پەرانتێز parantez

ڕۆژی سێشەمە (11/10/ 2724 کوردی) دوکتور #هێرش_قادری بیرەمەندی جوانەمەرگی بواری فەلسەفەی سیاسی و کوردناسی، دوور له نیشتمان و نەتەوەکەی کە هەموو تەمەنی لەپێناویان بیری کردەوە و بەئاوات بوو سەرلەنوێ مێژوویان بنووسێتەوە، جەستە ماندووەکەی بە ئەمانەت دەدرێتە دەستی خاکی ئاڵمان و ڕۆحیشی بۆ هەمیشە لە دنیای کوردبووندا دەمێنێتەوە. هیوادارین کانت و هێگل و گوتە و نیچە، قەدری بیرەمەندە دڵشکاو و بێنازەکەی ئێمە بزانن.
ئارام بنوە هاوڕێ گیان! ئارام، بەڵام، "مەوتەنەکەی چەم دێدەش هانە ڕێت/ غەریبی تاکەی بۆ وە ماوای وێت"


🖤 لێرەین ↙️
🆔 @parantez_net
➖➖➖➖➖➖➖

🔺 ئاهەنگی "دووری" لە ئاڵبۆمی تەمۆك

✍#ئارام_کەیخوسرەوەی

میلان کوندێرا جیاوازییەک دادەنێت لە نێوان مێژوو بە مانا باوەکەی و هەروەها مێژووی زانست و مێژووی هونەر. مێژووی هونەر یان، بە وتەی کوندێرا، مێژووی ئەدەب، پێچەوانەی مێژوو بە مانا باوەکەی، تەنیا لەگەڵ سەرکەوتنەکاندا پەیوەندیی هەیە، چونکە لە هونەردا دۆڕانەکان سەرکەوتنی هیچ کەس نین. کەواتە، مێژووی هونەر مێژووی ئێژایی و بایەخەکانە، نەک تۆمارکردنی ڕووداوەکان.
هەروەها، بە بۆچوونی کوندێرا، مێژووی زانست هاوتەریبی پێشکەوتنە. بۆ نموونە، میتۆدێک کە پزیشکێک بۆ دەرمانی نەخۆشییەک دەیدۆزێتەوە، ساڵانێک دواتر ئەو میتۆدە دەتوانێت لەلایەن کەسێکی دیکەوە بە شێوەیەکی کاریگەرتر دابڕێژرێتەوە، بە شێوەیەک کە میتۆدی پێشوو بە تەواوی لە یاد بکرێت. بەڵام لە هونەردا، مێژوو بە دوای پێشکەوتندا نییە، بەڵکوو خوازیاری دۆزینەوەی شتێکی نەبینراوە. واتە هونەرمەند بە دوای ئەوەدا نییە لە هونەرمەندانی پێشوو باشتر بێت، بەڵکوو دەیەوێت ئەو شتەی کە ئەوان نەیاندیتووە، بیبینێت.
لە ڕوانگەی کوندێراوە، ئەگەر ئێدیسۆن کارەبای دانەهێنابا، بە ئەگەری زۆر کەسێکی دیکە ئەو کارەی دەکرد، بەڵام ئەگەر هونەرمەندێک فۆرمێکی نوێی دانەهێنایە، ڕەنگە مێژووی ئەو هونەرە بە شێوازێکی دیکە بووایە.
هەر لەم ڕووەوەیە کە کوندێرا دووپاتبوونەوە لە هونەردا بە گاڵتەجاڕی و شەرم و بێ زەوقی ناو دەبات. ئەو بە هێنانەوەی چیرۆکێک لە هاوڕێیەکی پاش هەرەسهێنانی کۆمۆنیزم لە وڵاتەکەی، کە پێی گوتبوو "ئێمە پێویستمان بە باڵزاک (نووسەری فەرەنسی) هەیە" - چونکە دۆخێک کە هاتبووە ئاراوە لێکچوونی لەگەڵ یەکێک لە چیرۆکەکانی باڵزاک هەبوو - کوندێرا دەڵێت مێژوو بە مانا باوەکەی قورس و بێ مێشک و بێ شەرمە، و کۆی ئەمانە لەبەر دووپاتکردنەوەیە کە لە مێژوودا ڕوو دەدات.
بەڵام لە ڕوانگەی ئەوەوە، مێژووی هونەر لە دووپاتبوونەوە سڵ دەکاتەوە، و ئەگەر کەسێک پەیدا ببێت و ڕۆمانێک وەک ئەوانەی باڵزاک بنووسێت، گاڵتەجاڕییە. چونکە هونەر بە دوای تۆمارکردنی ڕووداوەکاندا نییە، بەڵکوو خوازیاری دۆزینەوەی شتێکی دیکەیە - شتێکی نەبینراو و جیاواز. بۆیە دووپاتبوونەوە لەلای کوندێرا بێ مێشکی و بێشەرمی و بێ زەوقییە، کە ئەمانە هەموو ئاوەڵناوێکن بۆ مێژوو نەک مێژووی هونەر. هونەر هەڵگری دووپاتبوونەوە نییە. ئەوەیە کە لە مێژووی هونەردا تەنیا یەک حەسەن زیرەک و یەک عوسمان و یەک ناسر و یەک لەیلا فەریقی هەیە.
کوندێرا پێی وایە تێگەیشتن لە جوانی پەیوەندیی بە ئاگایی مێژووییەوە هەیە. بۆ نموونە دەڵێت: "با وا دابنێین ئاوازدانەرێکی ئەمڕۆ سۆناتایەک دەنووسێت کە زۆر لە کارەکانی بێتهۆڤن دەچێت و هەمان کوالێتی بەرزی هەیە. سەیرە کە ئێمە چۆن لە سۆناتاکانی بێتهۆڤن چێژ وەردەگرین، بەڵام کاتێک کەسێکی هاوچەرخ هەمان جۆری مۆسیقا دەنووسێت، گوێگرتن لێی دەبێتە مایەی پێکەنین و لە باشترین حاڵەتدا تەنیا وەک لاساییکردنەوەیەکی گاڵتەجاڕانە سەیر دەکرێت. ئەمەش پیشانی دەدات کە چێژ وەرگرتنمان لە هونەر تەنیا پەیوەست نییە بە جوانی کارەکەوە، بەڵکوو پەیوەندیی بە مێژوو و سەردەمی دروستبوونیشییەوە هەیە. ئەم ئاگاییە مێژووییە ئەوەندە بەهێزە کە کاریگەریی لەسەر هەموو تێڕوانینمان بۆ بەرهەمە هونەرییەکان هەیە."
بەشێکی بەرچاوی هونەری ئێمە بە دەست دووپاتبوونەوە دەناڵێنێت. هەڵبەت ئەمە بە پێی ناوچە جیاجیاکانی کوردستان کەم و زۆری هەیە. یەکێک لەو هونەرمەندانەی کە لە نێو ئەم گۆمە مەندەی دووپاتبوونەوە جیاواز و نوێیە، ڕزگار مەڵامەحموودییە. وێڕای دەنگی تایبەتی، ڕزگار مەلا مەحموودی نوێبوونی شێوازی گۆرانی وتنەکەی تایبەتی کردووە. واتە سەرەڕای ئەوەی لە شیعری فۆلکلۆر - کە دەیان جاری دیکە لەلایەن کەسانی دیکەوە بە کار هێنراوە - کەڵک وەردەگرێت، ڕزگار ناچێتە خانەی دووپاتکردنەوە. ئەو بە شێوەیەکی نوێ و جیاواز ئەو شیعرە دادەڕێژێتەوە. گرنگە بزانین نوێبوون و جیاوازی بە مانای دابڕان لە کولتوور و میراتی هونەری نییە، بەڵکوو بە واتای داهێنان لەو میرات و کولتوورەیە.
پێم وایە لە نێوان مۆسیقا و شوێن یان جوگرافیا پەیوەندییەکی ناسک هەیە. من پەیوەندییەکی چڕ و پڕ دەبینم لە نیوان دەنگی "عوسمان هەورامی" و کوێستانەکانی ناوچەی هەورامان و بە تایبەت تەتە. ئەو پەیوەندییە لە دەنگی "ڕزگار" و کوێستانەکانی تەتەش هەستی پێ دەکەم. ڕەنگە ئەوەش هۆکاری ئەو ڕەهەندە زەینیی و سوبژکتیوەی نەتەوە بێت،کە سەرەڕای جیاوازی زار و دیالێکت هەست بە هاوبەشیەتی و لێکچوون دەکات.

