییر کرد. امروز ژاپن و کره جنوبی بخشی از معماری امنیتی آمریکا و متحد نظامی آن به شمار می‌روند.

پاسخ پژوهشگر با تجربه آمریکایی درباره اینکه چین نه "متحد" بلکه "شریک موقت" است، بیشتر شبیه به "سفیدسازی" (توجیه) سیاست و رویکرد امروز واشنگتن نسبت به پکن است. گویا آمریکایی‌ها از ابتدا می‌دانستند که با چین در درازمدت متحد نیستند و حتماً زمانی منافع و خواسته‌های آنها از یکدیگر فاصله می‌گیرد. زیرا به نظر او آمریکا در سیاست خارجی خود دارای منابع زیادی است و عنصر لازم را در زمان مورد نیاز استفاده می‌کند.

بدون بحث، این آمریکا بود که "اژدهای سرخ" را با توانمندی‌های امروزی به وجود آورد و اکنون با "فرزند نازپرورده‌اش" نمی‌داند چه کند. علاوه بر این، تمام امکانات موجود را برای جلوگیری از رشد اقتصاد چین و مانع‌تراشی جهانی آن به کار می‌گیرد و همین دیدگاه خود را به شکل سخت و نرم به کشورهای دیگر تحمیل می‌کند.

درباره مانع‌تراشی جهانی چین

از دیدگاه پژوهشگران آمریکایی، گسترش نفوذ چین در صحنه سیاست جهانی برای کشور آنها نگران‌کننده است. این شرایط را با چندین عامل مرتبط می‌دانند که به طور خلاصه ذکر می‌کنیم:

- در ۱۰۰ سال اخیر در اطراف چین جنگ‌های زیادی رخ داده و امروز توازنی به وجود آمده است که جلوی بی‌ثباتی را می‌گیرد.

- چین با ۱۴ کشور هم‌مرز است و از نظر تعداد همسایگان در جهان در جایگاه اول قرار دارد.

- چین منطقه حائل را در اطراف خود از طریق کشورهای متمایل به خود شکل می‌دهد، زیرا بر این نظر است که آمریکا برایش تهدید محسوب می‌شود.

- چین نیروهای هسته‌ای خود را سال به سال افزایش می‌دهد، زیرا بر این نظر است که داشتن چنین سلاحی باعث می‌شود به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.

از این رو، پژوهشگران آمریکایی تخمین می‌زنند که اگر اکنون توجه اصلی چین عمدتاً به شرق است (با توجه به وضعیت در دریای شرقی چین و غیره)، پس از تبدیل شدن به قدرت توانمند جهانی - حتماً به غرب و شمال نگاه خواهد کرد.

آمریکا رویکرد مانع‌تراشی چین را با توجه به دلایل و عوامل زیر در سطوح مختلف پیاده می‌کند:

اول، نگرانی از گسترش نفوذ چین در حوزه اقیانوس‌های هند و آرام

در سال‌های اخیر چین نفوذ خود را در این جغرافیا گسترش می‌دهد و آمریکا نیز در این منطقه وسیع منافع حیاتی دارد. حلقه اول رقابت و تضاد جهانی چین و آمریکا دقیقاً در همین قلمرو مشاهده می‌شود و شدت آن در مناطق دیگر به مراتب کمتر است. یعنی هیچ یک از مناطق دیگر دنیا مانند حوزه اقیانوس‌های هند و آرام برای آمریکا و چین مهم نیستند. زیرا در این جغرافیا ۶۰٪ جمعیت کره زمین زندگی می‌کنند و ۶۰٪ تولید ناخالص اقتصاد جهان شکل می‌گیرد. این شاخص‌ها مناطق مهم ژئواستراتژیک بودن این جغرافیا را ثابت می‌کند. زیرا طبق ارزیابی‌های کلاسیک ژئوپلیتیکی، کشوری که در چنین جغرافیایی حرف اول را می‌زند، سیاست جهانی را تحت کنترل دارد. آمریکا در این منطقه وسیع دارای استراتژی خود بوده و یکی از اهدافش جلوگیری از به چالش کشیدن قدرتش است. همچنین، رشد سریع هند باعث تغییر سیاست و توازن در حوزه اقیانوس‌های هند و آرام شده است.

پژوهشگران آمریکایی بر این نظرند که برای اجرای استراتژی‌شان در این جغرافیا تنها نیروی نظامی کافی نیست و از سیستم پیچیده دیپلماتیک استفاده می‌کنند. تا:

- کشتی‌های کشورهای متحد و طرفدارانشان تردد بدون مانع داشته باشند؛
- کنوانسیون‌های بین‌المللی دریایی رعایت شوند (هرچند خود آمریکا برخی از این اسناد را امضا نکرده است)؛
- امنیت تأمین شود و جرم و جنایت (مثلاً، ماهیگیری غیرقانونی و قاچاق مواد مخدر) پیشگیری شود.

