شناسایی شاعر آلبوم عشق داند
به مناسبت هشتادمین زادروز استاد محمدرضا شجریان
آلبوم عشق داند از شاهکارهای مشترک
#شجریان و
#لطفی است و شگفت اینکه این دو هنرمند ارجمند، دونفره، با آواز و تار تنها، توانستهاند اثری پدید بیاورند که اثرگذاریاش از بسیاری اجراهای ارکسترال باشکوه بیشتر است. در بخش دوبیتیخوانی آوازی این مجموعه، در میان دوبیتیها،
دو بیت مثنوی نیز که البته بر وزن قالب دوبیتی سروده شده (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل) آمده که در شناسنامۀ مجموعه آن را هم به نام باباطاهر آوردهاند. فعلاً کاری به انتساب دوبیتیهای دیگر به باباطاهر نداریم (اکثر قریب به اتفاق آنچه به او نسبت داده میشود از او نیست)؛ قدر متیقن این است که مثنوی یادشده از باباطاهر نیست. دو سال پیش که نگارنده مقالۀ «گزینش شعر در آوازهای شجریان» (چاپشده در مجلۀ
هنر موسیقی در ویژهنامۀ شجریان) را مینوشت برای شناسایی شاعر این مثنوی به جستجوهایی پرداخت و حتی با کمک گرفتن از نرمافزارهای شعری و پیکرۀ فرهنگستان موفق به یافتن شاعر نشد.
خوشبختانه چندی پیش بهطور اتفاقی در مطالعۀ دیوان شاعری کمشناخته این دو بیت را یافتم:
به دشت افتاده مجنون زار و دلتنگ
چو سیل آورده شاخی در بن سنگ
به شب از شعلۀ آه شرربار
نمایان بود در دامان کهسار (۱)
البته شجریان بهجای «شاخ» و «شعله» بهترتیب واژۀ «چوب» و «آتش» را نهاده است.
سرایندۀ این بیتها غبار همدانی است.
سید حسین همدانی که در شعر غبار تخلص میکرد در سال ۱۲۲۸ در همدان زاده شد و در سال ۱۲۸۳ در همان شهر درگذشت. هرچند غبار امروز شهرتی ندارد، دیوانش در سالهای گذشته چند بار به چاپ رسیده و لابد دوستدارانی داشته است. او شاعری میانمایه و مقلد بوده که حدود هزار بیت شعر در قالب غزل و نیز چند شعر پراکنده سروده است.
بیتهای یادشده در تنها مثنوی موجود در دیوان او آمده که چنگی به دل نمیزند و اگر آواز دلنواز شجریان نبود تا امروز به فراموشی سپرده شده بود. این است هنر آواز، که میتواند کلامی کمارزش را جلوه ببخشد و اثرگذار کند. غبار همدانی این بخت را داشته که شعرش با روایت شجریان (که خیال میکرده این اشعار از
#باباطاهر است؛ وگرنه شاید آنها را به آواز نمیخواند) ماندگار شود. باری به قول
#حافظ:
نام من رفتهست روزی بر لب جانان به سهو
اهل دل را بوی جان میآید از نامم هنوز
پینوشت:
۱)
دیوان جامع غبار همدانی، به کوشش محسن رمضانی، تهران: پدیده، ۱۳۶۱. ص ۸۶. حسین قوامی در برگ سبز شمارۀ ۱۸۲ با تار جلیل شهناز هم همین دو بیت را با افزودن بیت زیر از همان مثنوی خوانده است:
سحرگاهان چو برق از جای میجست
کمر چون نی به عزم ناله میبست
در دیوان غبار بیت کمی متفاوت ثبت شده است:
سحرگه برقوار از جای برجست
کمر چون نی به عزم ناله بربست (ص ۸۶)
گردآورندۀ کتاب
برگ سبز (علیرضا دربندی، تهران: پیکان، ۱۳۹۴، ص ۵۴۳) این ابیات را بهخطا از نظامی گنجوی دانسته است.
@roshananemehr