Асанов формати

Qurultoy'нинг ваъда қилинган сони. Бу йил ҳисобидан охирги сон.

Шунга мувофиқ, йил сарҳисобини қилдик. Энг машҳур экспертларимиз — Фарҳод Мақсудов, Ғайбулла Бобоёров ва Феруза Жуманиёзова иштирокида 2024 йилда ўзбек тарихчилиги, филологияси ва антропологиясида қилинган асосий ишлар, тадқиқот ва кашфиётлар ҳақида гаплашдик. Албатта, 2025 йил режалариниям муҳокама қилдик ва анча ваъдалар бериб қўйдик.

Линк: https://www.youtube.com/watch?v=Fs3cuN604Do&ab_channel=QURULTOY

Дарвоқе, энергетика масаласида қўшимча мулоҳаза.

Бу йил қиш бошланиши билан энергетик гигантлардан бири бўлган Эронда жиддий инқироз кузатилди. Декабрь бошида Гилон, Гулистон ва Ардабил вилоятларида мактаблар ва давлат муассасалари ёпилди. Эрон президенти муаммони тан олиб, аҳолини уйдаги ҳароратни туширишга чақирди.

Бошқа баъзи давлатларда ҳам шу каби ҳолатлар кузатилди. Ҳатто бой газ ва нефть захираларига эга давлатларда ҳам қиш ойларида энергетикада қийинчиликларга учрайди. Бундан хулоса қиламанки, Ўзбекистондаги муаммолар — глобал жараёнларнинг бир қисми.

Экспертлар бу муаммоларни қуйидагича тушунтиради: дунёда аҳоли кўпайиб бормоқда, одамларнинг истеъмол эҳтиёжи ҳам ортиб бормоқда. Буни ўзимизда ҳам кузатяпман — йил сайин одам сони кўпроқ, машина сони кўпроқ. Ҳисоб-китобларга қараганда, истеъмол (фақат энергетикмас, умуман истеъмол) эҳтиёжи одам сонига тенг ўсмайди: дейлик, ўн йилда аҳоли сони 20 фоизга ўсиши мумкин, лекин истеъмол икки бараварга ошади.

Энергия ташувчи ресурслар, аксинча, камайиб бормоқда. Аҳоли ва истеъмол ўсиши билан газ ва нефть бунга мувофиқ ўсиб бормайди.

Шу боис энергетика муаммоси бутун дунёда кўп йиллардан буён фаол муҳокама қилинмоқда. Асосий трендлар: муқобил энергия манбаларига ўтиш, экологияни асраш ва, энг муҳими, одамларни тежамкорликка ўргатиш, ишлаб чиқариш ва ташкилотларни тежамкор режимга ўтказиш.

Ўзбекистон ҳам глобал дунёнинг бир қисми (ҳатто буни хоҳламайдиганлар бўлган тақдирда ҳам, бундан қочиб бўлмайди). Унинг муаммолари глобал муаммоларнинг бир қисми, ечимларда ҳам глобал ечимларга қараш керак, назаримда.

Менимча, яқин келажакда муқобил энергия манбаларига ўтиш, тежамкорликни тарғиб қилиш, тежамкор ва яшил технологияларга ўтиш муаммоларни ҳал қилишга ёрдам беради.

Бир нарсани ёдда тутиш керак — тизим тўлиқ ўзгариши билан бир қаторда одамларнинг дунёқараши, ёндашуви ҳам ўзгариши керак. Ҳамиша, абадулабад арзон ва битмас-туганмас бензин, газ-свет бўлмаслигини тушуниш керак. Бу тарихдаги бир босқич холос.

@AsanovEldar

Чет эллик шарҳловчилар Тошкентнинг марказий хиёбонидаги Карл Маркс ҳайкалининг ўрнини ўзбек давлатчилигининг тамал шахсига айланган Амир Темур ҳайкали эгаллаганидан ҳайрон қолган эди. Улар Темур модерн даврида, ҳали рус инқилобидан олдин ҳам ўзбек ўзлигида марказий ўрин тутганини билмас эди, дейди Адиб Холид.

10–15 йил олдин турли сайтларда “Темур образини Каримов жорий қилди, унгача бўлмаган” деган мазмундаги мақолалар кўп чиқарди. Ўқиб ҳайрон қолардим, негаки Темур образига XVII—XIX асрларда хонликлардаям мурожаат қилишган. Жадидларам уни марказга қўйган, Ўзбекистон ССР тузилиши тўғрисидаги расмий декларацияда эса (1924 йил) бу давлат Темурийлар давлатининг қайта тикланиши экани айтилган.