ادامه دارد…

https://t.center/shrizoyon

Ёддошти сафар ба Амрико (IХ)

Перомуни густариши ҳамкориҳои Тоҷикистону Амрико (3)

Ҳафтум, тавре дар боло ишора шуд, пажуҳишгарони Амрико ба сиёсати барҳоли кишвари худ таъсири амиқ доранд. Густариши ҳамкориҳо бо андешакадаҳои амрикоӣ ва ниҳодҳои таҳлилии донишгоҳҳои амрикоӣ барои Тоҷикистон нафъи зиёд дошта метавонад. Масалан, аз рӯйи хабарномаҳои пайвастаи Барномаи Осиёи Марказӣ (The Central Asia Program - CAP)-и Донишгоҳи Ҷорҷ Вошингтон маълум мешавад, ки ҳамоишҳои вижаи таҳлилию фарҳангӣ бахшида ба Қазоқистону Ӯзбекистон зуд-зуд баргузор мешаванд. Ин барнома лоиҳаи махсусро барои Қазоқистон дорад ва аз рӯйи он таҳлилгарони ин кишвар ба Амрико сафарҳои омӯзишӣ анҷом дода, марҳилаи такмили ихтисосро мегузаранд. Ҳамзамон, дар худи шаҳри Вошингтон ҳудуди 500 андешакада ва дигар созмонҳои донишмандӣ (машваратӣ) ҷойгиранд. Густариш додани ҳамкориҳои ниҳодҳои пажуҳишӣ, таҳлилӣ ва таълимии кишвар бо андешакадаҳо ва донишгоҳҳои Амрико ба фоидаи илму пажуҳишу таҳлили ватанӣ буда метавонад. ҳамчунин, фурсатҳои зиёде барои эҷоди имиҷи мусбати Тоҷикистон пайдо мегардад.

Рушди ҳамкориҳои дуҷонибаю бисёрҷонибаи Тоҷикистону Амрико шароити мусоидро барои татбиқи сиёсати хориҷии бисёрсамтии кишвар меофарад, фурсатҳои навро ба вуҷуд меорад ва инъитофпазирии онро тақвият медиҳад. Ҳамкориҳои нек бо Амрико ба ҳифзу татбиқи манфиатҳои миллӣ ва таҳкими худсолории кишвар дар дурнамои дарозмуддат мусоидат мекунад.

Поёни гуфтор (1)

Мазмуну муҳтавои сафаргуфтаҳо бо овардани дидгоҳ, андеша ва шарҳҳо – аз қолаби ёддошти сафар фаротар рафт ва бахшҳои охири он каме ба матни таҳлилӣ монанд шуд. Рости гап аз аввал чунин ният надоштам, вале вақти навиштан ин андешаҳо шакл гирифтанд ва ҳатман бояд ишора мекардам. Тибқи ибораи маъмули “аз фурсат истифода карда”, мулоҳизаву бардоштҳоро рӯйи қоғаз овардам. Ба назарам агар ин корро намекардам, рафтори нодуруст мебуд, чун барои бори дигар баргаштан ба мавзуъ фурсати муносиб лозим мешуд. Гузашта аз ин, дар ояндаи наздик тасмим дорам мақолае бо номи “Роҳбурди Амрико дар Осиёи Марказӣ ва чолишу фурсатҳо барои Тоҷикистон”-ро нависам (ду мақоларо перомуни роҳбурди Туркия дар минтақа ва паёмадҳо барои Тоҷикистон нашр кардам). Аз ин рӯ, бахшҳои охир як вуруде ба матни пажуҳишӣ шуд, ки корамро дар оянда осон мекунад. Дар идома чанд бардошти дигарро меорам ва навиштаро ба фарҷом мерасонам:

Перомуни гум ва пайдо шудани бағоҷ. Рӯзи 26 июн аз фурудгоҳи Сан-Франсиско аз рӯйи хатсайри Сан-Франсиско-Франкфурт-Истамбул-Олмотӣ-Душанбе парвоз карда, рӯзи 28 июн ба Ватан баргаштам. Дар гузаргоҳи марзӣ ба шиноснома муҳри вурудро гирифта, дар толори дарёфти бағоҷ мунтазири бори худ истодам. Хулоса, ҳамаи мусофирони хатсайри Олмотӣ-Душанбе бағоҷҳоро гирифта рафтанд, вале аз ман набуд. Ба корманди фурудгоҳи Душанбе муроҷиат кардам. Ӯ гуфт, ки бағоҷи ман наомадаааст, чун агар меомад, ҳатман мебаромад ва шумораи телефони корманди ширкати “Air Astana”-ро дод. Бо масъули ширкати ҳавопаймоӣ дар тамос шудам ва вазъро фаҳмондам. Ӯ ваъда дод, ки масъалаи маро ҳал мекунад. Бадии кор дар он буд, ки худам бо борхалтаам омадам, вале тамоми либосу туҳфаҳои харидаам дар бағоҷ монд. Фавран бояд ба Хуҷанд мерафтам, чун ҳамсарам ва фарзандонам онҷо буданд. Рӯзи 29 июн пеш аз рафтан ба Хуҷанд қоғазаки корти парвозро ба дӯстам акои Мирзоравшан додам, то вақти расидани бағоҷ ба ҷойи ман онро аз анбори фурудгоҳ бигиранд. Ниҳоят, баъди 9 рӯз бағоҷи ман ёфт шуд ва ба Душанбе расид. Ҷузъиёти чаро чунин шуданашро ба ман корманди ширкати “Air Astana” нақл кард (дуруст гуфт ё не, рости гап намедонам): корманди фурудгоҳи Сан-Франсиско бағоҷи маро то Франкфурт ба қайд мегирад ва барои ҳамин онҷо мемонад. Масъулини “Air Astana” аз тариқи “Turkish Airlines” бағоҷро то Душанбе дастрас карданд. Акои Мирзоравшан бағоҷро аз анбори фурудгоҳи Душанбе гирифта, ба Хуҷанд фиристоданд. Ҳамаи инро барои он навиштам, ки бо гуноҳи худам қариб аз бағоҷ маҳрум мешудам. Агар Шумо аз Амрико ба Тоҷикистон парвоз доред, ҳатман ба корманди фурудгоҳ таъкид кунед, ки то ҷойи охирон бағоҷро ба қайд гирад, то мисли ман сарсон нашавед.

