بیاض | عاطفه طیّه

😊🌷

گر ذوق نیست تو را
کژ‌طبع‌جانوری...

@atefeh_tayyeh

مادر🌹

ناگه در آن غروب غبارآلود
دستش نهاد بر سر و بر دستم
گفتا: «همیشه حال دلت خوش باد»
مادر ببخش اگر نتوانستم


مادر مرا ببخش اگر یک عمر
بعد از تو نان و نان‌خورشم غم بود
خندیده‌ام به کار جهان اما
دنیای من سراچهٔ ماتم بود


مادر ز کهکشانِ جهانِ هیچ
آیا بگو شکستن من دیدی؟
بعد از تو هر زمان که زمین خوردم
بر خود ز درد و دلهره لرزیدی؟


مادر درون قاب قشنگ خود
گاهی خبر ز گونهٔ تر داری؟
من بوسه می‌زنم به دو چشم تو
از بوسه‌‌های من تو خبر داری؟


عاطفه طیه (۹۶/۱۲/۱۷)

@atefeh_tayyeh

🌹سعدی خوانی برای شب یلدا🌹

راوی: دختر خوب و باهوش کلاسم النا صانعی.

@atefeh_tayyeh

دوصد گفته چون نیم کردار نیست

بلبلی به باز گفت:
- من آوازِ خوش دارم و هر کسی را با من خوش بُوَد، چون است که بهای من یک جو است و بهای تو هزار دینار؟
باز گفت:
- زیرا که تو عمل به گفتار می‌کنی و من به کردار.


منبع:
فضل الفقراء علی الاغنیاء، ابوبکر بن محمد بن حسین مرندی، تصحیح بهروز ایمانی.
متون ایرانی، به کوشش جواد بشری، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ص ۲۷۱.

@atefeh_tayyeh

سوگواری بهارگل برای رستم


بهارگل نزدیک دوسال است شاگرد کلاس شاهنامهٔ من است. از آغاز کتاب شروع کردیم. با جهان‌پهلوان سام، با گودرز بزرگ، با سیندخت دانا، با کیکاوس بی‌خرد، با طوس مغرور، با پیران محترم و با گشتاسپ دیوانه آشنا شدیم و پیش رفتیم. رستم قهرمان ما بود، غیبتش شکست ایران بود و حضورش سرافرازی و پیروزی ایران. حتی در رویارویی با شاهزاده‌ای چون اسفندیار باز هم دل ما با رستم بود.
دیشب پایان شکوهمند و اندوهناک قهرمان را برای بچه‌ها تعریف کردم. قهرمانی که خود انتقام خود را از کشنده‌اش گرفت و رفت که بدهکار هیچ‌کس نماند!
رستم در نظر بهارگل و دوستانش نگهبان ایران بود. شجاع بود. عزیز و قوی بود. هرگاه کار ایران سخت می‌شد یکی‌ از بچه‌ها می‌پرسید پس رستم کجاست؟! رستم نمی‌آید؟!

از لحظه‌ای که مادر بهارگل این فیلم کوتاه را برایم فرستاد تا اکنون بارها و بارها تماشایش کرده‌ام.
خدای ایران را سپاس می‌گویم که بچه‌هایم به ایران و شاهنامه و قهرمانانش عشق می‌ورزند.

@atefeh_tayyeh

اندرز زنان شهر هَروم به اسکندر

پس از فتح سرزمین بزرگ و باشکوه دارا، سودای کشورگشایی به سر اسکندر می‌افتد. پادشاه قدرقدرت در بسیط زمین، به شرق و غرب می‌تازد و از هر رزمی پیروز و سربلند بیرون می‌آید. حاکمان شهرهای مغلوب یا زار کشته می‌شوند یا می‌پذیرند که مطیع و منقاد و خراج‌گزار اسکندر باشند. همه و همه جز زنان سرزمین هَروم!