@AsanovEldar

Qurultoy’нинг Янги йил сони суратга олинди. Бомба сон бўлади.

@AsanovEldar

Марказимизга ҳиндистонлик тадқиқотчи келганди, ундан қизиқ маълумот билиб олдим.

Жеки Шрофф деган ҳинд актёрини танисанглар керак — 90—00-йилларда жуда машҳур эди. Хуллас, унинг онаси уйғур экан. Wikipedia'дан текширсам — у ердаям ёзилган экан.

Онасининг исми — Хуриннисо Ҳамроева. Исмини Амрита Шрофф деб ўзгартирган экан.

@AsanovEldar

Squid Game'нинг 2-мавсумидан бир-икки қисм кўрдим. Сифатига, мазмунига келсак — олдинги мавсумнинг такрори бўлиб қолган: яна ўша ўйин, яна ўша интрига, бу жиҳати менга ёқмади.

Лекин ижтимоий мулоҳаза кучайтирилган. Сериал ўзи бошидан ижтимоий тенгсизлик ва жамиятда ресурс учун курашнинг бир истиораси эди, аммо очиқ айтилмас эди. Бу сафар шулар очиқ айтиляпти, қолаверса, жамиятга аллюзия кучайтириляпти: ҳар бир раунддан сўнг иштирокчилар овоз бериб, ўйинни тўхтатиши ёки давом эттириши мумкин. Яъни бунда сиёсий сайловларга бир ишора бор: одамлар қандай овоз беради, нимага қараб танлов қилади.

Қизиғи, халқнинг сайлови ҳар доим ҳам оқилона бўлмаслиги кўрсатилган: энг мантиқан тўғри, оқилона йўл ҳаётингни сақлаб қолиш бўлса ҳам, жамиятнинг каттароқ қисми пулни ёки қандайдир мафкурани ҳаётидан, фаровонлиги ва тинчлигидан устун қўяди. Сериалда кўпчилик ўлиб кетиши аниқ — охирида ҳамма ўлиши аниқ, бир киши тирик қолади, шунга қарамай, салкам 500 киши ўша бир киши мен бўламан деб умид қилади ва ҳаётини хавф остига қўйишда давом этади. Тирик қолиш имкони 500 дан бир бўлса ҳам.

Шунинг учун жамиятда яшайдиган одам "бу менинг ишим эмас" дея олмайди, деган хулоса қилинади сериалда — бировларнинг пул ёки мафкура иштиёқи туфайли сен қурбон бўлиб кетишинг мумкин.

@AsanovEldar

Адиб Холиддан яна бир қизиқ мулоҳаза.

80-йиллар охирида Марказий Осиё республикалари сиёсий элиталари (маҳаллий компартиялар раҳбарлари) республикаларда миллийликни кучайтириш, Марказ таъсирини камайтириш кайфиятида бўлган миллатчи ҳаракатларни қисман қўллаб-қувватлай бошлаган: маҳаллий тилларга расмий мақом берган, кўп соҳаларда Марказга бўйсунмай, мустақил сиёсат юритишга интилган.

Лекин бу мустақилликка ҳаракат эмас эди, зеро Марказий Осиё республикаларида ҳали мустақил бўлиш кайфияти унча кучли эмас эди, сиёсий элиталар эса СССР сақланиб қолишини хоҳлар эди. Унда марказга қарши ишлар қилиш, миллатчиликни қўллаб-қувватлаш элитага нега керак эди?

Холиднинг айтишича, Марказдан бутун СССРни либераллаштиришга уриниш бўлаётган бир пайтда маҳаллий компартиялар раҳбарлари аслида либераллашувга шу йўл билан қаршилик кўрсатган. Улар консерватив сиёсатни сақлаб қолишга ҳаракат қилган. Бу йўлда улар, биринчидан, миллатчиларни қўллаб-қувватлаб, Марказни қўрқитишга уринган бўлса, иккинчидан, эркинроқ сиёсат юргизиб, либерал тартиблар бошқарувга жорий этилишига йўл қўймасликка уринган.