Идома дорад...

https://t.center/shrizoyon

СОЛГАРДИ ОҒОЗИ ТӮЛОНИТАРИН ҶАНГИ АМРИКО

✍️ Бо қалами Рустам Азизӣ, донишманди хушноми кишвар

23 сол пеш, 7 октябри соли 2001 Амрико ба Афғонистон бо ҳадафи нобуд кардани *Ал-Қоидаву *Толибон ва таъмини амнияти ҷаҳонӣ ҳуҷум кард. Ривояти собити онвақта ин буд, ки Амрико ва ҳеҷ як кишвари дигари мутамаддин бо созмон ва гурӯҳҳои террористӣ гуфтушунид намекунанд ва онҳоро бояд нобуд созанд. Бо гузашти ду даҳсола ин ривоят на танҳо аз ҷониби созандагонаш “таҷовуз” гардид, балки имрӯз ба ёд оварданаш “ҷурм”, “камбуд” ва “ба талаботи замон мувофиқ набудан” “тафсир” мешавад. Паёмадҳои ин ҷанг то ҳол маълум нест, кишварҳои ворид ба масъалаи Афғонистон ва ҳамсояҳои он баҳогузорӣ, бардошт ва интизориҳои гуногун доранд.

Ҷанги Афғонистон тӯлонитарин ҷанг дар таърихи ИМА буд, ки ба он зиёда аз 2,3 триллион доллар сарф гардид. Дар ин давра зиёда аз 240 ҳазор афғонистонӣ, аз ҷумла қариб 8 ҳазор кӯдак кушта шуданд. Ҳамчунин, силоҳу таҷҳизоти ҳарбиии зиёде ба арзиши миллиардҳо доллар дар он ҷо монданд, ки барои Афғонистон ва ҳамсояҳои он солҳои наздик омили хатарзо хоҳад буд.

Перомуни натиҷа ва ҳадафҳои тасмими воридсозии нерӯҳо, ҷанги бистсола ва берун кашидани низомиҳо, дар умум ин тасмиму иқдом ҳанӯз саволҳо аз ҷавобҳо бештаранд. Шароити мазкур теорияҳои бисёри тавтеъаро ба бор оварда, аз ҷониби қудратҳо ва ҷонибҳои манфиатдор истифода мешавад.

Ҳоло натиҷаи ҳузури бистсолаи ИМА ва ҳампаймонҳояш дар Афғонистон – талафоти зиёди инсонӣ, миллионҳо гуреза, нокомии ҳадафҳои амалиёт, хароҷоти бенатиҷа ва рафтани “шармандавор” аст ё шояд ягон “ҳикмати пӯшидае” нуҳуфтааст, ко барои мо “пинҳон” аст?🤔

https://t.center/shrizoyon

Ёддошти сафар ба Амрико (IХ)

Перомуни густариши ҳамкориҳои Тоҷикистону Амрико (2)

Сеюм, муҳоҷират як падидаи ҷаҳонӣ буда, аз ҳамаи кишварҳои пешрафта ва рӯй ба рушд ба мушоҳида мерасад. Аз ин ҷост, ки ҳамасола таъдоди муайяни ҳамватанон ба Амрико аз тариқи грин-кард ва ғайра барои зиндагии доимӣ кӯч мебанданд. Бинобар омилҳои хос, тавонмандиҳои инсонии муҳоҷирони ватанӣ дар Амрико аз кишварҳои дигари мизбони онҳо ба таври қобили мулоҳиза фарқ мекунад. Аксари онҳое, ки ба Амрико рафтанд, дар Тоҷикистон низ инсонҳои комёб ва дар риштаи худ соҳибкасб буданд. Дар Амрико дар соҳаҳои гуногун: омӯзишу парвариш, пажуҳиш, тиҷорат, фанновариҳои муосир, хидмати давлатӣ, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хидматрасонӣ ва ғайра фаъолият доранд. Ҷомеаи тоҷикистониҳои Амрико дар дарозмуддат барои рушди устувори кишвар, ба вижа барои дастёбӣ ба фанновариҳои имрӯза ва ҳимояти роҳбурди беруна хидмати арзанда карда метавонанд. Дар ин самт, сабақгирӣ аз вазъи ҳамватанонамон дар Русия аз аҳамият холӣ нест, то тақдири онҳо бо тоҷикистониҳои муқими Амрико такрор нашавад. Лозим ба назар мерасад, ки аз равиши кори чиниҳо, ҳиндуҳо, арманиҳо ва ғайра бо ҳамватанони бурунмарзиашон таҷриба гирем, як роҳкорро барои дарозмуддат таҳия ва аз рӯйи он иқдом кунем.

