Шерзод Комил Халил ижоди

Дастхат...

@Sherzodkomilkhalil

2025 йилда нашр қилиш учун «Янги аср авлоди» нашриётига тақдим қилишни режалаштирган бадиий адабиётга доир серияларим:

I - Пулитцер серияси:

1) Маргарет Митчелл Шамолларда қолган ҳисларим(1937)
2) Жон Стейнбек Ғазаб шингиллари(1940)
3) Эрнест Хеменгуэй Чол ва денгиз(1953)
4) Уильям Фолкнер Ўғирлаб кетувчилар(1963)
5)  Сол Беллоу Гумбольдтнинг совғаси(1976)
6) Тони Моррисон Севимли(1988)
7) Ричард Форд Мустақиллик куни(1996)

II - Гонкур серияси:

1) Мишель Уэльбек.  Харита ва ҳудуд.
2) Клод Фаррер. Цивилизация ранги
3) Марсель Пруст. Гуллаётган қизлар соясида
4) Эрве Ле Теллье. Аномалия
5) Анри Барбюс. Олов
6) Гаэль Фэй. Кичик мамлакат
7) Дидьe ван Ковелер. Бир йўл

III - Букер серияси:

1) Найпол. Эркин давлатларда
2) Надин Гордимер. Табиатни асровчи
3) Айрес Мердок. Денгиз, денгиз
4) Салмон Рушди. Ярим тун болалари
5) Кадзуо Исигуро Куннинг қолган қисми
6) Жон Кутзее Майкл К нинг ҳаёти ва даври
7) Маргарет Этвуд Сўқир қотил.

IV - Нобель серияси:

1) Бертран Рассел. Никоҳ ва ахлоқ
2) Кнут Хамсун. Замин шарбатлари
3) Томас Элиот. Бепушт замин
4) Михаил Шолохов Тинч Дон
5) Алберт Камю. Сизиф ҳақида афсона
6) Ўрхон Памуқ. Истанбул: хотиралар шаҳри
7) Варгас Льоса. Шаҳар ва итлар.

@Sherzodkomilkhalil

Шерзод Комил Халил

Бу кутубхонани ҳеч унутмайман

Бу кутубхонани ҳеч унутмайман,
Унда на ёлғону ўтрик бор эди;
Дарахтзор ортида сув оқарди шан,
Анҳорни устида кўприк бор эди.

Бу кутубхонани ҳеч унутмайман,
Кунга қараганди деразалари;
Соат бир маромда чиққиллаб теран,
Вақтни ўйлатарди дил ларзалари.

Бу кутубхонани ҳеч унутмайман,
Унда мен бор эдим ва бор эдинг сен;
Нега ҳеч севишни олмас эдинг тан,
Кўксимда сақлардим журъатимни мен.

Бу кутубхонани ҳеч унутмайман,
Ўқисанг китоблар шитирлар эди;
Айтсамми, мен сени қаттиқ севаман!
Айтмасам юрагим питирлар эди...

Бу кутубхонани ҳеч унутмайман,
Бахтли эдим, дердим, бас, паймона йўқ.
Дунё қандай гўзал, қандай бешикан,
Дунёда бундайин кутубхона йўқ!
5.01.2025.
Тошкент.

@Sherzodkomilkhalil

Севимли ёзувчиларим Ҳерман Ҳессенинг «Нюрнбергга саёҳат» сафарномаси(«Янги аср авлоди» - Тошкент, 2024) ҳамда Марсель Прустнинг «Под сенью девушек в цвету»(«Гуллаётган қизлар соясида») роман(«Художественная литература» - Москва, 1976)ларини шахсий кутубхонам учун олдим. Кант айтгандай: Дидлар борасида тортишилмайди...

@Sherzodkomilkhalil

https://mutolaa.com/book/biz-yo-q-bo-lamiz

Мутолаа лойиҳасида «Биз йўқ бўламиз»(2014) ҳикояси китобхонлар ҳукмига ҳавола этилибди.

@Sherzodkomilkhalil

Шерзод Комил Халил

Фалсафа магистрининг эсдаликлари...

***
Фрейд -  чинакам даҳо. Адабий ўтмишга қарши чиққан Марсел Пруст Франц Кафка орқали айнан Фрейд ишлатган руҳий таҳлилдан таъсирланган. Ички дунё, хотиралар, вақтнинг субъектив таърифлари, ҳамма-ҳаммасида фрейдча изларни сезиш мумкин. Ҳатто буни ирланд миллий анъаналарини ислоҳат билан баён қилган Жойсда ҳам кўриш мумкин. Жойс ҳам худди Пруст каби субъектив вақт ва ички кузатишга катта эътибор қаратган фрейдча анъаналарга йўналганлигини кўриш мумкин. Пруст «Йўқолган вақтни излаб» туркумларида синкретик воситалар орқали воқеаларни ўзаро мураккаблиги билан акс эттиришга ҳаракат қилса, Жойс рефлексив монологлар, тимсоллар билан буни ифодалайди. Фрейд санъатга, эстетика тарихига, адабиётга ва фалсафага шундай таъсир ўтказади. У туфайли биз шахсан менга ёқмайдиган XIX- асрнинг монотон адаётини таъсиридан қутилдик. Аввал Кафка, сўнг Пруст ва Жойс катта йўлларни очиб юборди, аммо бу тамал тошини Фрейд қўйганини ҳеч қачон унутмаслик керак. Албатта бу менинг фикри ожизим, мен шундай ўйлайман...