СССР барибир парчалангач, Ўзбекистон, Қозоғистон, Туркманистоннинг совет раҳбарлари осонлик билан миллий лидерларга айланган. Қирғизистон компартиясидаги ички кураш туфайли икки асосий рақибнинг ҳеч бири сайлана олмай, уларнинг ўрнига сиёсий элитага алоқаси бўлмаган Асқар Ақаев тепага олиб келинган. Тожикистонда эса ички зиддиятлар кучайиб кетиб, фуқаролик уруши келиб чиққан, эски сиёсий элита ҳокимиятни ушлаб қололмаган.

@AsanovEldar

"Овоз болалар"да DJ Piligrim'ни устозлар сафида кўриб хурсанд бўлгандим. Янги нафас санъаткор.

Овоз лойиҳасини кўраётган бўлсангиз, бу подкастни ҳам кўринг.

🔗https://youtu.be/KPyXT7Bw60U

Бўлимимизнинг бир йиллик меҳнати натижаси бўлган монография чиқди.

@AsanovEldar

Китобда айтилишича, СССР—Афғонистон уруши йилларида АҚШ Покистон ва Саудия билан ҳамкорликда "ислом — коммунизмнинг панзаҳари" принципи бўйича ишлаб, исломчиликни қўллаб-қувватлаган ва ривожлантиришга ҳаракат қилган. Дейлик, АҚШ афғон мужоҳидларини қуроллантирган; Покистон амалда Толибонни яратган (Исроил социалист ФАТҲга қарши ҲАМАСни яратгани каби). Энг қизиқ маълумот — уруш йиллари ЦРУ Қуръонни ўзбек тилига таржима қилдириб, Ўзбекистон ССР ҳудудига олиб кирган ва тарқатган. Оқ Уйда у йилларда "жиҳод" сўзи ижобий тусга эга бўлган ва афғон мужоҳидларининг коммунистларга қарши кураши ўлароқ кўрилган, дейди Адиб Холид.

АҚШнинг бу сиёсати ўн йиллардан сўнг ўзининг бошига кулфат солишини ўша пайтда сиёсатчилар тушунмаган кўринади: сиёсий ислом ва диний жангари гуруҳларни қўллаб-қувватласак, улар коммунистлар ва умуман сўлларни йўқ қилиб беради, сўнг биз билан тинч яшайди деб ўйлашган; коммунистик блок қулагач, уруш кўрган, қуролланган гуруҳлар яна душман қидиришини, қолаверса, коммунистлар истилосига чидамаган куч капиталистлар истилосига ҳам чидамаслигини ўйлаб кўрмаган. Натижада узоқ йиллардан бери ўзи бир пайтлар парваришлаган кучга қарши курашиб юрибди.

@AsanovEldar

Асабингизни энг кўп бузадиган нарсалардан бири машинада яшил чироқ ёнмасидан сигнал чаладиганлар бўлса керак. Бу жамиятга қанчалик сингиб, одамларимиз учун оддий ҳолатга айланиб қолганини икки бошловчининг реакциясидан ҳам билиш мумкин.

Тўлиқ подкастни мана бу ерда кўришингиз мумкин: https://www.youtube.com/watch?v=k1IWaTMnGZI

Кўп йиллардан буён ўзбек ижтимоий тармоқларида фаолмасман — у ердаги ижтимоий муаммолар муҳокамаси-ю негативни кўтаришга вақт ҳам, асаб ҳам йўқ. Бунинг зарарли томони — ижтимоий трендларда мўлжални йўқотиб қўйганман: нима тўғри, нима нотўғри, халқ нимадан рози, нимадан норози, билмайман. Қараганимда, айнан нимадан норозилик кўтарилганини тушунолмайман: заправкаларда газ бўлса, уйимда йўқ дейишади; уйда бўлса, заправкада йўқ дейишади; ҳай унда газ нархини оширайлик деса, нега оширасан дейишади; қандайдир фестиваль ёки бошқа лойиҳалар молияланса, ундан кўра таълимни, китобни молияла дейишади; кимдир китобга пул ажратса, нега китобга ажратасан дейишади.

Танқидчилар ноҳақ демоқчимасман. Шунчаки бизнинг балансини йўқотган иқтисодий тизим ва аниқ идеаллари йўқ жамиятда ўзи давлат пулини қандай сарфлаш керак, қайси иш тўғри, қайси нотўғри, одамлар нимадан рози бўлади, нимадан норози, тушуниш жуда қийин. Шунга жамият муаммоларини елкамга олмай, фақат ўзимнинг қизиқиш ва приоритетларимдан келиб чиқиб баҳо беришга ўрганволдим.