Чорум, боздошти зодагони Осиёи Марказӣ дар Амрико бо иттиҳоми узвият дар созмонҳои даҳшатафкан мавзуи ҳамкориҳо дар ин самтро мубрам кардааст. Мутаассифона, миёни боздоштшудагон зодагони Тоҷикистон ҳам ҳастанд. Тавре 9-уми марти соли 2024 роҳбари кишвар дар дидор бо фаъолон, намояндагони ҷомеа ва ходимони дин зикр карданд: “дар се соли охир 24 нафар шаҳрвандони мо дар 10 кишвари дунё ба амалҳои террористӣ, аз ҷумла дар анбӯҳи одамон ба таркондани худ даст задаанд” . Истифодаи абзории зодагони кишвар дар амалиёти интиҳорӣ аз ҷониби Шохаи Хуросони Доиш бештар паҳлуи хориҷӣ дорад. Чун ҷонибҳои муайян бо афсонабофию ривоятсозӣ аз тариқи расонаҳо ин мавзуро бозтоб медиҳанд ва сиёсати роҳбурдии Тоҷикистон дар самти муқовимат бо даҳшатафканиро хадшадор кардан мехоҳанд. Арзёбии ривоятҳои як соли охир нишон медиҳанд, ки омили ҳузури зодагони кишвар дар сафи гурӯҳҳои даҳшатафкан дар бозиҳои геополитикӣ васеъ истифода шуда, масъалаҳои навро ба сиёсати хориҷӣ ба вуҷуд овардааст. Таҳлили мавзуъ, ба вижа ривоятҳои сохтусоз мешуда нишон медиҳанд, ки ҳадафи аслӣ эҷоди имиҷи манфӣ барои кишвар ва барои мо тоҷикон мебошад. Барои коҳиши таъсири эҳтимолию воқеии чолишҳои манфӣ барои сиёсати хориҷӣ ва тасвири зодагони кишвар лозим ба назар мерасад, ки ҳамкориҳо дар ин самт бо Амрико густариш ёбанд. Ҳамзамон, ҳимояти вижаи расонаии таҷрибаи муқовимат ба даҳшатафканӣ дар кишвар, натиҷаҳои ҳамоишҳои сатҳи баланди “Раванди Душанбе” ва бештар муаррифӣ кардани ривояту дидгоҳҳои ватанӣ барои мухотабони беруна аз аҳамият холӣ нест.

Панҷум, густариши ҳамкориҳои фарҳангию гуманитарӣ бо Амрико имконоти зиёдеро барои боло бурдани тавонмандиҳои инсонӣ дар кишвар ба вуҷуд меорад. Дар ин росто таъсиси донишгоҳи муштараки Тоҷикистону Амрико, ё намояндагиҳои мактабҳои олии Амрико назди донишгоҳҳои кишвар дар риштаҳои гуногун аз аҳамият холӣ нест. Чунин таҷриба дар кишварҳои дигари Осиёи Марказӣ дида мешавад ва барои ҳамин эҳтимоли татбиқаш низ вуҷуд дорад.

Шашум, аз миёни панҷ кишвари Осиёи Марказӣ танҳо барои Қирғизистон ислоҳияи Ҷексон-Веник ба Қонуни тиҷорати Амрико дар аввали солҳои 2000-ум бекор мегардад. Ҳамасола риояи ислоҳияи Ҷексон-Веник барои Қазоқистон ва Ӯзбекистон боздошта мешавад. Кишварҳои минтақа барои пурра бекор шудани риояи ин ислоҳия бо амрикоиҳо гуфтушунид мебаранд. Дар рӯзномаи дуҷонибаи Тоҷикистону Амрико ин мавзуъ аз солҳои 2010-ум ба мушоҳида мерасад. Агар татбиқи ин ислоҳия нисбат ба Тоҷикистон пурра бекор шавад, як такони ҷиддие барои тиҷорати дуҷониба ва роҳ ёфтани тавлидоти ватанӣ ба бозори Амрико мегардид (Ислоҳия соли 1974 аз ҷониби Конгресс ба тасвиб мерасад. Мазмунаш ин аст, ки кишварҳои ба муҳоҷирати шаҳрвандони худ монеа месохта, бо Амрико тиҷорати озод дошта наметавонанд. Кишвари мо ҳоло ба муҳоҷират чунин муносибат надорад ва аз доираи амали ин ислоҳия берун аст).

Идома дорад...

https://t.center/shrizoyon

Ёддошти сафар ба Амрико (IХ)

Перомуни густариши ҳамкориҳои Тоҷикистону Амрико (1)