دەنگ وەش کاک ڕزگار

ــــــــــــــــــــــــــــ
ئاهەنگی دووری لەکاناڵی پەرانتێز لە هەناردەی پێشوودا ببینن.


🤝لێرەین ↙️
🆔 @parantez_net
🌾🌾🌾🌾🌾🌾🌾

🔳 ئاهەنگی "دووری" لە ئاڵبۆمی تەمۆك

🎻ئاهەنگ و دەنگ: #ڕزگار_مەلامەحموودی
📹 دەرهێنەر: #پەرویزی_ڕۆستەمی

📺 دیمەن: تەتەی هەورامان و شاری هەورامان


🤝لێرەین ↙️
🆔 @parantez_net
🌾🌾🌾🌾🌾🌾

‍ 🔳 دەنگدانەوەی ئاوێنەیەک

✍#یوونس_ڕەزایی

ژنێکم ڕووت کردەوە لە زستان
پێشنیارم کرد بەهار لەبەرکا
هەتاو بکاتە دەسماڵی
ناوی خۆی بنێ دەزگیرانی گۆرانی
لە سەردەمی هەرەس‌ هێنانی تاریکان
کە ڕۆژژمێری پاساری
گەیشتۆتە دووی رێبەندان.

کوڕێکم داپۆشی بە هەوری هەناسەم
پێشنیارم کرد دارەکانی شەقام گەرم کاتەوە
گوڵدانەکانی هەیوان بدوێنێ
لەسەر چاوەڕوانی ئێوارە
چرایەک دابگیرسێنێ لە سبەی
کاتێک
کاتژمێر گەیوەتە سەر کاتی شار .

وەرزێکم بەتاڵ کردەوە لە سەخڵەتیی
دەستم بردە دەمارییەوە
سەد مۆمم بەدیاری وەرگرت
بڵێسەیەکیش داگیرساو
لەسەر سەهۆڵ
تا واتا بگۆڕێ لە دەماری کات دا
ڕۆژێکی بزۆز هەڵبفڕێ
لە زمانی روونی خاکدا.

