خواب زن چپ است یا خواب ظن؟
بسیاری از جملاتی که مفهومی درست و پسندیده دارد، به شکل غلط و تحریفشده در میان مردم رواج مییابد؛ از طرفی هم بسیاری باورهای غلط به فکر و زبان عموم راه پیدا میکند. ما باید بتوانیم با تفکیک، این دو را از یکدیگر بازشناسیم.
جملهای مثلواره و بسیار مشهور در زبان فارسی وجود دارد که «خواب زن چپ است» و معنیاش هم، چنانکه همگان میدانند، این است که رؤیای زنان صادق نیست و خوابشان تعبیر وارونه دارد. در سستی و نادرستی این سخن، عقلای امروزی تردیدی ندارند و میدانند که در خواب، به این معنی فرقی میان زن و مرد نیست و در تعبیر خواب (البته نه به مفهوم سنتی آن، بلکه منظور بررسی روانشناسانۀ امثال فروید و یونگ است) تبعیض جنسیتی (در عین وجود تفاوت به علت اختلافهای شخصیتی و روحی) وجود ندارد.
بر اساس قضاوت دربارۀ مفهوم این جمله، بهتازگی دیدهام در فضای مجازی نوشتههایی بهعنوان اصلاحیه منتشر میشود و در آنها سخن از این میرود که «زن» در این جمله غلط املایی است و بر اثر هماوایی دو واژۀ «ظن/ زن» از گفتار به نوشتار راه یافته است. آنان میگویند شکل صحیح جمله چنین است: «خواب ظن چپ است». پیش از هر چیز این پرسش پیش میآید که مگر «خواب یقین» وجود دارد تا در برابر آن از «خواب ظن» سخن بتوان گفت؟
این شبهاصلاحیه درواقع غلطی است دیگر که هیچ پایۀ علمی ندارد. ناپذیرفتنی بودن یک سخن، مجوزِ تغییر دادن آن نیست و قرار نیست هرچه از پیشینیان به ما رسیده، با عقل و خرد امروزی ما همخوان، و از دید ما صحیح باشد. چنانکه در آغاز نوشته عرض کردم باورهای غلط همیشه وجود داشته و البته خوشبختانه بشر همواره در حال اصلاح باورهای قبلی خویش است.
اصولاً نسبت دادن هر چیز چپ که فرع و حتی غلط و منفی است (در برابر راست که اصل و درست و مثبت است) به زنان، با باورهای مردسالارانه در ارتباط است. شاید ریشهایترین نمود آن هم در این باور باشد که زن (حوّا) از دندۀ چپ مرد (آدم) آفریده شده است. این باور، که کاری به صحت و سقم آن نداریم، از قدیم در ادبیات فارسی بروز داشته است، چنانکه
#نظامی با خوارداشت زنان میگوید:
زن از پهلوی چپ گویند برخاست
مجوی از جانب چپ، جانب راست (۱)
آگاهی از باور «آفریدن زن از پهلوی چپ مرد»، در ارتباط با تعبیر خواب وقتی جالبتر میشود که بدانیم از ابن سیرین، خوابگزار نامدار، نقل کردهاند که خوابیدن بر پهلوی چپ باعث نادرست و دروغین شدن خواب میشود:
«پسر سیرین گفت که هرکس بر پهلوی راست خسبد و خوابی بیند آن خواب از خدای بود عز و جل، و اگر بر پهلوی چپ خسبد آن خواب از آن بود که آن را اضغاث احلام گویند و آن دروغ بود» (۲)
از قول همو نوشتهاند: «خواب مرد به خواب زن نمانَد، و نه خواب آزاد به خواب برده، و نه خواب مسلمان به خواب کافر» و در این قیاسها (نشاندن زن در قطبِ برده و کافر) علاوه بر اشاره به تفاوتِ تعبیر و نوع خواب، انکار و تحقیری نسبت به خواب زنان نیز قابل دریافت است. (۳)
درست است که ما قبول نداریم «خواب زن چپ است»؛ ولی این دلیل نمیشود جملهای را که قدما گفتهاند بر اساس نظر امروزی خویش تغییر دهیم و به خیال خود آن را اصلاح کنیم. حقیقت این است که پیشینیان ما، زن را کمتر از مرد میدانستهاند و در موارد بسیاری نهتنها زنگریزی که زنستیزی آشکاری داشتهاند. حتی بزرگی چون
مولانا جلالالدین محمد، که در جایی ستایشی بینظیر از زن دارد، در برخی مواضع از زن بدگویی کرده و برای نمونه مشخصاً دربارۀ «خواب زن» در دفتر ششم
مثنوی معنوی گفته است:
خواب زن کمتر ز خواب مرد دان
از پی نقصان عقل و ضعف جان (۴)
یعنی ایشان معتقد بوده است که زن، به علت نقص عقل و ضعف روحی (خاکم به دهان باد!) خوابِ درستی ندارد و نمیشود خواب زن را مانند خواب مرد دانست.
با نهایت احترامی که برای پدران خویش و حضرت
#مولانا قائلیم، این سخن را نمیپذیریم و آن را باور نداریم؛ اما باید بدانیم جملۀ «خواب زن چپ است»، با همین شکل و املا که در
امثال و حکم علامه
#دهخدا (۵) نیز آمده، درست (از نظر صورت) است و همین مفهوم (که ما آن را نادرست میدانیم) مورد نظر پیشینیان بوده و ما به هر دلیل حق تصرف در سخن آنان را نداریم.
در یک سخن «خواب زن چپ است» نقل صحیح قولی غلط است.
پینوشتها در فرستۀ بعدی
👇🏻https://t.center/roshananemehr