Аз замони сафар ба Амрико дар бораи ин мавзуъ меандешидам. Ҳоло ба ин назарам, ки перомуни ҳамкориҳои Тоҷикистону Амрико навиштан кори осон нест. Дар назари аввал чунин менамояд, ки ҳама чиз маълум аст, вале вақте ба умқи он назар мекунед, саволҳои зиёди бепосух пайдо мешаванд ва нигаристан аз зовияҳои гуногунро талаб доранд. Албатта даъвои амрикошиносӣ надорам, чун ин ришта дар кишвар пажуҳишгарони худро дорад, гузашта аз ин, омодагии ҷиддӣ ва мушоҳидаи тулониро тақозо мекунад. Барои густариши ҳамкориҳои дуҷонибаю бисёрҷониба бо Амрико пажуҳиши сиёсат ва роҳбурди ҷаҳонии он муҳим аст. Ҳоло дар Тоҷикистон амрикошиносӣ дар ҳоли ташаккул аст. То ҷойе иттилоъ дорам, дар мавзуи ҳамкориҳои Тоҷикистон ва Амрико се нафар пажуҳишгарони кишвар Аҳмад Саидмуродзода ва Некбахт Дороншоева дар риштаи сиёсатшиносӣ ва Абдуқаюм Мамадазимов дар риштаи таърих рисолаҳои номзадии худро ҳимоя кардаанд. Пажуҳашгарони шинохтаи кишвар Рашид Ғанӣ Абдуллоҳ ва Парвиз Муллоҷонов перомуни роҳбурд, сиёсат ва ҳузури Амрико дар Осиёи Марказӣ мақолаҳои арзишманд доранд. Ҳоло дар сохтори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ шуъбаи ИМА ва Конодо фаъолият дорад, ки кормандонаш ба пажуҳиши ин кишварҳо машғуланд. Солҳои охир доктори илмҳои сиёсӣ Шамсиддин Каримов дар маҷаллаҳои соҳавӣ перомуни сиёсат ва роҳбурдҳои ин ду кишвар мақолаҳои илмӣ нашр карданд, ки хондани онҳоро тавсия медиҳам.

Пешакӣ зикр мекунам, ки мавзуи ҳамкориҳои Тоҷикистону Амрико замони сафари мо тақрибан матраҳ нашуд. Кормандони ниҳодҳои давлатӣ ва коршиносону таҳлилгарони амрикоӣ вақти дидор бо гурӯҳи мо перомуни ҳамаи панҷ кишвар суҳбат мекарданд ва мавзуи ҳамкориҳоро бештар дар қолаби минтақаӣ матраҳ месохтанд. Он чизе, ки ҳоло дар шакли фишурда менависам, бештар мушоҳидаву бардоштҳои худам ҳастанд. Аз ин рӯ, “сахт” нагиред, чун фарогири тамоми мавзуҳои мубрам ва рӯзномаи кунунӣ нест. Баръакс, матнро ҳамчун вуруд барои пажуҳиши оянда бипазиред:

Якум, рӯзномаи кунунии Амрико барои Тоҷикистон дар Роҳбурди вижа муаррифӣ мешавад, ки зикраш дар боло рафт. Барои густариши ҳамкориҳо бо ин кишвар шояд лозим аст, ки чунин роҳкоре аз ҷониби Тоҷикистон низ таҳия гардад (дар самти ҳамаи қудратҳои калидии хурду бузург омодасозии роҳкорҳои алоҳидаи кишвар аз аҳамият холӣ нест, ки бештар мавзуи кори пажуҳишгарони сиёсати хориҷӣ аст). Дар Консепсияи барҳоли сиёсати хориҷии Тоҷикистон аҳамияти “инкишофи муносибатҳои гуногунҷанба дар асоси татбиқи манфиатҳои мутақобилан судманд” ва “ҳифзи хусусияти шарикӣ” бо Амрико зикр мешаванд. Дар дидору гуфтугӯҳои роҳбарияти олии кишвар бо давлатмардони Амрико манфиатҳои Тоҷикистон дар самти ин давлат возеҳ баён шудаанд. Дар асоси “Роҳбурди миллии рушди Тоҷикистон барои давраи то соли 2030”, маъхазҳои дастраси илмию иттилоотӣ ва таҷрибаи зиндаи ҳамкориҳо - рӯзномаи кунунии Тоҷикистон дар самти Амрикоро метавон таҳия кард. Нуктаи мазкур ба нишондоди банди 2.8.-и Консепсияи барҳоли сиёсати хориҷии Тоҷикистон, ки рӯйкарди берунаи кишварро “сиёсати шаффоф ва қобили пешгӯйӣ” таъриф мекунад, комилан ҳамнаво аст. Гузашта аз ин, моҳияти сиёсати дарҳои бозро ба шарикони хурду бузург ва дуру наздик беҳтар муаррифӣ мекунад, дидгоҳу рӯйкарди ватании сиёсати хориҷиро ба мухотабони дохилию беруна ошно месозад.

Дуюм, сол ба сол шумораи донишомӯзон аз Тоҷикистон дар мактабҳои олии Амрико меафзояд: аз тариқи гуногун: аз ҳисоби волидайни худ ва бурсияҳои донишгоҳҳои амрикоӣ таҳсил мекунанд. Барои ба вуҷуд овардани тавозун дар самти муҳоҷирати таълимии ҷавонон лозим ба назар мерасад, ки ба тадриҷ шумораи донишомӯзон дар донишгоҳҳои Амрико боз ҳам зиёд гардад. Тавре маълум аст, муҳоҷирати таълимии ҷавонон захираи дусатҳаи неруи нарм аст: аз як ҷониб ватани худро дар кишвари будубош муаррифӣ мекунанд ва аз ҷониби дигар бо фарҳангу анъанаҳои кишвари мизбон аз наздик ошно мешаванд. Ҳоло тавозуни муҳоҷирати таълимӣ ба кишварҳои хориҷӣ то ҷойе таъмин нест ва ин ҳолат дар дарозмуддат ба авлавияти сиёсати хориҷӣ низ метавонад таъсир расонад.

Идома дорад...

https://t.center/shrizoyon

Дирӯз дар барномаи “Баҳси рӯз”-и шабакаи “Afghanistan International” иштирок кардам. Дар барнома эҷоди эҳтимолии зерсохтҳои низоми дар қаламрави Афғонистон баррасӣ гардид. Ин ривоят дар “Изҳороти муштараки ширкатдорони қолаби машваратии Маскав перомуни Афғонистон” зикр мешавад.