دیوارێکم پڕ کرد لە دروشمی شەقام
لە وێنەی پۆلیسێک
کە لە چوارڕێیەک وەستاوە و
رێز دادەنێ بۆ کچێک
سینگی دەفتەری ژانە
جەریمە دەنووسێ بۆ دەستێک
کە بێ بەری لە بارانە.

پێشنیار دەکەم ئەو شێعرە
لە چوارڕێیەک بخوێننەوە
هەموو تابڵۆکانی بە زمانی  کۆتر نووسرابێ
لەهەر لایەک
چرایەک بە دەست رێبوارانەوە
چرۆی دابێ.

لەو شێعرەدا
ژنێکم رووت کردوەتەوە لە تاریک
پیاوێک لە بەفر و بادەوە
دارێک لە کاتی ناسیاو.

وەرزێکی تازەم ناودێر کردووە کە مەیلەو ژنە
مانگێک باران
یەک رێژنەی هەتاوێکی هێمن
یەکیش پڕ لە وانەکانی هەڵفڕین.

پێشنیار دەکەم بڵێن کچ
هەرچی ئاوێنەیە
دەنگ دەداتەوە
مەهاباد.

لە کاناڵی شاعیر وەرگیراوە.


🤝لێرەین ↙️
🆔 @parantez_net
➖➖➖➖➖➖➖

🔳 کۆپلەیەک لە کتێبی (عقل سیاسی ایرانی و هویت‌خواهی کردها)
لە نووسینی دوکتور #هێرش_قادری


🔃وەرگێڕان #کاناڵی_پەرانتێز

ئەوەی لەم لێکۆڵینەوە مەبەستی منە، تاوتوێی فۆرمی ئاوەزی سیاسی کلاسیکی ئێرانییە لەگەڵ ئەویتر. ئەویترێک کە لە شێوەی ئاژدیهاک، توران، دێو، ئەهریمەن، زەندیق و...وێنا کراوە. لە لێکۆڵینەوە مێژووییەکانی خۆمدا تێگەیشتم هەموو ئەم نازناوانە لە سەرچاوەی خۆیان، بەردەنگیان کورد بووە. لە ڕێی خوێندنەوەی زیاتر و بە هۆی لێکدانەوەی پێکهاتەی ئاوەزمەندی کلاسیکی سامی و یونانی و تەنانەت ئیسلامی، زانیم وەها چەمکانێک ڕووبە کورد کراونەتەوە. مێژوو، هەر بەو جۆرەی هێگل و یاسپرس ئاماژەیان کردووە، لەگەڵ ئێران/زەردەشت دەستی پێ کردووە، هەروەها پێکهاتەی دەسپێکی مێژووش، هەمان پێکهاتەی کلاسیکی ئاوەزی ئێرانی، سامی و یونانییە. کەوابوو ئەویتر یان غەیرە مێژوو، نەتەوەی کوردە. نەتەوە زاڵەکانی مێژوو لە بەرامبەر دژە چەمکەکانی دێو و ئەهریمەن و زەحاک خۆیان لە شێوەی خەیر و چاکی و نوور پێناسە کردووە.
لە ڕێی بەراوەردی ئۆستوورەکان و چەمکەکان لەگەڵ واقعیەتی مێژوو، هەروەها لەگەڵ بەراوەژووکردنەوەی باشارە دوانەیەکانی (تقابل‌های دوگانە) فەرهەنگی مێتافیزیکی ئێرانی، سامی، یونانی، سەرچاوەی سیاسی نەتەوەیی ئەم چەمکگەلە ئووستوورەییم دۆزییەوە. پاشان بەرامبەریەتی بوونناسانەی ئێرووس و لۆگۆس، زەوین و ئاسمان، دادگەری یەکسانی لە بەرامبەر دادگەری چینایەتی، پرومتە لە بەرامبەر هێرمێس، ڕەوایی زەوینی/ پەیمانی لە بەرامبەر ڕەوایی مێتافیزیکی/ خوایم دەست کەوت. مێژوو بە تێپەڕکردن لە یەکەمەوە بۆ دووهەم، واتە بە تێپەڕکردنی حاکمیەتی ماد/ کورد بۆ حاکمیەتی ئێران/ سامی و یونانی دەست پێ دەکات. دەستپێکی مێژوو لەگەڵ کورش/ زەردەشت، کۆتایی کورد لەگەڵ ماد ئەژدیهاک و میترا/ئەهریمەنی مادی بوو. دەسپێکی کۆتایی مێژوو، کۆتایی دەسپێکی ئەوە، کۆتاییەک کە دەسپێکی دووبارەی کورد لەو دیو مێژووەوە دەبێت.

▫️ژێدەر: عقل سیاسی ایرانی و هویت‌خواهی کردها، چاپی سێهەم، 2017 لاپەڕەی 14


🤝لێرەین ↙️
🆔 @parantez_net
➖➖➖➖➖➖➖

 🔳 ڕاستێتی نێوانزەینی

✍ #سێخورمە

🔅 بۆ فامکردنی داکەوت یان #ڕاستێتی_نێوانزەینی پێویستە سەرەتا باسی دوو دیاردەی "دیتنی" و "زەینی" بکەین.