***
Кьеркегор диний нуқтаи назардан иймонни шахсий танлов ва ўзига хос тажриба деб ҳисоблаган. У иймон ҳар доим шубҳа ва қайғулар орқали ўтиши керак, фақат шу ҳолатда у ҳақиқий бўлади, дейди. Бизни ислом динимизда эса иймонда шубҳанинг роли бўлиши мумкин эмас. Иймоннинг етти шарти мусулмон одам сўзсиз ишониши керак бўлган омил сифатида қаралади. Мен иймонга кьеркегорча шубҳа ва қайғулар орқали бориш йўлини ёқлайман. Иймон бу инсонни ички кураш йўлига айланиши керак. Ҳеч бўлмаганда менинг йўлим шундай бўлади. Кўр-кўрона эътиқод саволлар фалсафасини рад этади, у сояни кўради, лекин дарахтни эмас. Иймон йўли биз ҳаётда излайдиган энг муҳим нарса. Балки адашаётгандирман, аммо назаримда адабиёт ҳам, фалсафа ҳам, ҳатто бошқа танловлар ҳам ана шу йўл курашларининг маълум маънодаги ифодасидир.

***
Мени мантиқ ва эстетика ўртасидаги чегаралар доим қизиқтирган. Чунки мантиқ ҳар доим аниқлик ва ҳал қилув жараёнларига асосланса, эстетика абстракт туйғулар: гўзаллик, мўъжизавийлик, ижодий ҳислар ва санъатнинг бошқа иррационал дунёси билан чамбарчас боғланади. Шундай вақтда ўзаро чегаралар ўртасидаги мувофиқлик чиндан қизиқ туюлади. Эстетика шубҳасиз туйғулар ва композицияларни тузишда мантиқий структуралардан фойдаланади. Ритм, гармония, вазн мантиқдан қочган заҳоти ўз аҳамиятини йўқотади. Рамзлар, ишоралар ва метафоралар қанчалик теран маънога эга бўлмасин улар эстетик кўринишда мантиқий боғланишларга эга бўлмаса, ўзининг назарий қийматидан мосуво бўлади. Мантиқ инсон кўнглида пайдо бўладиган эстетик ҳиссиётларни ёритишда ёрдам беради. Санъат, у қандай шакл ва мазмунда бўлишидан қатъий назар, агар унинг мантиқий асоси бўлмаса, юзага чиқа олмайди. Бу энг муҳими.

***
Ҳар қандай адабиёт агар бирон фалсафий заминдан ўсиб чиқмаган бўлса, узоққа бормайди. Масалан, Кьеркегор, Борхес, Сартр, Камюлар экзистенциализмдан ўсиб чиққан. Умберто Эко, Томас Пинчонлар постмодернизмдан. Феноменология, структурализм, постструктурализм, руҳий таҳлил(психоанализ) ва бошқалардан ўсиб чиққанлар ҳам талайгина. Бизнинг XX-аср ўзбек адабиётини катта қисми марксизмга пайванд қилинганди, ҳозир замонавий аёллар адабиётини феминизмга пайвандлашга уринишлар сезилмоқда. Яхши, қарши эмасмиз, фақат бундай пайвандлаш биргина ғоялар тизими билан боғланиб қолиши керак эмас, марксизм мисолида бунинг аччиқ тажрибасини кўрдик. Адабий ривожланиш бу кўпдан-кўп ғояларнинг тизимли ва баъзан хаотик ривожланишидир, шуни унутмасак кифоя.

***
Бадиий асарларни эстетик таҳлил қилиш принципларига эътибор қилишимиз керак. Бунда асосий жиҳатлар бадиий асардаги гармония ва симметрия, унинг шакл ва мазмуни, рамз ва метафоралари, тасвир колорити ва мусиқийлиги, темперамент ва эмоциялар, композиция, гўзаллик, хунуклик, улуғворлик, тубанлик, фожеавийлик, кулгулилик ва бошқа эстетик категорияларни қандай акс этганига қаратилиши керак. Албатта принциплар аллақачон назария сифатида мавжуд, аммо улар амалиёт сифатида жуда камдан-кам ҳолда намоён бўлади. Мен ўзбек адабиётида шундай эстетик таҳлилларни ўқишга доим эҳтиёж сезаман.

@Sherzodkomilkhalil

Эски йил сўнгида ўзим учун каналда бир сўровнома қолдиргандим. Каналда қандай матнларни кўпроқ улашиш ҳақида. Натижалар қуйидагича:

Наср  - 24%
Адабиётшунослик ва адабий танқид  - 19%
Фалсафа ва эстетика  - 19%
Поэзия - 17%
Жаҳон адабиётидан таржималар - 15%
Драматургия - 6%

Бу сўровнома мен учун янги йилда ўзига хос дастур йўналиши бўлади...

@Sherzodkomilkhalil

Марсел Пруст

Ўлдирилган черковлар хотираси

(давоми, боши олдинги саҳифаларда)
    