هروم سرزمین زنان است. حاکم و رزمنده و باشنده‌اش زنانند و مردی را به این سرزمین راه نیست. اسکندر برای ایشان نامه‌ای تهدیدآمیز می‌نویسد. از ایشان می‌خواهد کمر خدمت ببندند و آمادهٔ ورود او بشوند:

هر آنکس که دارد روانش خرد
جهان را به غَمری همی‌نسپرد

شنید آن که ما در زمین کرده‌ایم
سرِ مهتری بر کجا برده‌ایم

کسی کو ز فرمان ما سر بتافت
نِهالی جز از خاک تیره نیافت!


زنان نامهٔ اسکندر را می‌خوانند و پاسخی تند می‌نویسند:

بی‌اندازه در شهر ما برزن است
به هر برزنی‌در هزاران زن است

همه شب به خَفتانِ جنگ‌اندریم
ز بهر فزونی به تنگ‌اندریم

همانا ز ما زن بود سی هزار
که با تاج زَرّند و با گوشوار

که مردی ز گردنکشان روز جنگ
ز چنگال او خاک شد بی‌درنگ


و اندرز ایشان به پادشاه این که خرد پیشه کن و با ما نجنگ!

تو مردی بزرگی و نامت بلند
درِ نام بر خویشتن‌بر مبند!

که گویند با زن برآویختی
و زآویختن نیز بگریختی!

یکی ننگ باشد تو را زین سخن
که تا هست گیتی، نگردد کهن

به گفتهٔ فردوسی بزرگ اسکندر اندرز زنان را می‌خواند و پاسخی ملایم می‌نویسد:

نه من جنگ را آمدم با زنان
به پیلان کوس و تبیره‌زنان

مرا رای دیدار شهر شماست
گر آیید نزدیکِ ما هم رواست

چو دیدار باشد بِرانم سپاه
نباشم فراوان بدین جایگاه

زنان اسکندر را می‌پذیرند و پیشباز می‌روند. اسکندر وارد می‌شود و پس از دیدار با ایشان مثل پسری خوب به مغرب لشکر می‌کشد.

(شاهنامه، تصحیح خالقی، جلد دوم از چاپ دوجلدی، ص ۳۱۴ تا ۳۱۶)

@atefeh_tayyeh

آمدم و لحظه‌ای نشستم و رفتم
کیست که از من به من خبر برساند


هرچه شنیده‌‌‌ست از آن نشستن و رفتن
هرچه که دیده‌ست سربه‌سر برساند


قصّۀ تکراری‌اش نداند و از لطف
خوانَد و خود موبه‌مو ز بر برساند


قصّۀ راه دراز و پای شکسته
کندن و برخاستن ز سر برساند


رفتن و بالا کشیدن از کمرِ کوه
ماندن و افتادن از کمر برساند


قصّۀ آن زن که خواب هستی خود را
دید و فنا شد نفر نفر برساند


قصّۀ خندیدنش به غصّۀ بسیار
قصّۀ آن جان شعله‌ور برساند


قصّۀ آن شب که تا سپیده به یادی
ساخت غزل‌ها به چشم تر، برساند


قصّۀ آن شب که گوشوارۀ گیلاس
بر خودش آویخت تا سحر برساند


قصّۀ آن ساده‌دل‌زنی که به جز دوست
دوست ندارد کسی دگر برساند


گرچو من و به ز من هزارهزارند
این‌همه گفتم کسی مگر برساند


عاطفه طیّه (۹۹/۳/۲۹)

@atefeh_tayyeh

پزشک اسکندر و داروی لاغری!

اسکندر پس از گرفتن مُلک دارا، به سرزمین هندوان لشکر می‌کشد. کید پادشاه هند چهار گنج دارد که کس در جهان ندارد. دختری و فیلسوفی و پزشکی و جامی. به گفتهٔ دانایی آن چهار را به اسکندر پیشکش می‌کند تا جنگ آغاز نکند و خاک سرزمین کید را شخم نزند.