🔘 #دیاردەی_دیتنی(عینی)، دیاردەیەکە پەیوەندی بە زانیاری و باوەڕی مرۆڤەکانەوە نییە. بۆ مینا ڕادیوئەکتیویتە درۆدەلەسە نییە. ئەم پرشەپرشانە بەرلەوەی مرۆڤ بیاندۆزێتەوە بوونیان هەبووە و زۆریش مەترسیدارن. تەنانەت ئەگەر مرۆڤیش باوەڕیان نەکات ئەوان هەن و مەترسیشیان هەیە.

🔘 #دیاردەی_زەینی، ئەو شتەیە بوونەکەی گرێدراوی زانیاری و باوەڕەکانی خودی تاکە. ئەم داکەوتە (واقعە)، کاتێ ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت کە باوەڕ و تێگەیشتنەکانی تاک بگۆڕدرێن. منداڵان زۆر شت دەبینن و لەگەڵ زۆر شت قسە دەکەن کە ئێمە گەورەکان نایبینین و دەرکی ناکەین؛ بەڵام کاتێ منداڵ گەورە دەبێ و گۆڕانکاری بە ملا دێت ئیدی وردە وردە ئەو جیهانە خەیاڵییەش دەڕوێتەوە.

🔘 بەڵام ڕاستێتی، ئاستێکی سێهەمیشی هەیە: #ئاستیی_نێوانزەینی. ئەم ڕاستییە پەیوەندی بە باوەڕی کەسانی زیاترەوە هەیە، نە باوەڕ و هەست و سۆزی تاک تاکی کەسەکان. واتە باوەڕێک دەتوانێ کەسانی زۆر بەیەکەوە ببەستێتەوە. ئەگەر تاکێک باوەڕی خۆی بگۆڕێت یانژی بمرێت گرنگییەکی ئەوتۆی نییە. بەڵام ئەگەر زۆربەی کەسەکانی سەر بە باوەڕێک بمرن یان باوەڕی خۆیان بگۆڕن، ئەو تۆڕە نێوانزەینییە یا دەگۆڕدێ یا لەناو دەچێ. دیارە زۆربەی هۆکارە کاریگەرەکانی مێژوو نێوانزەینین. وەکوو دراو. دراو، هەڵگری بایەخێکی دیتنی نییە، بۆمان ناخورێ، ناتوانین لەبەری بکەین؛ بەڵام، لەبەر ئەوەی ملیاران کەس باوەڕی پێ دەکەن، بایەخدارە، بایەخەکەی نێوانزەینییە. هەرواتر یاسا، خوا، نەتەوە و... بوونەوەری نێوانزەینین. لە ڕاستیدا ئەم بوونەوەرە نێوانزەینیانە، ساختەکاری قەڵب و ژێست و شێوەی گۆترە و لە خۆڕا نین. (هەراری، ۱۳۹٦: ۱۷٥)