      Тўғри ҳақиқий ҳаёт билан тасвирий санъат усталари чизган манзаралар ўртасида шубҳасиз ўтмиш ва бугунги кунларнинг фарқидек ўзгача айролик бор, борлиқнинг рассомлар картиналарида қўядигандек кичкина имзоси унинг денгиздек кенг оқимлари ва оқшом манзаратлари чизилган матоларида кўз илғамасдан ўтиб кетадики, унда на Лингельбахнинг* на Вауэрман * * ёки Адриан ван де Велденинг * * * имзоларини илғай олмайсиз, бу Гарлем савдогарлари ва бой санъат ихлосмандларини хурсанд қилиш учун чизилган сюжетлару, Де Велде* * * * ёки Рёйсдалнинг* * * * * денгиз манзаларига умуман ўхшамаган бошқа сюжетлар эканлигини эҳтиром билан ҳис этасиз. Шунга қарамай автомашинада бу ҳаёт манзараларини бизга туҳфа этаётган дақиқаларнинг ўзига хослиги шундаки, сиз унда ўзингиз хоҳлаган жойга бориш ва истаган жойга тўхташ имконини берувчи ҳайратланарли мустақиллик туйғусидан фараҳга тўласиз. Бунда ёнингиздан ғувиллаб ўтаётган шамол билан бирга кезишни, унга эргашиб денгизни кўришни, турғун қишлоқ йўлаклари устидан саррин ел каби ўтиб, тўлқинлар шоввасига бағрингизни очишни истайсиз, ёмон об-ҳавода
бўронлар гувлаганда, сиз уларга қалбингизда кўмилган ҳайқириқлар ила жавоб қилишни истаюрсиз; аммо тан олиш керакки, баъзан шундай тунларда автомобилда чарчаб, бирор шу каби қишлоқда тунаш учун қолганингизда, бутун оқшом бўйи соғинч билан ёлғиз қолиш қанчалар даҳшатли эканлигини ҳам юракдан туясиз, бу қўрқув узоқ давом этган ўз-ўзинг билан курашдан кейин рўй берса, ётоқхонага олиб борадиган зинапояларда юрак уришини тинчлантиришга уриниб:
- Йўқ, бу содир бўлмайди! Мен юқорига чиқмайман. Уйга  кетамиз, машинани тайёрланг, - дейсиз, буни бахт нима эканлигини биладиганлар яхши тушунади. Сиз бутун тун бўйи ҳеч ким билмайдиган манзилларга талпинасиз, соғинч ҳисси орзиқтирадиган қишлоқни катта тезликда ортда қолдириб, бу ердаги пастак томлар остида ухлаб ётган одамларни тасаввур қилганча, худди биз каби йўлга отланасиз, бу кўрган гўшаларингиз хотираларингиз қатида қолиб кетади, сиз эса бу ердаги одамларнинг қўли етмайдиган бошқа манзиллар ва давонлар томон ошиқасиз...
     Ниҳоят машина ўнгдум-чўнгдум чуқурлигу муюлишлардан ўтиб, атиргуллар ва рангсиз гулсапсарлар билан ўралган панжара олдига келиб тўхтайди. Бу менинг ота-онамнинг уйи. Ҳайдовчи боғбонга биз учун дарвозани очишга чақириб сигнал чалади, бу сигнал  одатда ўзининг монатонлиги билан гарчанд жирканч ҳиссиёт берса-да, дунёдаги ҳамма нарса каби бу хотираларда ўз акс-садосини топса, у ҳам гўзал туйғулар ҳосиласи ўлароқ қабул қилиниши мумкинлигини инкор этолмайсиз. Менинг келишим ота-онамнинг қалбида кутилмаган ваъда сингари шундай қувончга айланди:
- Наҳотки, келишингдан бехабар қолдик... Лекин шундай келганингни ўзи бахт!
Улар ётоқ ўринларини йиғиштириб, оқшом шамларини ёқишди, тамбаланган эшикларни очиб, кўнгилларида бир олам шодликни ҳис этишди, бу ҳислар, инсон овози сингари уларнинг қайсар ва безовта, тез алмашинувчи туйғуларида, «Тристан ва Изолда»даги сингари(биринчи қисмида Изолда шарфини силкитиб, овоз берганида, сўнгра, учинчи қисмида эса кема яқинлашганда қандай қувончни туйган бўлса, ота-онамнинг қалбида ҳам мени кўрганда шундай қувонч зуҳур этади.

(биринчи боб тугади. Иккинчи боб, бироз танаффус билан кейинроқ улашилади.)

Рус тилидан Шерзод Комил Халил таржимаси

Таржимон изоҳлари:

*Лингельбах - Иоган Лингельбах(1622 - 1674) - Тасвирий санъатнинг олтин асрида яшаган голланд рассоми. У асосан бамбоччанти жанрида ижод қилган. Бу жанрда ижод қилган рассомлар ўз асарларида кундалик ҳаёт манзараларини маълум маънода ҳазил ва сентименталликка урғу берган ҳолда акс эттиришган.
**Вауэрман - Филипс Вауэрман(1619-1668) - Голланд тасвирий санъатининг олтин асрида яшаган яна бир голланд рассоми.
* * * Адриан ван де Велде(1636-1672) - Голланд рассоми, ўймакор.

Марсел Пруст

Ўлдирилган черковлар хотираси


(давоми, боши олдинги саҳифада)