Айтайлик, китоб соҳасини жуда муҳим ҳисоблайман. Шундай экан, Халқ банкими, бошқасими, шу соҳага пул ажратишини олқишлайман. Ташкилотнинг қарзи бор дейсизми? Қарзи менинг ишим эмас, китоб соҳаси учун хурсандман.

Газ-свет масаласи шахсан менга ҳозирча зарар бергани йўқ: интернетда кўп танқид видеолар кўрдим, лекин ўзим ҳаётда тўқнаш келмадим. Заправкаларда ҳамиша бензин бор, навбат йўқ. Машинада кам юрганим ва қиммат бензин қуйганим учундир, менга шу пайтгача бу муаммо теккани йўқ.

Аксинча, йилдан йилга вазият яхшиланаётганини кўряпман: олдинги икки йил қишда Тошкент марказидаги маҳаллалар музлаб қолган эди (ўшанда ҳам биз тарафлар тинч эди), бу йил унақа гап-сўз эшитмадим. Ўн йилгина олдин қишин-ёзин бензинни заправкадан эмас, "через-через", ўнта одамдан сўраб, маҳалла ичидаги кимдандир баклажкада сотволиб юрганимизни эслаганим учун ҳозирги додвойлар менга кулгили ва арзимас туюлади. Умуман, келажакни жамоат транспортида, пиёда шаҳарда ва ҳар бир инсон ўзидан билиб энергия тежашида кўрмоқдаман, шунга чегарасиз энергия истеъмолини таъминлаб беришни талаб қилаётганларни (ҳатто уларда жиддий сабаб бўлса ҳам) қўллаб-қувватламайман.

Айни пайтда, Республика олий таълим кенгаши хусусий олийгоҳлар контрактдан тушадиган пулнинг 4 фоизини Олий таълим муассасаларини ривожлантириш жамғармасига ўтказиб беришини хоҳлаб қолганини қаттиқ қоралайман. Чунки олий таълимни стратегик аҳамиятга эга соҳа ҳисоблайман. Савияли авлод етиштирмасак, ҳозирги аҳволдан юқорига кўтарила олмаймиз, савияли авлодни эса сифатли таълим етиштиради; сифатли таълим эса кучли хусусий олий таълимсиз бўлмайди. Бизда энди-энди бош кўтараётган хусусий таълимни ўлдиришга қаратилган бу юлғучлик ҳаракатининг балки бирор мантиқий тушунтирилиши бордир, лекин мен бунда хусусий олий таълим ўлдиришини кўриб турибман ва бу менинг приоритетларимга, келажакдан бўлган умидларимга рахна солмоқда.

Кўриб турганингиздек, бутун аҳолини тушуниш, ҳамманинг муаммосини ҳисобга олиш ва шунга қараб у ёки бу ижтимоий муаммоларга баҳо беришдай оғир ишдан ўзимни қутқарганман. Ҳаётим марказида ўзим, оилам, яқинларим, шу қуршовнинг қизиқишлари, манфаатларидан келиб чиқиб баҳо бераман. Бошқа соҳаларда мураккабликка бош уриб юборганимга яраша, бу масалада оддийроқ яшашга ҳаракат қиляпман.

@AsanovEldar

​Ўта қайғули хабар. Nuz.uz нашрининг бош муҳаррири, "Минтақавий таҳдидларни ўрганиш маркази" ННТ директори Виктор Михайлов оламдан ўтибди.

Виктор ака турли соҳаларда ишлаганига қарамай, биз уни аввало диний радикализм ва терроризм бўйича тан олинган эксперт сифатида билардик ва ҳурмат қилардик. Ака соҳани сув қилиб ичиб юборган, кўплаб лойиҳа ва дастурларда қатнашган нуфузли мутахассис эди. Биз озгина қилган ишимизни ваҳима қилиб кўрсатиб, "ундай тренинг ўтдим, бундай иш қилдим" деб юрсак, Виктор ака кўринмас фронт жангчиси эди — панада туриб, соҳага катта ҳисса қўшиб келаётган эди.

2024 йилда айниқса Виктор ака билан кўп суҳбатдош бўлдим. Турли лойиҳаларда бирга тренинглар ўтдик, тадбирларда қатнашдик ва шунчаки суҳбатлар қурдик. Ака зўр эксперт бўлиши қаторида, инсон сифатида ҳам жуда хушмуомала ва яхши эди.

Ҳали Виктор ака билан кўп бирга ишлаймиз, у кишидан кўп нарса ўрганаман деган ниятда эдим. Ҳали кучга тўла эди, каттакон режалар қилиб юрувди. Аттанг, насиб қилмади. Руҳи ором топсин.