🔷 نەتەوە، خۆی وەک دامەزران یا #تەکووزی_خەیاڵی، چەشنی دیاردەیەکی نێوانزەینی، لە پرۆسەیەکی مێژووییدا لە ڕێی ڕەوایی و قوناغە هەستیارەکانی خۆیەوە سەدان هێما و نیشانەی نێوانزەینی دیکە بەرهەم دێنێتەوە. لە ڕێی ئەم هێماگەلەی ترەوە نەتەوە مانەوەی خۆی مسۆگەر دەکات. دەتوانێ زیاتر و زیاتر لە جاران هەیمەنەی خۆی پەرە پێ بدات. دیارە پێوست بە وتن ناکات هەموو نیشانە نەتەوەیەکان کە شانازیان پێوە دەکرێ، بوونەوەری نێوانزەینین و لە هەمان کاتیش لە نەزمی خەیاڵی نەتەوەشەوە ڕەوایی و شەرعیەتیان وەرگرتووە. لە دنیای مودێرن و بە سەرهەڵدانی دەوڵەت-نەتەوەکان، زۆرێک لە گەلانی جیهان لێرە و لەوێ چنۆکانە پلاماریان دا و کەوتنە گەڕ، هەتا هێما مێژوویی و ئوستوورەیەکان بە ناوی خۆیان بنووسنەوە. بۆیە هەر گەلێ تێکۆشاوە زیاترینی ئەو دالە مێژوویی و ئوستوورەیانە، وەک دیاردەی نێوانزەینی، بە ناوی نەتەوەکەی خۆیەوە تۆمار بکات. ئەم ڕەوتە نەتەنیا نەتەوەکانی تری لە مێژووی خۆیان بێبەش و نامۆ کردووە، بەڵکوو ئەمانە تووشی پەرێشانی و سەرلەشێواوی و چەندین سەخمەراتی تری هویەتی و مێژوویی هاتوون. دوا بە دوای پەرەسەندن و گەشەکردنی دامەزراوەی دەوڵەت، نەتەوەکانی خاوەن دەوڵەت لە ڕێگای ئەو دەسەڵات و هەیمەنەوە کە پەیدایان کرد، توانیان بە یارمەتی #نەزمی_خەیاڵی_نەتەوە، دەیان دیاردەی نوێی نێوانزەینی هونەری، سیاسی، ئازایەتی، لێبوردەیی، تێکۆشەریی و چی و چی تر مسۆگەر بکەن. ئێتر ڕۆژ بە ڕۆژ ئەو هێزانە پەرەیان سەندووە و کاریگەریان دروست کردووە. دیارە هەر ئەم بوونەوەرە نێوانزەینیانە، هەرچەندە بەشێک لە ڕەوایییان لە نەزمی خەیاڵی نەتەوەوە وەرگرتووە، بەڵام هەر ئەمانە سەرلەنوێ دەکەونەوە خزمەتی ئەو تەکووزییە و خزمەتی هەمان خەیاڵ و هەمان ئایدیا و هەمان مەدلوول دەکەن. دیارە ئەم پرۆسە بازنەئاسا لە هەرکوێ بووبێت دەیان ڕاستی‌ تری نێوانزەینی دەورووبەری خۆی، لە ڕێی هەیمەنە و پریستیژ و کەرەستەی خۆیەوە پەسیڤ و هەڵڕسکاو کردووە و بووەتە هۆ تاکوو ئەمیان نەتوانێ ببێتە واقعێکی نێوانزەینی بەهێز و نەکرێ زۆرترین کەسان لەسەری بگەن بەباوەڕێکی هاوبەش. بۆیە زۆر جاران دەبینین بۆ نمونە نەتەوەیەک وەک #کورد، لەسەر واقعە نێوانزەینیەکانی خۆی دەکەوێتە مشتومڕێکی کوشەندە و هەناسەبڕەوە و لەسەر هێماکان ناتوانێ یەکبگرێتەوە و خۆی ساق بکاتەوە. گەلێجار باوڕەکان لەسەر دیاردەکان شەق دەبەن و ئەو هێزەی کە دەبێ دیاردەیەکی نێوانزەینی بەهێز بنیات بنێ و جەماوەرێکی زیاتر بە یەکەوە ببەستێتەوە، سەرناگرێت. بۆیە واقعە نێوانزەینیەکانی ئێمە لەوانەیە لەچاو باوەڕی جەماوەر و خەڵکی خۆمانەوە سووک بن، ئێتر ناتوانن لەم دۆخە لە ئاست ئەوانی‌تر کێبەرکێ و ململانێ بکەن. ئۆتۆماتیکی ئاست و پریستیژیان لە ڕوانگەی خەڵکەوە دادەبەزێ.


 🤝لێرەین ↙️
🆔  @parantez_net
➖➖➖➖➖➖➖

هەندێکیان واتێگەیشتوون تێکست مۆزەخانەی وشەی مردووه، پێوەریان بو تێكستى باش ئەوەیه کومەڵێک وشەی تێدا بێت لەوانەى له ناوچەیەکی کوردستان له گوندێکدا ژمارەیەکی کەم کەس پێی دەدوێن، وادەزانن بەوه، به گوڕینی تێکست بۆ گۆڕستانی وشه مردووەکان خزمەتی زمانی کوردی دەکەن، دواتریش دەنوسن زمانی کورد دەولەمەندترین زمانی دونیایه، وادەزانن میللەتانی تر وشەی لۆكاڵیان نییه و زمانی ناوچەیی و بنەديالێكتيان نييه. ئەمه تەنیا ئاماژەیه بۆ ئەوەی ئەو عەقڵانه ناتوانن له سنوورى ناوچەکەی خۆیان هەنگاوێک دوورتر بيربكەنەوه، نه لەم سەر زەمینه دا دەژین و نه له حاڵی خراپی کورد له ناو شارستانییەتەکان و میللەتەکاندا تێدەگەن و نوقمی خەیاڵپڵاویی خویانن. دەوڵەمەندی زمان به تێكستی داهێنەرانه، به گەورەیی کتێبخانەی زانستی و مەعریفییەکەی دەپێورێت میللەتانێک هەن ساڵانه مليۆنەها كتێب له هەموو بوارەکانی زانست و له لقەكانی مەعریفه دا دەنوسن، ساڵانه تەنیا فەرهەنگی هەموو ئەو وشه نوێیانەی له لكه زانستييەكاندا له دایک دەبن له گەورەترین فەرهەنگی ئێمه فراوانتر و دەوڵەمەندتره، بەڵام ئەوانه بوێریی ئەوەیان نییه بڵین زمانەکەمان دەوڵەمەنده، کەچی کابرای نەفامی لای خۆمان چوار وشەى مردوو له گوندێکدا دەبیستێت وادەزانێت بەوه کورد و زمانه کەی له فەوتان پاراستووه. جا هەر ئەم عەقڵه مردووه دێت و دەیەوێت بەم ڕوانین و تێگەیشتنەوه قسه له سەر تێكست بكات.