        Шунга қарамай мен ҳеч бўлмаганда, айвонни ўраб турган тош саҳнга қўл теккизишни истаб, олдинга юрдим ва бу ердаги йўл қаторлари орасидан, бир пайтлар Англия қироли Генрих II нинг аквитаниялик Элеанора билан никоҳ маросимидаги тўй кортежи ўтганини эсладим. Мен босиб келаётган зулмат ичра бу ерларни сўнги бора кўриб қолиш учун бир тутам нур қидираётганимда тош саҳндаги кенг рельефни магистрал томондан туйқусдан ёрқин ёруғлик ёритиб юборди. Бу менинг ҳайдовчим, зукко Агостинелли эди, у менга қадимий ўймакорликни сабоқларини ўқишим учун ўтмишни ёритиб, машина фарасини фасадга қаратганди, токи мен бежирим гулдор безакларга нигоҳ юритишда давом этарканман, у нурни бир жойдан иккинчи жойга силжитишга сезгирлик билан ҳаракат қилди.
     Мен машина ёнига қайтганимда атрофда қизиқувчан болалар йиғилиб қолганлигига эътибор қаратдим: улар фаралар томон эгилиб, унинг чироқлари нурида фаришталар суратларидаги Рождество фрескалари қандай жилва қилишини кузатишарди. Дарҳақиқат биз Лизьёдан чиққанимизда, аллақачон қоронғу қуюлганди; менинг ҳайдовчим кенг резинали копюшон кийганди, бу унинг ёш, соқолсиз юзини юмалоқ қилиб кўрсатар ва унга ўзига хос беўхшовлик ато этарди. У машинада бир зум ҳам тўхтатмасдан мусиқа қўйиб борар, бу мусиқа унга Цецилия* мусиқаларидан кўра ҳаёжон бахш этар, табиийки, мен у регистрларни ўзгартираётганида буни сезардим, ҳайдовчи куйларни дидига мос равишда тезликда ўзгартирар, ундаги ҳамма нарса, таъбир жоиз бўлса, рақамлар ва рамзлардан иборат бўлиб, эфирда айланаётган оҳанглар билан шофёрнинг ҳатти-ҳаракатларида ўзига хос уйғунлик бор эди. Шунга қарамай у кўпинча бир қўли билан рулни ушлаб турар, бу ҳолат - Сент-Шапел устунларида турган ҳаворийлар томонидан тутилган хочга жуда ўхшашиб кетарди. Унинг ўзи эса Париждаги, авлиё Бенедиктнинг хочли, умуман ўрта аср санъатига хос черков орденларидаги тасвирларни ёдга солар, бу ўз навбатида ўтган ва ҳозирги цивилизацияларимиз ўртасидаги уйғунликка ишора қиларди. Гарчи у ортиқча ҳеч қандай ҳаракат қилмас, билъакс, бутунлай ҳаракатсиз қотиб қолган, рулни шундай ушлаб туришгагина ярайдиган рамз каби туюларди менга; ахир черков фрескаларида ҳам бизнинг азизларимизнинг бири - лангар, иккинчиси - ғилдирак, бошқаси - арфа, ўроқ, машъала, ов найзаси каби буюмларни ушлаб туриши билан бу боғлиқликни эслатмайдими?! Одатда бу нарсалар бизнинг турмуш тарзимизнинг маҳсули бўлган ҳунармандчиликни эсга туширади, лекин улар баъзан вафот этиб кетган одамларнинг ўлимини ҳам ёдга солади; ёш ҳайдовчининг қўлидаги рул доимо унинг истеъдодининг рамзи бўла қолсин, шаҳидлик прототипи эмас! Алоҳа, ўша тун биз аллақандай қишлоққа қолишга мажбур бўлдик ва бу ердаги одамлар билан бир неча дақиқадан сўнг, орамиздаги темир тўсиқларни бартараф этиб, ўзимизни ҳақиқатан ҳам машинада саёҳатга чиққан саёҳатчидек ҳис қилдик. Мен бу ерда фламанд суратларидаги видолашиш қадаҳларини, Кёйп * * * картиналаридаги манзараларни, Рёскин айтганидек, "кўринишидан ақлли жавоб бермаслиги кўриниб турган ўткинчиларни" кўрарканман, куз бошида қуёш ва шамол остидаги бу қишлоқда Лафонтен * * * * масалларидаги эртаклар дунёсига тушиб қолгандек бўлдим.

(давоми бор)

Таржимон изоҳлари:

* Муқаддас Цецилия - Милодий 200-230 йилларда Римда яшаган бокира Санта Цецилия. У христианлик йўлида шаҳид бўлган. Католик черковида XVI-асрдан бошлаб черков мусиқасининг ҳомийси саналади.

** Авлиё Бенедикт - Бенедикт Нурсия(480-547) - Ғарбий Европа монастирларининг ислоҳатчиси. Европада биринчи монастир орденининг асосчиси, католик ва проваслав черковларининг авлиёси. Европанинг самовий ҳомийси.

*** Кёйп картиналари - Альберт Якобс Кёйп(1620-1691) голланд рассоми, барокко даврининг график рассоми, у уймакорлик билан ҳам шуғулланган бўлиб, ўзининг ландшафтлари билан машҳур бўлган. Амстердамдаги эски кўча бозори ҳозирда унинг номи билан аталади.

* * * *  Лафонтен - Жан де Лафонтен(1621-1695) француз масалчиси. Унинг адабиёт тарихи учун аҳамияти шундаки, у антик муаллифлардан сюжет олиб, масал жанрида янги масаллар яратган.

@Sherzodkomilkhalil

Марсел Пруст

Ўлдирилган черковлар хотираси


(давоми, боши олдинги саҳифада)