@AsanovEldar

Bir qator telegram kanallarda biz va Xalq banki o‘rtasida qilingan shartnoma yuzasidan post chiqibdi. Postda shartnoma biroz xato talqin qilingan.

"Asaxiy Books" loyihasini 2018-yilda O‘zbekistonda kitob sohasini rivojlantirish uchun shakllantirganmiz. Afsuski, O‘zbekistonda kitob borasida biznes rentabil emas. Shu vaqtgacha loyihaga 35.8 milliard so‘mdan ortiq investitsiya kiritdik. Hozir postni o‘qiyotganlar orasida ham bu summaga ulushi qo‘shilganlar bor chunki ular qilgan har bir xarid loyihani rivojlantirishga ketgan.

Lekin, xususiy tadbirkorni ijtimoiy bir sohaga doim pul investitsiya qilish charchatadi. O‘tgan yili mana shunaqa og‘ir bir davrda Xalq banki bilan hamkorlik shartnomasi imzoladik va uni rasman e’lon qildik. Bu yil ham bank bilan hamkorligimiz davom etmoqda va bankning ko‘magi loyiga yashab qolib, rivojlanishiga katta hissa qo‘shmoqda. Bank ko‘magi mualliflik huquqlari to‘loviga, shuningdek kitoblar narxi keskin oshib ketmasligiga, undan tashqari nashriyotda bolalar va o‘zbek adabiyoti uchun yangi redaksiyalar ochilishiga sabab bo‘ldi. Hozirda bir kitobni nashrga tayyorlash ishlari bir necha yuz milliondan iborat bo‘lib, bank uning bir qismini bizga to‘lab beradi. Natijada 2023-24-yillarda kitoblar narxi keskin oshib ketishi oldi olindi, undan tashqari yangi kitoblar dastlabki ikki oy chegirmada sotilmoqda. Bankning ko‘magi bilvosita barcha aksiya va rivojlanishlarga ham sababdir.

Ijtimoiy muhim sohani qo‘llab-quvvatlaganligi, uning rivojiga hissa qo‘shayotganligi uchun Xalq bankiga minnatdorlik bildiramiz. Bugun qo‘rqmasdan bankni O‘zbekistonda ijtimoiy o‘ta muhim kitob sohasining asosiy hamkori deb o‘ylayman.

Hurmat bilan,
Firuz Allayev
Asaxiy kompaniyasi asoschisi.


@allaevuzb

Arthur Morgan, Red Dead Redemption 2 ўйинининг асосий қаҳрамони.

Devitt'нинг содиқ ва тажрибали аъзоси бўлиб, кўп йиллар давомида жинояткор ҳаёт кечирган.

У кучли, жасур ва маҳоратли жангчи бўлса-да, ички дунёсида ахлоқий қарорлар ва ўз хатти-ҳаракатлари ҳақида шубҳалар мавжуд. Артурнинг характери ўйин давомида унинг руҳий ўзгаришлари ва яхшиланиши орқали янада чуқурлашади. Унинг ҳикояси содиқлик, азоб ва, охир-оқибат, қизғин тўқнашувлар билан бойитилган.

Тўлиқ видеога ҳавола:
https://youtu.be/NvUDO4QHhAE?si=anM4qxar5Elgfyn7

Охиргиси.

Раддиядан иқтибос:

Абу Али ибн Сино буюк даҳолардан бири эди. Даҳолар оддий инсонлар каби бўлмайди. Ҳозирги тил билан айтганда, ундайларда “илоҳий талант” бўлади! Оддий инсонларнинг уларни ўзларига ўхшатишлари тўғри қараш эмас. Абу Жаҳлнинг абадулабад жаҳолатда ва лаънатда қолиб кетганига сабаб Муҳаммад алайҳиссаломни Абдуллоҳнинг оддий бир етими деб кўрганида эди!

Бу — мен илгариги постларда кўп таъкидлаган тарихни идеаллаштиришга бир мисол. Нима эмиш, "илоҳий талант" эмиш. Бу — илмий категория эмас, илмий йўл билан аниқлаб бўлмайдиган бир баҳодир. Буюк мутафаккирлар аввало меҳнати ва маълум йўналишга қизиқиши туфайли ўз даражасига эришган, лекин ҳаммаси оддий одам бўлган, камчиликлари ҳам бўлган. Бунга илоҳийликни қўшиш ўша мен айтган буюк боболарни илоҳийлаштиришнинг ўзидир (сўнг бунга ўзлари ишонволиб, энг кичик, арзимас танқидданам жазавага тушиб юришади). Илмий баҳсда бу каби аргументлар келтириш кулгили (ғайриилмийлигини айтмаганда).