سەیردەکەیت کابرا هەموو ژیانی خۆى وتارێكيشى نەنوسيوه، له ناكاو خۆی لادەبێته پسپۆری زمانەوانی و دەکەوێته ئەوەی وشه دێنێته پێشی و وشە دەباته دوا و هێل له ژێر ئەم وشه دادەنێت و به یاساکانی عەقڵى خۆى شوێنى خاڵ و وێرگوڵ دەستكارى دەكات یان دەبینێت یارۆ توانای تێگەیشتنی له سادەترین تێكستی زانستى و فەلسەفى نييه، بەس خۆی به زانای زمانەوانی دەزانێت. ئەستەمه خۆت بیرکەرەوەیەکی قووڵی ناو مەیدانه تیورييەكان نەبيت، بزانيت لەو مەیدانەدا زمان چ جۆره کێشەیەکی تووش دەبێت، لێرەوه که یەکێک دێت خۆی هیچ پاشخانێکی نوسینى هونەرى و ئەدەبی و تیوریی نییه و قسه له زمان دەکات، هەر شتێک دەیلێت له قسەی بێسوود و پروپوچ زیاتر هیچی دی نییه.

✍ #بەختیار_عەلی


▫️سەرچاوە: هێماکانی دونیای ڕۆمان؛ لە مەرگی تاقانەی دووهەمەوە تا نەفرتی نەوبەهاران، گفتوگۆ لەگەڵ بەختیار عەلی، نەبەز گوران، لاپەڕە ۱۵، چاپەمەنی رەهەند.


🤝لێرەین ↙️
🆔 @parantez_net
➖➖➖➖➖➖➖

▫️پۆستی کاتی

⛱پەرانتێز، کاناڵێکی جیاواز.

🔻کاناڵی پەرانتێز لە بوارەکانی #فەلسەفە، #ئەدەب، #ڕەخنە، #ئەندێشە و #زانست و لە مەڕ #کوردبوونەوە بابەت و نووسین و ڤیدیۆ بڵاو دەکاتەوە.

#پەرانتێز، وشەیەکی فەرانسەوییە. لەنیشانەکانی خاڵبەندییە. #ئەپۆخە لەکەوانەنان، شێوازێکی فەلسەفەی دیاردەناسەکانە؛ واتە هەبوون و داوەری، هەموو ژێدەرەکانی زانیاری، مێژوو، زانستی باو، دەسەڵاتی باو، نەریتی باو و بۆچوونە دامەزراوەکان هەموو پێشبیر و پێشباوەڕێک دەچێتە پەرانتێزەوە.

♦️(دابەزاندنی جیهان بۆ سرنجەکانی من. هەڵواسینی هەموو بڕیارەکان و هەموو دۆگماکان. بینینی بوون وەک خۆی.)

🔅زمانی سەرەکیی کاناڵ کوردییە.

🔹کاناڵی پەرانتێز بە هاوڕێکانتان بناسێنن.

🤝بەستەری بەشداربوون لە کاناڵی پەرانتێز
👇👇👇👇
🆔  @parantez_net
🌾🌾🌾🌾🌾🌾🌾

✍ئامادەکردن: #کاناڵی_پەرانتێز


🔻#ئارتۆر_شۆپێهاوێر، لە کتێبی جیهان هەروەک ئیرادە و خەیاڵ دەڵێت: بۆ ئێمە هیچ قومارێک هەڵبەتە سەرتر لە قوماری ژیان و مەرگ نییە. ئێمە لەوپەڕی نیگەرانی و ترس و دڵبەستراوی، چاودێری هەر بڕیارێک لەمبارەوە دەکەین. لەبەر ئەوەی لە ڕوانگەی ئێمەوە هەموو شتێ ناڕوون و نەناسراوە. کەچی لەولاوە، سرووشت هەرگیز درۆ ناکات، هەمیشە ڕاشکاو و ڕاستبێژە. وتەی سرووشت ئەمەیە مردن یان ژیانی تاک هەرگیزاوهەرگیز ئاکامێکی نییە. سرووشت ئەمە واپێشان دەدات کە ژیانی هەموو گیانلەبەرەکان و هەموو مرۆڤەکانی داوەتە دەست بێواتاترین هەڵکەوتەکان و هیچ یارمەتییەکیان نادات. بۆ نموونە چاو لە میروولەیەک بکەن کە لە حەرەکەتە؛ وەرچەرخانێکی چکۆلەی لەناکاوی پێی ئێوە فەرمانی مەرگ یا ژیانی بۆ ئەو هەیە. لە شەیتانۆکەیەک کە هیج کەرەسەیەکی بۆ هەڵفڕین، بەرگری، فێڵ یا داپۆشنی خۆی لەدەست نییە و بۆ هەمووان ڕاوێکی ئاسانە بڕوانن؛ ماسییەک کە هێشتا بەبێ ترس لە تۆڕی ڕاخراو کایە دەکات؛ بۆقێک تەمبەڵیەکەی کە به بازدانێک دەتوانێ ڕزگاری ببێت ڕایدەگرێ. باڵەندەیەک لە شابازێک کە لە ژوور سەریەوە هەڵدەفڕێ بێ خەبەرە؛ پەزێک کە گورگێگ لە بێشەڵان واق لێی دەڕوانێ و مەڵاسی گرتووە.
هەمووی ئەمانە بە کەمترین ڕادەی هوشیاری و پارێزەوە لە ناوەڕاستی ئەو مەترسیانەی کە سات بە سات لە بوونی هەڕەشە دەکات دەخولێنەوە. ئێستە کە سروشت هەموو ئەندامەکانی خۆی کە بە کارامەیەکی ڕادەبەدەر دروست کراون، نە تەنیا وارسکانە (غریزی) لە بەردەم دڕندەیی زۆرداران، لەبەردەم کوێرانەترین هەڵکەوت و هەڵەی هەر گەوجێک یان هاروهاجی هەر منداڵێک دادەنێت، خەریکە دەڵێت لەناوچوونی ئەم کەسانە هیچ بایەخێکی بۆی نییە، هیچ خەسارێکی لێ نادات، بە هیچکلوجێ مانایەکی نییە. لەم دۆخانە، هۆکرد(معلول)، زیاتر لە هۆ(علت) ئاکامێک لە خۆ ناگرێت. سروشت ئەمە بە ڕاشکاوی باس دەکات، هەرگیز درۆ ناکات؛ بەڵام وتەکانی خۆی شی ناکاتەوە، بەڵکوو زۆربەی وتەکانی بە شێوازی کورت و پوختی غەیببێژان دەردەبڕێت.