        Юриб борарканмиз яна бир кечикиб учраган қўнғироқ минораси(Нажоткор черкови шекилли) қаршимизда дадил намоён бўлиб, эски минорлар қаторидан жой олди. Бу миноралардан таралаётган ёруғлик жилваси, унинг қуйида намоён бўлаётган шаҳарнинг шидду-шаҳдига аралашиб, у билан бир мажмуа ўлароқ қўшилиб кетарди. Мен ҳайдовчидан Сент-Петр қўнғироқ минорасида бир зум тўхташни сўрадим. Гарчи бу маъбад жуда яқиндан кўриниб турган бўлса-да, биз соатга қарадик ва унга етиб бориш учун қанча вақт кетишини тахмин қилдик, аммо бу мен кутганимдек узоқ вақтни олмади, билъакс, машина тезда маъбад томонга бурилди ва уни бўсағасида ўзимизни кўрдик. Шунда менга бизни узоқ вақтдан бери қанча саъй-ҳаракат қилганимизга қарамай етиб бўлмайдигандек кўринган маъбад сари имиллаб йўл босганимиз, аммо эндиликда, оз фурсатда етиб келганимизга қараганда, қанчалар тез ҳаракатланаётганлигимиз аён бўлди. Тепамизда осилиб турган улкан миноралар сари шу қадар тез суръатлар билан яқинлашдикки, агар ўз вақтида секинлашмаганимизда, машина маъбад айвонига қадар кириб бориши ҳам ҳеч гап эмас эди. Иттифоқо, биз йўлимизда давом этдик. Кан аллақачон ортда қолган эди; у бизни бироз кузатганидан сўнг, ортга қолганча ғойиб бўлди, биз эса уфққа туташиб кетган Сент-Петр икки қўнғироқ минораси томон ҳаракатланишда давом этдик. Бу муқаддас Стефан ва авлиё Петр миноралари эди. Петр майдонининг қуёш ботаётган саҳни аввал биз билан илкис хайрлашди. Улар аста-секинлик билан ортга чекина борди, олддаги миноралар эса, назар солишимиз учун ўз маҳобатини эътиборимизга ҳавола қиларди; гарчи бу миноралар борган сари биздан олисда қолаётган бўлса ҳам. Ҳа, улар олтин ёмбилари каби биз муюлишлардан бурилишимиз билан ғойиб бўларди. Бироқ Кан водийси бўйлаб елиб борарканмиз, бу миноралар яна кўзга ташланар, кўк гуҳарида бўялган иккита гул каби пастак далалар узра баъзан олисдан, баъзан яқинроқ масофадан бизни қаршиларди. Сент-Петр миноралари афсонадаги учта қизга ўхшарди, улар шом қоронғулигида гўё адашиб қолгандек эди; биз улардан узоқлашар эканмиз, бу даҳри дун узра улар қандай қилиб қўрқоқлик ила йўл қидираётганини, бир неча ноқулай уринишлардан сўнг, кўп бора қоқилиб, уриниб-суриниб, бир-бирининг ортига яшриниб, осмоннинг пушти манзаратида бир қоронғу нуқтага бирлашиб, мафтункор ва дилбар қиёфасини ибо билан беркитганча, итоаткорона енгил туман тутунида эриган каби ғойиб бўлаётганлигини кўриш мумкин эди.
        Ўша куни кечқурун ота-онамнинг олдига боришга фурсат топишга қанчалик ҳаракат қилмайин, мен қоронғу тушмасдан Лизьёга боришдан деярли умидимни уздим, хайриятки, келишим ҳақида мен уларни огоҳлантирмагандим, билъакс, тўсатдан, қуёш ботишидан олдин, мен шундай қарорга келган ва йўл тадоригига тушгандим. Биз жадал суръатлар билан югураётган бўшлиқда қуёш ботишини тўхтатиб қололмасдик албатта, бинобарин, биз йўл бўйлаб ўтган ва ботаётган қуёш нурида мисли ярадор каби қизғиш тусга кирган бинолар, уларнинг баланд бинафша мўриларида Лизьёнинг бутун фасоҳати акс этарди; Бир зумда ҳамма нарса ўзгарганини кечки салқинда биз  Офевр кўчасининг бир бурчида тўхтаганимизда, авлиёлар ва жинларнинг маскани бўлган, гулдан тож кийган, дераза баландлигида ўйилган ёғоч пояли эски уйларга кўзимиз тушди, бу гўшалар гўё XV-асрдан бошлаб умуман ўзгаришга юз тутмаганга ўхшарди. Автомобилларнинг носозлиги ва йўллардаги тирбандлик бизни Лизьёга қоронғу тушмасдан кириб боришимизни кечиктирди, бу ердан жўнаб кетишимиздан олдин мен собор гумбазидаги гулли безакларни яна бир бор кўрмоқчи бўлдим, ахир бу ҳақда кимсан Рёскин* ёзган, лекин шаҳар кўчаларини ёритаётган хира мой лампалари майдоннинг ўртасида бўлгани учун қоронғулик чўмиши билан маъбад деярли зулматга ботарди.
      
Рус тилидан Шерзод Комил Халил таржимаси

Таржимон изоҳлари:

* Рёскин - Жон Рёскин(1819-1900) - инглиз ёзувчиси, рассоми, санъат назариётчиси, адабиётшунос ва шоир. У XIX - асрнинг иккинчи ярми ва XX - аср бошларида санъат тарихи ва эстетика ривожига ҳисса қўшган. Инчунун унинг таъсири Марсел Прустга жуда катта бўлган.

@Sherzodkomilkhalil

#Таржима

Марсел Пруст

Ўлдирилган черковлар хотираси


1-боб. Сақланган черковлар. Кан қўнғироқ миноралари. Лизьё собори 

Машинадаги кунлар

        Оқшом кира бошлаган маҳали жўнаб кетаётганим туфайли тун батамом қуюлгунча Лизьё ва Лувье оралиғида жойлашган ота-онамнинг уйига боришга шошилишим керак эди. Ўнгдан ҳам, чапдан ҳам, алоҳа олдинда ҳам машинанинг ёпиқ деразалари ойнаси остидан, умуман ташқи томондан шаффоф парда орқали кўринадиган ажойиб сентябрь кунларидан бири эди. Одамга узоқдан пайқаган заҳоти йўл бўйида букчайиб ўтиргандек таъассурот уйғотадиган эски қийшайган уйлар атрофида экилган янги атиргуллар гўё келишингизни кутиб тургандек, аллақачон ўсиб етилган навқирон гулларини тутамлаб фахр билан илкис тутаётган каби сизни кутиб олишга шошилади. Бироқ уларга яқинлашганингизда бу мустар гулларни атрофидаги нок дарахтларига меҳрибонлик билан суяниб, ўзларини қўллаб-қувватлагани ва эскирган юракларга гултожларининг заиф, аммо қизғин нурлар билан чўлғонган абадий музлаб қолган ифорларини сочаётганидан фараҳ ҳиссини туйишга бўлган ғайришуъурий закият борлигини илғайсиз. Кўп ўтмай рўпарамиздан муюлиш кўринди ва ўнгга кетган қияликдаги йўл текислик сари оға бошлади, алалхусус, кўз ўнгимизда бутун бошли Кан водийси очилди, аммо бўшлиққа туташиб кетган кўз илғамас масофалар ортидан ҳали-ҳамон шаҳар кўринмасди. Бироқ тан олиш керакки, ясси тепаликлар ортида, бамисоли очиқ далада ғойиб бўлган масофалар чекида Авлиё Стефан черковининг*  фақатгина иккита қўнғироқ минорасигина кўзга ташланиб туришини инкор этолмайман. Тез орада минораларнинг учинчиси муқаддас Петр черковининг * * қўнғироқ минораси уларга йўлдош каби қўшилади. Уфққа Тёрнер манзаралари * * * сингари туташиб кетган монастир ёки қалъа каби узоқдан кўринадиган осмон, яшиллик ва сувнинг кенгликлар орасида мисли камалак янглиғ эгаллаган ўткинчи ранглари қисқа умри давомида тушдан кейинги ёруғликнинг сўнги зариф шуълаларини сочаркан, йўл бўйлаб сават кўтарганча кетаётган деҳқон аёлининг кичкина қиёфаси билан бирга ажиб нигоронликни зуҳур этади. Дақиқалар ортидан лаҳзалар чопади, биз тез юришга ружу қўямиз, лекин бу уч қўнғироқ миноралари ҳали ҳам кўз ўнгимизда ўзининг бутун маҳобати билан кўзга чалиниб, ботаётган қуёш нурларининг заррин ёғдуларида учиб бориб қўнган ҳаракатсиз қушлар каби собит тураверади. Батаҳқиқ, охир-оқибат масофалар туман каби эриб битади ва бунинг натижасида бир сония олдин кўринмайдиган маъбаднинг аниқ ва тўлиқ қиёфаси намоён бўлади ва биз Петр черковининг бутун бир манзаратларини кўз ўнгимизда гавдаланганлигини кўрамиз. Уч бирликда қурилган минораларнинг бири-иккинчисини яширади. Аммо бора-бора уларнинг бир-бирларидан узоқлигини ўзингиз учун кашф этасиз, бири ортда қолади, иккинчиси олдинда қўр тўкиб тураверади, гўё олдиндаги иккиси худди ёнма-ён тургандек, сизга ажиб тасаввур уйғотади.