Абу Жаҳлдан мисол келтириш эса янада ўринсиз, шунчаки агрессив динчи оломоннинг ҳисларига тегинишга бир уриниш деб тушундим.

Илмий масаладаги раддия бундай ёзилмайди, дўстим. Ишхоналаримиз ёнма-ён жойлашган экан, бир кун вақт топиб ёнимга келсангиз, илмий методологиядан қисқача дарс ўтиб бераман ва адабиётлар билан бўлишаман.

Саломат бўлинг, айтар гапим шу.

@AsanovEldar

Тепадаги узундан-узоқ матнни ўқиб бўлдингларми? Давом этамиз.

Раддиядан иқтибос:

“Ўтмиш даврлар ҳам ҳозиргидек бўлган. Ҳамма ҳам бошқа тилларни мукаммал билавермаган. Масалан, мадрасани ўқиб туриб ҳам, араб ёки форс тилини мукаммал билавермаган”, деган гап ўрта асрларга, айниқса, Мусулмон ренессанси даврларига тўғри келмайди. Бу гап Абдурауф Фитрат “Мунозара”да ва Садриддин Айний “Эсдалик”ларида кўтарганидек XVII-XIX асрларга тўғри келиши мумкин, эҳтимол. Зотан, Ибн Сино яшаган даврда ҳатто ҳали давлат тили араб тилида эди, давлат ҳужжатлари араб тилида юритилар эди, энди-энди форс тилига ўтиш юз бераётган эди...

Раддиядаги ягона жиддий аргумент. Рост. Бу ҳақда ўша постларда ҳам ёзгандим — у пайти минтақада араб тилининг нуфузи баланд бўлган, мўғул истилосидан сўнг нуфузи пасая бошлаган, XVI асрдан сўнг таълим ёмонлашиб борган, пировардида арабчани яхши биладиган одамлар жуда оз қолган. Мусулмон ренессанси даврида, албатта, арабчани яхши билувчилар анча кўп бўлган.

Лекин "араб тили мадрасаларда мукаммал ўргатилган" дегани ҳамма уни мукаммал ўрганган дегани эмас. Буюк шахсларни қўйиб турайлик. Унчалик "буюк" бўлмаган, ўртача натижаларга эришган, бугун кўп эсланмайдиган юзлаб, балки минглаб олим, арбоб маълум бизга. Уларнинг кўплари асарлар ёзиб қолдирган. Улар орасида тилни мукаммал билмай, шунга қарамай, нимадир ёзиб қолдирганлариям кўп. Мен арабча манбалар билан ишламаганман, аммо туркча ва форсча манбаларда ҳам шу ҳолат учрайди: кимнингдир луғат бойлиги кам, кимдир грамматик хатолар билан ёзган, кимдадир ғализ жумлалар бор. Бундай ҳолатлар тиқилиб ётибди, қўлёзма билан ишлаган ҳар бир олим буни билади.

Аслида менинг постим нимага қарши қаратилган эди? "Ҳамма уч тилни мукаммал билган" деган миф ёлғонлиги айтилган эди унда. Бу мифни инкор этиш бунинг том тескарисини айтиш дегани эмас. Яъни мен "умуман билишмаган, тили расво бўлган" деган жойим йўқ (нега ўзи ё у қутб, ё бу қутб бўлиш керак, ўртада туриш мумкин эмасми?). Шунчаки "мукаммал" деб идеаллаштириш керак эмаслигини, жуда кўп арбоблар ўртача/ўзига керакли даражада тил ўрганганини, бундан ортиғига доим ҳам вақт ва имкон бўлмаганини ёзган эдим.

Айтайлик, мен филология бўйича инглизча ёза оламан, аммо математика бўйича мутлақо ёзолмайман. Эҳтиёжим йўқлиги боис. Ўтмишда ҳам худди шунақа бўлган. Буни аниқлаштириш учун қанчадан-қанча эътиборли устоз ва ҳамкасблар билан гаплашдим, бари тасдиқлади. Чамамда, менга раддия ёзган ҳамкасблар ҳам гапларим осмондан олинмаганини, энг камида шунақа фикр борлигини билади, лекин "ҳа, шундай фикр бор, лекин асоссиз, мен қўшилмайман" дейиш ўрнига "умуман бўлмаган гап, тўқиб чиқарилган" қабилида билмаганга олишяпти. Бунинг сабаби нима? Агрессив динчи оммага ёқишга ҳаракатми? Ëки идеаллаштирилган тарихни ҳар қандай баҳо ила ҳимоя қилишга уринишми? Билмадим.