Як мавзуи дигари барнома ин нигарониҳа аз чолишу таҳдидҳои гуруҳҳои даҳшатафкон аз ҷуғрофиёи Афғонистон буд. Перомуни ин ва дигар мавзуҳо меҳмонони барнома суҳбат карданд. Агар ба ин мавзуҳо таваҷҷуҳ доред, наворро инҷо тамошо кунед.

https://t.center/shrizoyon

دیروز در برنامه "بحث روز" شبکه "افغانستان اینترنشنال" شرکت کردم. در این برنامه، موضوع ایجاد احتمالی زیرساخت‌های نظامی در خاک افغانستان بررسی شد. این موضوع در "بیانیه مشترک شرکت‌کنندگان قالب مشورتی مسکو درباره افغانستان" نیز ذکر شده است.

یکی دیگر از موضوعات برنامه، نگرانی‌ها در مورد چالش‌ها و تهدیدات گروه‌های تروریستی از جغرافیای افغانستان بود. مهمانان برنامه درباره این مسائل و موضوعات دیگر گفتگو کردند. اگر به این مباحث علاقه‌مند هستید، می‌توانید ویدیو را اینجا مشاهده کنید.
https://t.center/shrizoyon

نگرانی‌های آمریکا از چین یا دلایل سدگذاری جهانی چین

بخش اوّل

ورود به موضوع نوشته: طوری که در آغاز نگاشته اشاره گردید، سفر ما به آمریکا در دایرۀ IVLP با موضوع ایجاد بورس‌های آموزشی در آسیای مرکزی با توجه به پژوهش‌های چین در آمریکا، ارزیابی‌های راهبردی و سیاست این کشور در مناطق مختلف و غیره راه‌اندازی گردید. پژوهشگران آمریکایی کوشیدند بیشتر سیاست کشور خود پیرامون چین، عملکردهای منطقه‌ای و جهانی چین، همچنین نگرانی‌های آمریکا از سوی چین را با ما - محققان آسیای مرکزی - شریک سازند. تمام دیدارها و مبادله افکار با پژوهشگران آمریکایی در حاشیه همین سه نکته انجام ‌شد. ارزیابی مهم‌ترین اندیشه‌های شنیده‌شده را از روی رویکرد چتمهوس می‌آورم و به نام و نسب کسی اشاره نمی‌کنم.

پیرامون شراکت و رقابت آمریکا و چین

در تمام دورۀ سفر به آمریکا و دیدارها با پژوهشگران این کشور، یک سؤال همیشه اندیشۀ مرا مشغول می‌داشت. برای روشنی انداختن به این سؤال، کمی تاریخچۀ موضوع را می‌آورم.
برای پژوهشگران مناسبت‌های بین‌المللی معلوم است که آمریکا برای به سطح امروزه رسیدن توانمندی‌های چین مساعدت زیادی کرده است. به ویژه، در زمان مشاور امنیت ملی و وزیر امور خارجه آمریکا هنری کیسینجر، در مأموریت‌های رئیس‌جمهورهای ریچارد نیکسون و جرالد فورد، همکاری‌های واشینگتن و پکن راه‌اندازی و به اوج اعلای خود رسیدند. در اوایل سال‌های ۱۹۷۰ جمهوری مردمی چین به‌جای جمهوری چین (تایوان امروزی) کرسی عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد را به‌دست می‌آورد و راه همواری را به سیاست جهانی پیدا می‌کند.

در پایان سفر، فرصت مناسبی برای گرفتن پاسخ به این سؤال پیدا شد. اتفاقاً، با گروه ما دیپلمات و پژوهشگر کارکشته آمریکایی صحبت کرد که در جوانی‌اش عضو تیم گفت‌وگو با چین بوده است. او دربارۀ راه‌اندازی همکاری‌ها میان آمریکا و چین کمونیستی مفصل حرف زد. از گفتۀ او برمی‌آید که آمریکا در منطقۀ آسیای شرقی و حوزۀ اقیانوس آرام به سه کشور: چین، ژاپن و کرۀ جنوبی کمک‌های جدی‌ای برای به پا خاستن آن‌ها می‌رساند. آمریکا از چین برای خود دوست و شریک ساخت و فناوری‌ها و سرمایه پیشکش کرد و سودای (تجارت) دوجانبه‌ را به راه انداخت. هرچند دلایل اساسی راه‌اندازی همکاری‌های آمریکا با چین، ژاپن و کرۀ جنوبی متفاوت است، ولی نتیجه این است که توکیو و سئول به‌فرق از پکن، امروز نیز شریکان راهبردی و هم‌پیمان‌های واشینگتن در این حوزه به شمار می‌روند.

با اشاره به همین حالت، در وقت دیدار از این پژوهشگر آمریکایی پرسیده شد که چرا ژاپن و کرۀ جنوبی هم‌پیمان آمریکا باقی ماندند، ولی مناسبات با چین بعداً کلاً تغییر کرد. پاسخ پژوهشگر کارکشته آمریکایی جالب بود و اندیشه‌های او را می‌توان چنین گروه‌بندی کرد:

۱. دولتمردان آمریکایی گمان داشتند که جنگ سرد سال‌های طولانی ادامه خواهد داشت و با هدف محدودسازی توانمندی‌های اتحاد شوروی، مناسبات خود را با چین تغییر دادند. آن‌ها بر این باور بودند که در زمان جنگ سرد، حضور چین در اقتصاد جهانی به سود همه، به ویژه آمریکا است.