اسکندر می‌پذیرد و زمان راستی‌آزمایی فرا می‌رسد. آیا دختر و جام و پزشک و فیلسوف چنان که کید گفت بی‌مانند هستند؟
پزشک را فرا می‌خواند و از او می‌پرسد علت اصلی بیماری و نزاری چیست؟

بفرمود تا رفت پیشش بزشک
که علّت بگفتی چو دیدی سرشک

سرِ دردمندی بدو گفت چیست
که بر درد آن کس بباید گریست؟

پزشک پاسخ می‌دهد سرِ دردمندی پرخوری است:

بدو گفت هر کس که افزون خورد
چو بر خوان نشیند خورش نشمرد

نباشد فراوان‌خورش تندرست
بزرگ آن که او تندرستی نجست!

پرخور تندرست نخواهد بود ولی بزرگ کسی است که در پی تندرستی نباشد! تو خود را با کم‌خوری به زحمت نینداز. من برایت داروی می‌سازم که هر چه میل داری پرخوری کنی!


بیامیزم اکنون تو را داروی
گیاها فرازآرم از هر سوی

که همواره باشی تو زآن تندرست
نباید به دارو تو را روده شست

همان آرزوها بیفزایدت
چن افزون خوری چیز، نگزایدت

شوی بر تن خویش‌بر کامکار
دلت شاد گردد چو خرّم‌بهار

سکندر بدو گفت: نشنیده‌ام
نه کس را ز شاهان چنین دیده‌ام

گر آری تو این نغزدارو بجای
تو باشی به گیتی مرا رهنمای

ابیات شاهنامه نشان می‌دهد انسان از دیرباز با مسائل مربوط به پرخوری دست‌وگریبان بوده و به دنبال راهی که مشکل را حل کند.
راهی به جز نخوردن!

(شاهنامه، تصحیح خالقی، جلد دوم از چاپ دوجلدی، ص ۲۸٠ و ۲۸۱)

@atefeh_tayyeh

بخوان که از صدای تو سپیده سر برآورد
وطن ز نو جوان شود، دمی دگر برآورد

شعر ملک‌الشعرا بهار با صدای خوش کوهسار کلباسی.


آهنگ: پرویز مشکاتیان
تار: تارا رودگریان
تنبک: کیهان شریفی

@atefeh_tayyeh

شاهنامه و جهل مرکب


۱. هرآنگه که گویی رسیدم به جای
نباید به گیتی مرا رهنمای
چنان دان که نادان‌ترین کس توی
اگر پند دانندگان نشنوی

۲. هرآنگه که گویی که دانا شدم
به هر دانشی‌بر توانا شدم
چنان دان که نادان‌تری آن زمان
مشو بر تن خویش‌بر بدگمان


(شاهنامه، تصحیح خالقی، جلد دوم از چاپ دوجلدی، ص ۲۴۵ و ۵۹۷)

@atefeh_tayyeh

تفاوت عالم و جاهل

میان عالم و جاهل تفاوت این قدرست
که این کشیده‌عنان است و آن گسسته‌مهار

(ظهیر فاریابی)

منبع:
سفینه شمس حاجی، تصحیح میلاد عظیمی، انتشارات سخن، ص ۱۹۹.

@atefeh_tayyeh

رباعی

۱) شب بود و بهار بود و یارم با من
من در برِ او فتاده بی‌‌پیراهن

از بام بلند آسمان بر سر ما
تا روز ستاره ریخت دامن‌دامن


۲) گفتا: «بادم» بگفتمش: «من خرمن»
گفتا: «آتش» بگفتمش: «من دامن»

پرسید: «دلت که بُرده؟» گفتم: «تو، تو»
تا گفت: «دلم...» بگفتمش: «من، من، من!»