Юқорида айтганимдек, бу нарса кўпроқ "унча буюк бўлмаган", бугун кўп эсга олинмайдиган, "ўртамиёна" десак бўладиган арбобларнинг меросида учрайди. Аммо баъзи таниқли олимлар таржимаи ҳолида ҳам бу борада баҳсли фикрлар айтиб ўтилган (Ибн Сино каби). Айнан ўша таниқлиларни тилга олиб ўтишимнинг сабаби — оммага танишроқ шахслардан мисоллар бериш эди.

Аслида мисоллар кўпроқ, кимга қизиқ бўлса, келсин, муҳокама қиламиз. Арабча манбалар қизиқ бўлса, унда менга консультация берган арабистлар билан юзлаштириб қўйишим мумкин (агар бу қадар бефойда баҳсга вақт ажратишни жоиз билишса). Улар масон эмас, иллюминат эмас, маҳаллий мутахассислардир. Ҳеч қандай фитна йўқ биродарлар, тинчланинглар.

@AsanovEldar

Бундан қиладиган хулосам: Ибн Сино араб тилини яхши даражада билган, аммо мукаммалликка етмаган. Саройдаги мажлисда танқид эшитгач, бу унга оғир ботиб, уч йил давомида тил устида ишлаган ва мукаммалликка эришган. Яна қандай хулоса қилиш мумкин бу матндан? Аминов айтганидек, "мот қилиш учун айтилган асоссиз айблов, аслида унақа эмас" деб ҳисоблашга сабаб бўлажак бирор гап борми бу ерда? Менимча, йўқ. "Рисолаи саргузашт" тўлиғича ишончли манба, унда ортиқча муболаға йўқ, деб ҳисоблаган тақдиримизда ҳам, Аминов келтирган, Ибн Синонинг шогирди қоғозга туширган шу манбанинг ўзиёқ менинг гапларимни тасдиқлаб турибди. Яъни танқидларга сабаб бўлган постимда Ибн Синонинг расмий таржимаи ҳолида келтирилган фикрни такрорлаганман холос, ўзимдан бирор нарса қўшмаганман.

Яна бир масала. Буни учинчи қарши аргумент сифатида келтирмадим, аммо айтиб ўтишни жоиз билдим. Абу Мансур ибн Али Умар ал-Жаббоий, Аминов айтганидек, "номаълум бир одам" эмас, ўз замонасининг таниқли тилшунос олими эди. У ҳам саройда ишлар эди, ҳукмдор эътиборини қозонган олимлардан эди. Тилшуноснинг Ибн Синонинг тил билими ҳақидаги фикрини ҳам асоссиз деб оламизми? Менимча, Аминов бу ўринда Ибн Синони оқлайман деб (аслида оқлаш керак бўлмаган бир масалада) илмий холислик принципларидан тамомила чиқиб кетган.

@AsanovEldar

Ооо! Мотуридий масаласини ҳал қилдик деганимда, Ибн Сино масаласида ҳам раддия учиб келибди. ЎзР ФА ШИ катта илмий ходими, доцент, докторант Ҳамидуллоҳ Аминовнинг раддиясида айтилишича, Ибн Сино араб тилини мукаммал билган, менинг бу борадаги фикрим эса асоссиз.

Ихтиёр Марғилонийнинг раддиясига берган муносабатимда айтганимдек, олим-тадқиқотчиларнинг фикри мен учун қадрли, уларни игнор қилмайман: асосли бўлса, қабул қиламан, қўшилмасам, қарши аргументларимни айтаман. Ва, албатта, вақт ажратиб раддия ёзганларга миннатдорлигимни билдираман — илмий баҳслар керак.