۲. آمریکا هیچ‌گاه چین را به‌عنوان هم‌پیمان قبول نداشت و در زمان جنگ سرد، قدرت‌های پیشرفته صنعتی رویکرد جهانی سدگذاری کشورهای کمونیستی را راه‌اندازی می‌کردند. آمریکا بیشتر به‌عنوان شریک موقتی برای کاهش نفوذ اتحاد شوروی به چین می‌نگریست. به عبارت دیگر، از گفتۀ او برمی‌آید که همکاری‌های نزدیک آمریکا و چین بیشتر از روی اصل "گرگ‌آشنایی" راه‌اندازی شده (از روی اصل "دشمن دشمن، دوست است") و آن زمان رابطه‌های رئیس‌جمهور با سران شوروی بد بود. در "یک ششم روی زمین" (شعنی اتحاد شوروی) تبلیغات ضدچینی ادامه داشت، شوروی‌ها مارکسیسم خود را "درست" و مارکسیسم چینی را "نادرست" می‌پنداشتند و مائوئیسم را "ملی‌گرایانه" و "خردبورژوایی" می‌خواندند. همچنین، دو کشور کمونیستی نزاع کوتاه‌مدت مرزی را نیز پشت سر گذاشته بودند.

۳. فروپاشی اتحاد شوروی نشان داد که مدل اقتصادی این کشور آسیب‌پذیری‌های زیادی داشت و در چین این نکته را خوب درک می‌کردند. کشورهای زیادی که با راه سوسیالیسم پیش می‌رفتند، از این نظام دست کشیدند. این حالت در اروپای شرقی و خود قلمرو اتحاد شوروی به‌طور برجسته مشاهده می‌شد. از بس که چین از کمبودهای اقتصادی‌اش آگاه بود، از مشارکت با آمریکا فاصله گرفت و به تطبیق سیاست‌های دیگر آغاز کرد. چین در مثال اتحاد شوروی دید که با کمونیسم چه شد و دیگر جانبداران و شریکان را در سراسر دنیا می‌جست.

ادامه دارد…

https://t.center/shrizoyon

نشر مطالب به حروف فارسی

دوستان گرامی،

تصمیم گرفتم که از این به بعد نوشته‌های خود را هم به حروف سیریلیک و هم به فارسی در اینجا منتشر کنم تا کاربران ایرانی و افغانستانی و فارسی‌زبانان کشورهای دیگر جهان نیز با آن آشنا شوند. امیدوارم شما این اقدام مرا می‌پذیرید.

یک و نیم سال پیش، در تاریخ ۲۱ فوریه ۲۰۲۳ این کانال را راه‌اندازی کردم که هدف از آن نشر نگاشته‌ها پیرامون سیاست خارجی تاجیکستان، ارزیابی روندهای امروزی آسیای مرکزی، بررسی مهم‌ترین رویدادهای جهان، نوشته‌های ارزشمند دوستان و همکاران پیرامون این موضوع‌ها و دیگر مشاهده‌ها و برداشت‌هایم می‌باشد.

نشر مطلب‌ها به حروف فارسی را از “یادداشت سفر به آمریکا” آغاز می‌کنم. طوری که اطلاع داده بودم، تابستان امسال یک سفر دوهفته‌ای به آمریکا داشتیم. پس از بازگشت، به نوشتن برداشت‌ها از این سفر شروع کردم که بخش عمده‌ای از آن در “اندیشه‌کده” منتشر شده است.

یادداشت سفر به آمریکا را در ده بخش می‌نویسم: ۱) پیشگفتار؛ ۲) سفر به آمریکا چگونه فراهم شد؟؛ ۳) پیرامون International Visitor Leadership Program (IVLP)؛ ۴) آنچه در شهر واشنگتن دیدم؛ ۵) آنچه در ایالت هاوایی و شهر هانالولو دیدم؛ ۶) آنچه در ایالت کالیفرنیا و شهر سن‌فرانسیسکو دیدم؛ ۷) نگرانی‌های آمریکا از چین یا دلایل سدگذاری جهانی چین؛ ۸) پیرامون سیاست آمریکا در سمت آسیای مرکزی؛ ۹) پیرامون گسترش همکاری‌های تاجیکستان و آمریکا؛ و ۱۰) پایان گفتار.

به نظرم، برای مخاطبان حوزۀ زبان فارسی دو بخش، یعنی “نگرانی‌های آمریکا از چین یا دلایل سدگذاری جهانی چین” و “پیرامون سیاست آمریکا در سمت آسیای مرکزی” باید جالب باشند. از نگاشتۀ بعد به نشر آن آغاز می‌کنم.

پیشاپیش به اطلاع شما می‌رسانم که برای تبدیل متن از حروف سیریلیک به فارسی از امکانات فناوری‌های معاصر استفاده کردم و اگر جایی خطایی مشاهده کردید، لطفاً سخت نگیرید.

امیدوارم مرا در اینجا پیگیری کنید.