Рус тилидан Шерзод Комил Халил таржимаси

(давоми бор)


Таржимон изоҳлари:

* Авлиё Стефан черкови -  Католикларнинг Венадаги Авлиё Стефан собори, Австриянинг миллий рамзи, Вена шаҳрининг тимсоли ҳисобланади. Собор эски шаҳарнинг маркази Сент-Стефан майдонида жойлашган. Собор ўрнида биринчи маъбад 1137-1147 йилларда қурилган, ҳозирги ўрнида қурилган собор эса тахминан XIV-XVI асрларга тегишли, иншоат 1511 йилга келиб ўзининг ҳозирги замонавий қиёфасини олган.

** Муқаддас Петр черкови - Ватикандаги марказий ва дунёдаги энг йирик тарихий христиан черкови. Рим католик черковининг тантанали маркази. Илк биноси император Константин томонидан 326 йилда Нерон боғи ўрнидан бунёд этилган. 1656-1667 йилларда Сент-Петр майдонини яратган Жованни Лоренцо Бернини соборни ҳозирги барокко услубидаги қиёфасини яратди. Собор жаҳон архитектурасининг ноёб композициясини ўзида ифодалаган маданият ёдгорлиги ҳисобланади.

*** Тёрнер манзаралари - 
Жозеф Мэллорд Уильям Тёрнер(1775-1851) - инглиз рассоми, романтик манзалар устаси. У тасвирий санъатда француз импрессионизмининг асосчиси сифатида қолган. Рассомнинг 550 дан ортиқ мойбуёқли, 2000 тача акварел ва 30 000 дан ошиқ қоғозда чизилган асарлари сақланиб қолган.

@Sherzodkomilkhalil

«Кундалик-2025»дан:            1.01.2025.
                                                    Тошкент.

         Ёмғирли совуқ шаҳар нуқсини кўриш учун деразадан бир-икки бор мўралаганимни ҳисобга олмасам, уйдан ташқарига чиқмадим кун бўйи. Бутун дунё аёллари яхши кўрадиган ва севиб мутолаа қиладиган Жейн Остенни «Андиша ва ғурур» романини янги нашрини тайёрлаш учун жиддий ўқияпман. Менга қолса романни номини аслиятга яқинлаштириб «Мағрурлик ва хурофот» деб ўзгартирардим, аммо ўзбек ўқувчилари романни юқоридаги ном билан кўпроқ танир экан. Майли, таниса танир, аммо мазмунни имкон қадар илк нашрдан кўра яхшироқ, қатъийроқ ишлашга ҳаракат қилаяпман. Қозоғистонлик таржимон Мунаввара Собир қизини  Александр Куприндан ўгирган «Санъат»(1906) ҳикоясини қайтардим. Уни Куприн нашри учун ололмаслигимни айтдим. Куприннинг рус таржимонлари гуруҳимиз билан бирга яхши бир ҳикоялар тўпламини тайёрлашга киришганмиз. Лекин русизм ва собиқ совет пропагандасига ишора қилувчи ҳикояларни у ҳатто Куприн бўлса ҳам рад қилишдан тоймаслигимни очиқ-ойдин айтдим.
       Онам билан қўнғироқлашдим. Китобда эрталаб қор ёғибди. Тошкентда қорни совуғи бор. Сартарошга бориб соч олдиришим керак. Кўпроқ янги режалар ва ғоялар устида ишлашим лозим. Янги насрий асарларни чоп эттиришга киришиш керак бўлади. Йиллар давомида ўгирилган таржима китобларимни ўқувчилар ҳукмига ҳавола этиш, ҳикоялар, эсселар китобларини нашрга тавсия этиш, бестиарийларни чоп эттириш, романларни эса нашрга тайёрлашни бошлаш керак. Қиладиган ишлар кўп. Вақт кутмайди. Миллатга, адабиётга хизмат қилиш, катта ўлчовлар билан яшаш, шахсий ҳаётни бошқариш шарт. Шунда биз албатта ғалаба қозонамиз...

@Sherzodkomilkhalil

Синглим Наргизанинг қизларига янги йилда қорбобо қиёфасида намоён бўлдим...