🤝 لێرەین ↙️
🆔  @parantez_net
➖➖➖➖➖➖➖

🔳 دڵسۆزیی گەمژانە

  ✍#سێخورمە

▪️ئاماژە
مرۆڤەکان لەسەر هەندێ باس و بابەت، لەسەر هەندێ دیاردە و نیشانە و پرس، وەک ئایین، زمان، ڕەگەز، داب و نەریت، بیر و باوەڕ و سەلیقەکانیان ئەوەندە شیلگێر و بەپەرۆشن، ئەوەندە دەمارگیرانە و وشکەڕۆیانە غیرەتیان دەجووڵێ، جێگای هیچ تەوتین و تاقەتێک بۆ کەس و بۆ خۆیشیان نامێنێتەوە. دڵسۆزیەکی گەمژانەی سۆزدارانەی ساویلکانەی گەلحۆ، سەرپاکی وتە و کردە و ئاوەزی ئەم تەرزە بوونەوەرانە وا دادەپۆشێ، چاویان ناتوانێ یەک سانتیمێتر ئەولاتری زەلکاوی گەمژەیی ببینێت. ئەمانە ئەو تاقمگەلەن نایانەوێ فێر بن و دەستیش لە تێگەیشتنەکانی خۆیان هەڵناگرن. لە کامنتێکی کورت، تووشی چەندین دژوازی دەبنەوە.

🔻چەند خاڵ:

1⃣ئەم کەسانە زۆرجار لە ڕێی دڵسۆزییە گەمژەڵەکەیانەوە خویان لە قەرەی هەندێ باس دەدەن، بە هیچ‌کلوجێ زاراوەکانی بابەتەکە ناناسن، تەنیا دەمارگرژانە و سۆزدارانە، خوازیارن سەرنجی بەردەنگی ئاسایی کە لە دەرەوەی زانستەوە بۆ شتەکە دەڕوانێت بەرەو لای خۆیان ڕابکێشن. زۆربەی جاران ئەم بەردەنگەش بە پاڵپشتیکردنی گەمژانەوە، ئەم بوونەوەرە ساویلکە بەرەو چاڵی گەلحۆیی بۆق پێوە دەنێت. ئیتر لە هەردوو سەرەوە، واتە لەلایەن دەربڕ و بەردەنگەوە، گەمژەیی هەتا ئەوپەڕی گەوجیەتی تەشەنە دەکات.

2⃣ئەو دڵسۆزییە ڕواڵەتییە کاتێ تێکەڵ بە سۆز بوو لەگەڵ هەندێ زانیاری سەقەت و پچر، چاوی ئاوەز کوێر دەکەن. لەم کەشوهەوا کوێرانەیە هیچ لقێکی زانست، هیچ میتۆدێکی لێکۆڵینەوە کار ناکات. ئەوان بەتەمان فەلسەفە، کۆمەڵناسی، مێژوو، زمانناسی و زانستی سیاسەت ملکەجی سۆز و عاتیفەیان بکرێت. گەوجانە ترسێکی فۆبیاییان لە هەندێ باس هەیە. ئەگەر باسی فەلسەفە بکەی دەڵێن فەلسەفە مرۆڤ شێت دەکات. ئەگەر باسی مێژوو بێتە بەرۆ تووشی دەمارکرژیەک دەبی لە هیچ لاپەڕەیەک تۆمار نەکراوە. ئەگەر باس هاتە سەر زوان کاولستانێکت پێنیشان دەدەن. زوان یان دەبێتە هەندێ وشە و ڕێنووس، یانژی دەبێتە چەقەیەکی ناوچەیی. ئەگەر زوان لە کانتێکسێکی کۆمەڵایەتی سیاسی باس بکەی، دەڵێن ئێمە هەقمان بەسەر سیاسەتەوە نییە! لە کاتێکدا "زوان" خۆی باسێکی سیاسییە. سەریان لە جیاوازی زانستی سیاسەت و سیاسەتوان نابێتەوە. بە قەولی بۆردیۆ ڕۆڵی "مەزنە مەیدانی سیاسەت" هەر دەرک ناکەن. هەمیشە بە دڵسۆزییە گەمژانەکەوە دێننە مەیدانەوە و خۆیان گێلانە لە باس و خواستی سیاسی دەدزنەوە، کارەسات ئەوەیە سیاسەتیش وەک تاوانێک دەخەنە پاڵی بەرامبەرەکەیانەوە! بۆیە ئەم بوونەوەرە لە پانتای تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان زۆر وزەی ئەم و ئەو دەگرێت و تێگەیاندنیشی ئەستەمە.