۳) دل‌ بسته‌ام از جهان به خندیدن تو
زنده به توام، دست من و دامن تو

آرام منی و بی تو بی‌آرامم
جان‌وتن من فدای جان‌و‌تن تو


۴) گر من نروم چه سود؟ آن می‌بردم
برگی سبکم؛ آب روان می‌بردم

او داند سر ز پا ندانم، چه کنم؟
خوش‌خوش‌ نروم کشان‌کشان می‌بردم


۵) او رفته‌زخویش بود و من نامیزان
افتان‌خیزان ز شانه‌اش آویزان

نه بوسه‌شمر بودم و نه روگردان
گرمای تموز بود و بودم لرزان

(عاطفه طیه)

@atefeh_tayyeh

رخ دوست و سخن انسان خردمند


ابوشکور بلخی هزار و صد سال پیش گفت:

دو چیز اندُه از دل به بیرون بَرَد
رخ دوست و آواز مرد خرَد

هنوز و هماره نجات در این دو است.

(شاعران بی دیوان، تصحیح محمود مدبری، چاپ اول، ص۹۳)

@atefeh_tayyeh

دو کتاب از دکتر علی بلوکباشی

علی بلوکباشی متولد ۱۳۱۴ خورشیدی، نویسنده و پژوهشگر حوزهٔ مردم‌شناسی است و از او با عنوان پدر مردم‌شناسی آکادمیک ایران یاد می‌شود. در سال ۱۴٠۲ و ۱۴٠۳ دو کتاب خوب از ایشان منتشر شد. یکی «مردم‌شناسی دین» و دیگری «مردم‌شناسی فرهنگ، کاروتولید و فرآوری خوراک‌وپوشاک».

یک.
«مردم‌شناسی دین» مطالعه‌ای‌ست در مناسک، باورداشت‌ها و آیین‌های مذهبی ایرانیان.
از آنجا که ادیان نقش اساسی در زندگی باورمندانشان ایفا می‌کنند، بدون مطالعه در مذهب نمی‌توان بخش مهمی از کنش‌های نیک و بد انسان معتقد را فهم کرد.
پژوهش تازهٔ آقای بلوکباشی دریچه‌ای تازه می‌گشاید و به فهم رفتارهای دینی انسان باورمند کمک می‌کند.
این کتاب در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات دکتر محمود افشار منتشر شد و حاوی بیست‌وسه گفتار است که در پنج بخش تنظیم شده است:

بخش نخست: شخصیت‌های فرهنگ‌سازِ مذهبی در گسترهٔ فرهنگ شیعی. در این بخش از ابعاد تاریخی، مذهبی و اسطوره‌ای علی بن ابی‌طالب، حسین بن علی، عباس بن علی، فاطمۀ زهرا(س) و فاطمه کلابیه (اُمُّ البنین) سخن گفته شده است.

بخش دوم: آزمون و مناسک گذار. این بخش به مباحثی چون آیین تشرف، خِتان، بلوغ، کُستی‌بندی، مناسک حج، آیین مهر، علائم حلول، احضار و تسخیر روح، شیوه و آداب جن و... پرداخته است.

بخش سوم: مناسک و آیین‌های مذهبی. این بخش موضوعاتی چون تعزیه، زنانه‌خوانی و بچه‌خوانی، تعزیهٔ حر شهید، تابوت‌گردانی، قالی‌شویان، شمایل نگاری و پرده‌خوانی، تکیه و حسینیه و... را شامل می‌شود.

بخش چهارم: سازه‌ها و شعارهای نمادین مذهبی. تابوت، تعزیه، توغ، حجلهٔ عزا، جریده و پنجه در این بخش بررسی شده‌اند.

بخش پنجم: باورها و رفتارهای مذهبی‌جادویی. در این بخش به اسفند، استخاره، دجال و جادو و جادوگری پرداخته شده است.


دو.
«مردم‌شناسی فرهنگ، کاروتولید و فرآوری خوراک‌وپوشاک». در پیشگفتار این کتاب پیش از هر چیز با مفهوم کار و تعریف‌های مختلف آن نزد اقتصاددانان مشهوری چون آدام اسمیت، کارل مارکس و دیگران آشنا می‌شویم. تقسیم کار بر حسب سن و جنس از دورهٔ باستان، همین‌طور تقسیم کار در جامعه‌های عشایری و روستایی از مطالبی است که به آن‌ها پرداخته شده است.
در این بخش از خوراک و پوشاک نیز به عنوان دو دستاورد مهمِ کار انسان سخن گفته شده است. همین‌طور از تأثیر فرهنگ، ارزش‌ها، معیارهای اخلاقی، باورهای دینی و طبقهٔ اجتماعی‌ افراد هم در دوخت‌ودوز و جنس پوشاک مردم و هم در شیوهٔ آشپزی و عطر و طعم و رنگ و شکل خوراک‌ ایشان.
کتاب دربردارندهٔ نوزده گفتار است و در چهار بخش تنظیم و تدوین شده است:

بخش نخست: بنیان‌نهادهای اولیّهٔ کار و تولید. این بخش چهار فصل دارد. نظام اقتصادی و سازمان مدیریتی کار و کارگری در دورهٔ هخامنشی از فصل‌های جالب این بخش است. در فصول دیگر به کشاورزی، انواع مالکیت، نقش زن روستایی در کار و تولید، و انواع بازار پرداخته شده است.

بخش دوم: فنون و هنر آشپزی و خورد‌وخوراک. این بخش فصل‌هایی دربارهٔ اجاق، آتش، مطبخ، کتاب‌های آشپزی، انواع خوردنی‌ها و کاربرد‌های طبی، نمادین و آیینی آن‌ها دارد.

بخش سوم: فن و هنر فرآوری پوشاک. این بخش شامل فصل‌هایی می‌شود دربارهٔ زبان پوشاک، مفاهیم نمادین رنگ پوشاک، وجه نمادین پوشش زنان، شهرهای کهن پارچه‌بافی، و تغییر و تنوع پوشاک در ادوار مختلف.

بخش چهارم: معرفی و نقد آثار. این بخش هم چهار فصل با مطالب متنوع دارد. یک: سه اثر در زمینهٔ مبادلهٔ کالا، فنون کشاورزی و جامعهٔ روستایی. دو: دو رسالهٔ کهن آشپزی‌ در دورهٔ صفوی. سه: معرفی یک اثر و ترجمهٔ مقاله‌ای در زمینهٔ پوشاک. چهار: فن‌آوری در ساخت و تولید تفنگ، و معرفی تاریخ دلگشای اِوَز.

مشخصات کتاب‌ها:
۱. مردم‌شناسی دین، مناسک و آیین‌های مذهبی در ایران، دکتر علی بلوکباشی، انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۲.

۲. مردم‌شناسی فرهنگ، کاروتولید و فرآوری خوراک‌وپوشاک، دکتر علی بلوکباشی، انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴٠۳.

@atefeh_tayyeh

یا رب تو نگهبان دل اهل وطن باش!

آنکس که ز من نمی‌کند یاد
دلتنگ مباد و بد مبیناد!

#عاطفه_طیه
@atefeh_tayyeh

دیکته

آغاز ماه مهر است‌؛ بنویس: «داد، بیداد»
بنویس: «خشم، اندوه» بنویس: «رفته بر باد»

بنویس کودک من! بنویس: «درد، فریاد»
بنویس: «آه! بابا جان را برای نان داد»  

#معدن_طبس

@atefeh_tayyeh

نیزهٔ مرد پارسی و شاهنامهٔ فردوسی

شاه هاماوران که در جنگ با لشکر ایران شکست خورده از این که مجبور است با ازدواج دخترش سودابه و کیکاوس شاه ایران موافقت کند اندوهگین است، ولی سودابه که گویی در دلش قند آب می‌کنند شادمانه و خرسند به پدر می‌گوید:
کسی کو بود شهریار جهان
بروبوم خواهد همی از مهان
ز پیوند با او چه باشی دژم؟!
کسی نشمرد شادمانی به غم
سرانجام هم در جدال بین پدر و شوهر جانب شوهر را می‌گیرد و با او به زندان می‌رود.


رودابه دختر مهراب کابلی به زال پسر جهان‌پهلوان سام دل می‌بازد، با کمک کنیزان و خدمتکارانش ملاقاتی با او ترتیب می‌دهد. زال را به اتاقش می‌برد و بی‌توجه به رضایت یا نارضایتی خانواده‌اش که از نژاد ضحاک تازی هستند تصمیم به ازدواج با او می‌گیرد.