@Sherzodkomilkhalil

2024 йилда ёзган поэтик ишларим ҳисоботи:

1. Кетган хотиралар. 3.01.2024.
2. Читтаклар. 7.01.2024.
3. Олис шаҳар ёдномаси. 9.01.2024.
4. Сиз Оруэлни ўқийсиз. 13.01.2024.
5. Нигилизм. 17.01.2024.
6. Сенсизликда. 23.01.2024.
7. Антоним одамлар. 24.01.2024.
8. Пиреней ҳақида ногоҳ туғилган баллада. 27.01.2024.
9. Бўронқуш. 31.01.2024.
10. Маслаҳат. 4.02.2024.
11. Ўшанда. 5.02.2024.
12. Йўл. 7.02.2024.
13. Жароҳатланган қўлимнинг мантиғи. 15.02.2024.
14. Ошиқ илтижоси. 18.02.2024.
15. Рангин капалак. 20.02.2024.
16. Мактуб. 20.02.2024.
17. Тунги ўйлар. 25.02.2024.
18. Соғинч битиги. 29.02.2024.
19. Ҳол. 1.03.2024.
20. Чўққида қолган овчи зори. 9.03.2024.
21. Гулхан атрофида. 14.03.2024.
22. Умр ўйлари. 17.03.2024.
23. Иллюзия. 26.03.2024.
24. Умр диаграммаси. 27.03.2024.
25. Тунги таққослар. 6.04.2024.
26. Сочилган кунлар. 10.04.2024.
27. Бир сўздан сўнг. 12.04.2024.
28. Сўроқ. 2.05.2024.
29. Яшил кунлар. 4.05.2024.
30. Ёмғирли кунда. 11.05.2024.
31. Пессимизм. 13.05.2024.
32. Соғинч дарди. 31.05.2024.
33. Зумрад юлдузлар. 1.06.2024.
34. Ичимдаги нур. 11.06.2024.
35. Манзума. 16.06.2024.
36. Ўкинч. 22.06.2024.
37. Соялар ўйини. 24.06.2024.
38. Ой юзин қоплаган. 29.06.2024.
39. Вақоъе. 6.07.2024.
40. Тун йўли. 7.07.2024.
41. Вақт ва бахт ҳақида. 10.07.2024.
42. Бошқа дунёда яшаган шоир ҳақида сага. 11.07.2024.
43. Мен кутаман ҳали. 20.07.2024.
44. Автобиография. 25.07.2024.
45. Ёз кечалари. 29.07.2024.
46. Истиора. 31.07.2024.
47. Ғалати кунлар. 1.08.2024.
48. Бир гаплар. 4.08.2024.
49. Сиз ва китоблар. 6.08.2024.
50. Жонсараклик. 11.08.2024.
51. Бепарволик сири. 27.08.2024.
52. Тунги шаҳар. 31.08.2024.
53. Хулоса. 3.09.2024.
54. Ҳижрон кузи. 6.09.2024.
55. Куз холстлари. 12.09.2024.
56. Ложувард осмон. 20.09.2024.
57. Кузги сага. 21.09.2024.
58. Кузги кунлар суврати. 22.09.2024.
59. Олисларда. 29.09.2024.
60. Ёмғир ва севги иллюзиялари. 5.10.2024.
61. Ёвуз соатларда. 12.10.2024.
62. Шамолли кечаларда. 20.10.2024.
63. Катта ҳаётни босиб ўтган одам. 11.11.2024.
64. Ёмғирли кунлар ғуссаси. 14.11.2024.
65. Резолюция. 17.11.2024.
66. Оқшом гуллари. 24.11.2024.
67. Заъфаронгуллар. 28.11.2024.
68. Яна бир хулоса. 1.12.2024.
69. Уйғоқлик. 2.12.2024.
70. Иложсиз одам. 3.12.2024.
71. Сукут санъати. 5.12.2024.
72. Исёнкор. 10.12.2024.
73. Деразада қиш. 15.12.2024.
74. Қўрқоқ. 21.12.2024.
75. Оқим. 25.12.2024.

@Sherzodkomilkhalil

Александр Куприн

Нарцисс
(ҳикоя)

(Давоми, боши аввалги саҳифада)

- Ўзингиз учун энг яхши йўлни танланг. Ҳаммаси сизга боғлиқ. Мен маслаҳат беришга ҳам, сизни кўндиришга ҳам ҳаққим йўқ, фақат мен сизга Виктория Ивановнани яхши кўришимни айтишим мумкин, ҳатто ундан ҳам кўпроқ севаман уни, мен у учун ибодат қиламан. Лекин мен ўзимча худбин бўлолмайман... Виждонингиз ва ақлингизга қўйиб, ҳаммасини чамалаб кўринг. Бир йилдан кейин, майли икки йил дейлик, соқов аёл умр йўлида эртага сизга юк бўлиб қолмайдими?.. Агар йўқ десангиз, мен ҳозироқ сизга уни топшираман - ҳа. Агар йўқ десангиз, унда иккита нарсадан бирини танлайсиз: ё бу ҳаёт сиз учун чидаб бўлмас юк бўлади, ёки ундан ҳам ёмони, сиз Викторияни тарк этасиз, аммо виждонингиз сўнги кунингизгача бу адолатсиз ҳаракат туфайли шафқатсиз хотирадан қутула олмайди. Аммо ундан кейин Виктория менга қайтиб келмайди.
      Менинг кўзимга ёш қуюлди. Скамейкадаги ўрнимдан турдим.
- Мени кечиринг, Матвей Кузьмич, - дедим, унинг қўлини зулмат аро қидириб. - Эртага кетаман.
       Қоронғида мен унинг юзини кўрмадим. Бироқ қўлимни сиқиши шунчалик кучли ва самимий эдики, худди кўксимдан тош думалаб тушгандай бўлди. Санин жим бўлиб қолди.
- Бор гап шуми? - бир дақиқадан сўнг сўради баронесса
- Ҳа, шу, - деб жавоб берди Санин.
     Баронесса жўртага, ўзини мажбурлаб асабий кулиб қўйди, бунда рашк туйғуси cабаб бўлгани шундоқ сезилиб турарди.
- Жуда қизиқ роман. Нақадар поэтик: соқов Пентефрия ва покиза талаба!
      Санин эгилиб, баронессанинг қўлидан ушлаб ўпди ва узрхоҳ оҳангда деди:
- Оҳ, баронесса, бу жуда узоқ вақт олдин бўлганди.
1897.