Афсуски, Аминовнинг раддияси илмий этикага риоя этмай ёзилган. Ихтиёр Марғилонийнинг раддияси менга ёққан эди — буни эътироф этган эдим; гарчи у ҳам бир қанча ўринда илмий этикадан чиқиб кетган бўлса-да ("аввал оригиналини ўқи, кейин гапир" ёки гап Мотуридий тириклигида китоб ҳолига келтирилган "Китоб ат-тавҳид"нинг тили ҳақида кетаётганини била туриб, гапни Мотуридийнинг шогирдлари кейинчалик тартиб берган "Таъвилот"га буриб кетгани каби), умуман олганда, чиройли, асосли аргументлар келтирган эди. Аминов эса жиддийроқ камчиликларга йўл қўйган. Бир бошидан бошлай.

Раддиядан иқтибос:

Абу Али ибн Синонинг “Саргузашт”идан, яъни автобиографиясидан маълумки, саройдаги илмий мажлислардан бирида, Жаббон деган лақабли олим Ибн Синога: “Сиз файласуфсиз, араб тилини яхши билмайсиз, бу масалада сизнинг гапингизнинг эътибори йўқ”, деб юборади. Саройда, ҳукмдор ҳузурида, илмий мажлисда у бу гапини Ибн Синони гўё мот қилиш ва уни мулзам қилиш мақсадида ва ўзидаги ҳасадидан келиб чиқиб айтгани ўз-ўзидан маълум бўлиб турибди. Бугунги кун тадқиқотчиси мана шу номаълум бир одамнинг мулзам қилиш мақсадида айтган таънасини далил қилиб, Ибн Синони араб тилини яхши билмаган дейиши ва шундай хулосага келиши тўғрими? Асло тўғри эмас!

Бунга қарши иккита аргументим бор:

- биз "номаълум бир одам"нинг фикрига таянмаслигимиз керак экан, хўп. Лекин унинг рақиби бўлмиш шахснинг ўзи ҳақида ёзган таржимаи ҳолига қай даражада таянишимиз мумкин? Бошдан-оёқ ўзини мақташ, қобилиятларини таърифлашдан иборат автобиография қай даражада холис манба? Балки унинг ўзи (аниқроғи, матнни қоғозга туширган шогирди Абу Убайд Жузжоний) ҳам муболағага йўл қўйгандир? Олимларга хос танқидий фикрлаш қани? Масалан, анча холис ёндашган Юль Янсен Ибн Синонинг гапларидаги зиддиятларни топган. Бу матнни ҳам танқидий текширмай туриб хулоса қилиш тўғрими? Асло тўғри эмас!

- лекин муаммо ҳатто "Рисолаи саргузашт"нинг холислигида эмас, балки Аминовнинг холислигида. Гап шундаки, Ибн Синонинг автобиографиясида келтирилган маълумотни у ўз раддиясида мутлақо бошқача талқин қиляпти.

Тушунарли бўлиши учун матннинг ўша парчасини тўлиқ келтираман:

Бир куни аш-Шайх (яъни Ибн Сино) амир ҳузурида эди. Абу Мансур ал-Жаббоий ҳам шу ерда эди. Гап қандайдир лисоний масала ҳақида кетди, ва аш-Шайх бу борада ўз фикрини айтди. Шунда Абу Мансур, аш-Шайхга мурожаат қилиб, деди: "Дарҳақиқат, сен файласуф ва доно табибсан, аммо тил масаласида сенинг мулоҳазаларинг ишонарли бўлишига етадиган даражада ўқимишли эмассан". Аш-Шайхга бу сўзлар оғир ботди ва у уч йил давомида зўр бериб тил бўйича китобларни ўрганди. У ҳатто Хуросондан Абу Мансур ал-Азҳарий ёзган "Таҳзиб ул-луғат"ни олиб келтирди. Ва аш-Шайх тилда кам учрайдиган мукаммаллик даражасига етди.

Қани бу ерда изза қилиш учун айтилган асоссиз гап? Мабодо шунақа бўлса эди, Ибн Сино "мен тилни мукаммал биламан, айбловинг асоссиз" деб жавоб берган бўлмасмиди? У ростдан тилни мукаммал билганида, яна уч йилини тил ўрганишга сарфлаган бўлармиди? Тилида бирор муаммо бўлганки, уни бартараф этишга уч йилини сарфлагандир балки?

Абу Убайд Жузжоний Ибн Синонинг замонавий ҳимоячиларидан инсофлироқ экан, бор гапни ёзиб қолдирибди. Хусусан, Аминов аргумент сифатида келтирган "Таҳзиб ул-луғат"ни ҳам Ибн Сино айнан ўша танқиддан сўнг ўқигани ва тилини мукаммаллаштиргани таржимаи ҳолида ёзиб қўйилибди.