تهمینه دختر شاه سمنگان خبر می‌شود که رستم پهلوان ایرانی برای پیدا کردن اسبش به سمنگان آمده و مهمان پدرش شده است. شب آراسته و پررنگ‌وبوی بالای سر رستم می‌رود و با وعدهٔ پیدا کردن اسبش با او همخوابه می‌شود!


مادر سیاوش که از نژاد کرسیوز (برادر افراسیاب) است از پدر بداخلاق خود می‌گریزد، به ایران می‌آید، همراه طوس و گیو نزد شاه‌کاوس می‌رود و پس از گفت‌وگویی کوتاه می‌پذیرد زنی از زنان شبستان او باشد.


فرنگیس دختر افراسیاب و جریره دختر پیران وزیر خردمند افراسیاب، هر دو با سیاوش شاهزادهٔ ایرانی ازدواج می‌کنند و پس از کشته شدن همسرشان به پدران و کشور خود پشت می‌کنند. فرنگیس پدرش را دشنام می‌دهد و به کمک گیو، پهلوان ایرانی، همراه فرزندش کیخسرو به ایران می‌گریزد. جریره هم پس از حملهٔ لشکر ایران به توران، از فرزندش فرود می‌خواهد که به ایرانیان ملحق شود و انتقام پدرش سیاوش را از تورانیان بگیرد.


افراسیاب دختر دیگری دارد که نامش در شاهنامه نیامده است. او هم با تژاو، پهلوان خیانتکار ایرانی، ازدواج کرده است.


منیژه دختر دیگر افراسیاب در جشنگاهش بیژن پهلوان ایرانی را که برای تماشا آمده است می‌بیند و می‌پسندد. پس از سه روز عشقبازی با او، از وحشت ازدست‌دادنش او را با دارو بی‌هوش می‌کند، به اتاقش در قصر می‌برد و نگاه می‌دارد.


کتایون دختر پادشاه روم در مهمانی‌ای که پدرش برایش برپا کرده و قرار است در آن از بین بزرگان روم برای خود همسری مناسب انتخاب کند، گشتاسپ شاهزادهٔ ایرانی را که هیچکس در روم نمی‌شناسدش و گمنام و فقیرانه در دهی زندگی می‌کند می‌بیند و می‌پسندد. خلاف میل پدرش او را برای ازدواج انتخاب می‌کند. ناز و نعمت کاخ پدر را می‌گذارد و با شوهرش به ده می‌رود.


هیچ یک از این زنان که با شاهان، شاهزادگان و پهلوانان ایرانی جفت شده‌اند و اغلب در عشق و کامجویی پیشقدم هم بوده‌اند ایرانی‌تبار محسوب نمی‌شوند. شاید همین است که رفتار بی‌پروا و پرشور و خودسرانهٔ ایشان در فرهنگ ایرانی زشت تلقی نشده‌ است.
دختر ایرانی شاهنامه گردآفرید است که با سهراب که غلط زیاده کرده و از توران‌زمین به ایران لشکر آورده می‌جنگد. مرد جنگ‌جوی جوان به دختر ایرانی دل می‌بازد و دختر برای این که به چنگ دشمن نیفتد او را فریب می‌دهد، از او می‌گریزد، دست رد به سینه‌اش می‌زند و ریشخندش می‌کند:
چو سهراب را دید بر پشت زین
چنین گفت کای شاه ترکان و چین
چرا رنجه گشتی چنین؟ بازگرد
هم از آمدن، هم ز دشت نبرد
بخندید و او را به افسوس گفت
که ترکان ز ایران نیابند جفت

شرح عاشقی دختران ناایرانی به مردان ایرانی، عرضه کردن خود به ایشان و پشت کردنشان به خانواده و سرزمین خود شاید به رخ کشیدن برتری ایرانیان باشد و تصویر این که نیزهٔ مرد پارسی تا کجاها رفته است...

@atefeh_tayyeh