Рус тилидан Шерзод Комил Халил таржимаси

(Тамом)

@Sherzodkomilkhalil

Александр Куприн

Нарцисс
(ҳикоя)

(Давоми, боши аввалги саҳифада)

Нега бундай бўлганини ҳали ҳам билмайман: ҳаммасига яқинлашиб келаётган момақалдироқ айбдорми, ё унинг кўзларидаги эҳтирос, билмадим, қўлларим ваҳшиёна бир қучоқда боғланди туйқус, лабларимиз оғриқли ширин бир алфозда узоқ вақт чирмашиб кетди. Биз бир-биримизга ҳеч нарса демадик - на сўз, на бирон ишорага ҳожат қолмади. Бир муддат ўпишишдан кейин Виктория қучоғимдан бўшаб, ёнидан кичкина соатини чиқариб, менга аввал XII ни, сўнг дераза олдини кўрсатди. Шу билан бирга, у менга таққиллатсам, дераза очилади, деган ишорани ҳам берди.
      Соат ўн бирлар атрофида бўрон сусайди. Мен яқинлашиб келаётган соат ва унинг ғайриоддий табиатини ўйлаб ҳаяжонланиб ташқарида чиқдим. Осмон мусаффо, беғубор ва беадоғ эди. Ой зерикарли ёғду сочиб порларди. Кўча ўртасида уйларнинг ўткир қора соялари ястанарди. Ҳаво бўрондан кейинги тозаришнинг мусаффолиги ва оқ акациянинг ёпишқоқ ҳидига тўйинганди. Боғ олдига яқинлашганимда мен уй ичида қоронғида оқариб турган унинг заъфарон каравотини кўрдим. Ярим очиқ  дарчадан оҳиста сирғалиб ўтиб, Виктория ётоқхонасининг деразаси томон яқинлашдим.
       Дераза ёпиқ, мен юзимни босиб ичкарига қарадим, лекин зулматда қоронғуликдан бошқа ҳеч нарсани кўрмадим. Нафасимни ростлаб, ойнани зўрға тақиллатдим. Дераза секин ва жимгина очилди.
       Туйқус мен рўпарамда, атиги ярим аршин нарида, Матвей Кузьмичнинг рангпар, ҳаяжонли юзини, ёрқин ой нурида ғайритабиий равишда ёниб турган кўзларини кўрдим.
       Мен беихтиёр таёққа ёпишдим.
- Қўйинг. Ҳеч қандай аҳмоқлик қилманг, - деди у хотиржам алфозда аччиқ қилиб. - Айвондан келинг. Мен ҳозир бораман. Биз гаплашиб олишимиз керак.
         Мен ҳайратда қолдим, тамом бўлдим, айвон зинапоясидан базўр келдим. Матвей Кузьмич аллақачон мени кутаётган эди.
- Ўтиринг, - скамейкани кўрсатди у ва ўзи ҳам ёнимга ўтирди.
       Қоронғида биз бир-биримизни юзимизни кўра олмасдик, лекин мен юзимнинг истараси йўқолаётганлигини ҳис қилдим.
- Кўряпсизми, - деди Матвей Кузьмич равон бир оҳангда, мен унинг ичига бостирилган азоб-уқубатларини ҳис қилардим, - кўрдингизми, мен бугун оқшом сиз хотиним билан учрашганингизни кўргандим, лекин бунга аралашишни хоҳламагандим.
- Нега? - сўрадим пичирлаб.
- Нега бўларди? Сиз буни барибир тушунмайсиз. Мен бир нарсани айтиб қўяй: тўрт йилдан бери унинг эриман. Агар Виктория Ивановна асаб хуружига учрамаганида сизнинг нолойиқ иш қилишингизга тўсқинлик қилмаган бўлардим... Билмайсизки, у бу каби ташвишларни кўтара олмайди, ҳозир жуда қаттиқ жазавага тушди.
       Мен жим бўлдим, Матвей Кузьмич эса хотиржамлик билан давом этди:
- Эртага ҳам сизни безовта қилмайман. Мен қўлида тўппонча билан бахтини ҳимоя қиладиган ҳасадгўйлардан эмасман... Ҳа, маълум ҳолатлар туфайли бунга маънавий ҳаққим йўқ... Биз билан ҳар қандай асосда яшанг майли... Хоҳлаганингизни қилинг... шунчаки... фақат, сиздан илтимос қиламан... мени шаҳарда одамлар оғзидаги гапга айлантирманг. Бу мен учун жуда қийин бўлади...
- Йўқ, бу бошқа такрорланмайди, - деб эътироз билдирдим мен, унинг фидокорона сўзларидан таъсирланиб.
- Ростданми? Сиз буни хоҳламайсизми? - Матвей Кузьмичнинг овозида қувонч ҳаяжони жаранглади. - Рози эмасмисиз?.. Буни эшитганимдан қанчалик хурсанд бўлганимга ишонмайсиз... Ахир сиз мени биринчи марта шундай ростгўй инсон сифатида ҳайратда қолдираяпсиз... Бунга рози бўлмаслигингизга ҳақиқатан ҳам ишончим комил эди.
- Албатта, рози эмасман.
- Хўш, энди - энг охирги гап... Сиз уни ўзингиз билан олиб кетишингиз керак. Унинг розилигига шубҳа йўқ. У сизни дунёнинг охиригача кузатиб боради. Буни хоҳлайсизми?
       Мен чурқ этмадим. Очиғи нима дейишни билмасдим.

Рус тилидан Шерзод Комил Халил таржимаси

(Давоми бор)

@Sherzodkomilkhalil