با ارادت،
شیرعلی رضایان

https://t.center/shrizoyon

Нашри матолиб ба ҳуруфи форсӣ

Дӯстони гиромӣ,

Тасмим гирифтам, ки аз ин ба баъд навиштаҳои худро ҳам ба ҳуруфи сирилик ва ҳам ба форсӣ инҷо нашр кунам, то корбарон аз Эрону Афғонистон ва дигар кишварҳои ҷаҳон, ки форсизабонон онҷо зиндагӣ мекунанд, матнҳоро хонда тавонанд. Умедворам Шумо ин иқдоми маро мепазиред.

Якуним сол пеш, 21 феврали соли 2023 ин каналро созмон дода будам, ки ҳадафаш нашри нигоштаҳо перомуни сиёсати хориҷии Тоҷикистон, арзёбии равандҳои имрӯзаи Осиёи Марказӣ, баррасии муҳимтарин ҳодисаҳои ҷаҳон, навиштаҳои арзишманди дӯстону ҳамкасбон перомуни ин мавзуҳо ва дигар мушоҳидаву бардоштҳоям мебошанд.

Нашри матлабҳо ба ҳуруфоти форсиро аз “Ёддошти сафар ба Амрико” оғоз мекунам. Тавре иттилоъ доред, тобистони имсол бо як сафари дуҳафтаина дар Амрико будам. Пас аз бозгашт, ба навиштани бардоштҳо аз сафар шурӯъ кардам, ки як бахши калонаш дар “Андешакада” нашр шудаанд.

Ёддошти сафар ба Амрикоро дар даҳ бахш навишам: 1) Пешгуфтор; 2) Сафар ба Амрико чӣ гуна фароҳам шуд?; 3) Перомуни International Visitor Leadership Program (IVLP); 4) Он чӣ дар шаҳри Вошингтон дидам; 5) Он чӣ дар иёлати Ҳавайӣ ва шаҳри Ҳонолулу дидам; 6) Он чӣ дар иёлати Колифорниё ва шаҳри Сан-Франсиско дидам; 7) Нигарониҳои Амрико аз Чин ё сабабҳои садгузории ҷаҳонии Чин; 8) Перомуни сиёсати Амрико дар самти Осиёи Марказӣ; 9) Перомуни густариши ҳамкориҳои Тоҷикистону Амрико; ва 10) Поёни гуфтор.

Ба назарам, барои мухтабони ҳавзаи забони форсӣ ду бахш - яъне “Нигарониҳои Амрико аз Чин ё сабабҳои садгузории ҷаҳонии Чин” ва “Перомуни сиёсати Амрико дар самти Осиёи Марказӣ” бояд ҷолиб бошанд. Аз нигоштаи баъд ба нашри он оғоз мекунам.

Пешопеш ба иттилои Шумо мерасонам, ки барои баргардон аз ҳуруфи сирилик ба форсӣ аз имконоти фанновариҳои муосир истифода кардам ва агар ҷойе хатоеро дидед, лутфан сахт нагиред.

Умедворам маро инҷо пайгирӣ мекунед.

Бо иродат,
Шералӣ Ризоён

https://t.center/shrizoyon

Ба муносибати рӯзи забони давлатӣ!

✍️ Бо қалами Саъдӣ Ворисӣ, таҳлилгари робитаҳои байналмилалӣ

НИГОҲЕ БА ВАЗЪИ ПОРСӢ - ТОҶИКӢ ДАР МИНТАҚА ВА ТОҶИКИСТОН (2)

Тоҷикӣ дар Тоҷикистон: “Қудратманду ошуфта”.

Тоҷикӣ дар кишвари мо забони расмист, давлатист. Қудрат дорад. Ҳукумат дорад, аммо вазъияти умумияш байни суру суг аст. Ҷоҳое хеле одамро шахсияту ғурур медиҳад ва ҷоҳое парешону ҳазин мекунад. Қудратгирии тоҷикӣ дар хеле аз бахшҳо мушоҳида мешавад. Ҳаҷми азими рекламаву таблиғот бо ин забон садо медиҳанду гӯяндагони пурмаҳорату бофасоҳат ҳам кам нестанд. Озмунҳои китобхониву шеъру суруд хеле истеъдодҳову забондондонҳоеро чеҳранумоӣ мекунад, ки мисли ганҷҳои хуфта зоҳир мешаванду дар ғановати тоҷикӣ саҳм мегузоранд. Ин албатта шодиовар аст, аммо дар ин баробар ҳанӯз ҳам тоҷикӣ дар қолаби русӣ рехта мешаваду рушду нумуъ мекунад. Бархе вожаҳову таъбирҳо тарҷумаи таҳтуллафзӣ ва беҳунарона аз ин забонанд, ки ошуфтагӣ меёранд. Рӯзе нест, ки дар шабакҳои иҷтимоӣ баҳсҳое атрофи ғалатҳои забонӣ мавриди баҳсу баррасӣ қарор нагиранд.

Бо вуҷуд, забони мо, ки яке аз арзишҳои муҳимми маънавӣ ва миллии мост, ки дар баробари чолишҳои гуногун ҷонсахтӣ мекунаду дар якҷо намеистад. Дар ҳаракат аст. Барояш баракат орзу мекунам ва ин рӯзи хуҷастаро ба ҳама порсигӯёну тоҷикзабонон хуҷаставу муборак мегӯям.

Зи шеъри дилкаши Ҳофиз касе бувад огоҳ,
Ки лутфи табъу сухан гуфтани дарӣ донад!

Рӯзи забон муборак!

https://t.center/shrizoyon