3⃣ئەم کاکە کاتێ لە باسە فەرهەنگییەکان کەوتە تەنگەژەوە، لەجیاتی ئەوەی وتووێژێکی چڕوپڕ لەگەڵ بەرانبەرەکەی بکات، خۆی دەکاتە مەڕی مردوو، وا پێشان دەدا کە گوایا فەقیر و دڵسۆزە و قەدری نەگیراوە و ناهەقی لەگەڵ دەکرێ، ئینجا بە زمانی چیرۆکەکانی پاڵ ئاگردان تێدەکۆشێ لە چەقی باسەکە دوور بکەوێتەوە و بە بێتاوان نیشاندانی خۆی تێدەکۆشێ سۆزی بەردەنگ بۆ لای خۆی ڕابکێشێت. ئەم کارەکتەرە ساویلکە، بە تاریفی ئەم و ئەو، قەمسەڵەی مامۆستایی دەپۆشێت و لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بۆ خۆی لایک و چەپڵە بۆ ڕۆژی تەنگانە پاشەکەوت دەکا. بەداخەوە جاران ئاستی فەرهەنگیی گشتیش، لە ئاستی تێگەیشتنی ئەم کاکە ساویلکەدا دەمێنێتەوە و کۆمەڵگاش لەم لۆژیکە دارماڵ بە گەمژەیییە بۆیاخکراو بە دڵسۆزیی ناتوانێت خۆی ڕزگار بکات و دەچێتە ئەو ئاستەوە.

4⃣ ڕەنگە دەیان هۆکار بۆ پەرەسەندنی ئەم جۆرە دۆخە کاریگەر بن، بەڵام یەکێ لە کاریگەرترین و مەترسیدارترین هۆکارەکان، دەستەچییەکان و گرووپچییەکان و مەکۆ چەند کەسیەکانن کە لە ئاست گەمژەڵیەکانی یەکتر نەتەنیا خۆیان گێل و گەواڵ دەکەن بەڵکوو زۆرجار دنەی گەمژەییش دەدەن. بۆیە شێعر یان وتارێکی سادەی هاوڕێیەکیان بەرز دەکەنەوە، یان کەموکوڕی دۆستەکانیان نابینن. شاعیری وا هەیە هێشتا لەباسی شیعر خۆی دەیان گرفتی هەیە، هێشتا دوو وشە لەسەر شیعر و تێئۆری نازانێ؛ کەچی لەسەر شیعر فەرمایشتان دەفەرمێ و وتەی سواو و هڵیت و پڵیتەکانیشی لە هەر جێگایەک دەست بدا دەفرتێنێ.

5⃣ ئەم دڵسۆزە گەمژەڵە، بە ئاواتە بتوانێت ڕۆڵی ڕیش سپییەکی ئەوسای لادێکان بگێڕێت؛ بەڵام هەڵگری بێگەردیی و کاریزمایی ئەم کارەکتەرەشی نییە. ئەوپەڕی #لایکچیەکی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانە و بەردەوام سواڵکەری گوڵ و لایەکە.
بە زمانێکی کۆنزرفاتیڤ و بێکەڵک و بێهاز، بەڵام تژی بە ڕیا و ماستاوچییانە، تەنیا بۆ نیشان دانی خۆی کامنت و یادداشت و چیرۆکی گۆترە بڵاو دەکاتەوە؛ کەچی ئەگەر پێی هەڵویست بێتە ئاراوە، ترسنۆکانە و زۆڵانە لە ڕێی هەندێ وشە و دەربڕینی لێڵەوە، جۆرێک فەرمایشتان دەفەرمێ بە هیچ وشەدانێک ئاراستەکەی ڕوون ناکرێتەوە، کەس نازانی چی فەرمووە. چون فەرمایشتەکانیشی تەنیا لە بازنەی لایکچییەکان دەسووڕێنەوە و تاریفی دەکەن، خۆی وا دەزانێت فەیلەسووفە!


🤝 لێرەین↙️
🆔 @parantez_net
🌾🌾🌾🌾🌾🌾🌾

🔺 گەشتێک لە وەرچەرخانە فکریەکانی بیرەمەندی ئێرانی، #موستەفا_مەلەکیان، لە زوانی خۆیەوە. مەلەکیان لەم ڤیدیۆ باس لەوە دەکات کە هەتا ئێستا پێنج قۆناغی لە بیرکردنەوە و تێگەیشتندا بڕیوە و هەنووکە لە قۆناغی پێنجەمدا ماوەتەوە.


🤝 لێرەین ↙️
🆔 @parantez_net
🌾🌾🌾🌾🌾🌾🌾

... درێژەی ☝️

🔳 ناوازەیەکی شوناسی فەرهەنگیی کورد (2)

✍#کەیهان_عەزیزی

ئەگەر لە زەمەنی دێرینەوە هەتا ئەمڕۆژانە لاپەڕەکانی مێژووی کوردیش هەڵبدەیتەوە، ئەوەی تووشت دەبێت بەرخۆدانە، بۆیە دەکرێ "بەرخۆدان" بە ناوازەیەکی سەرەکیی فەرهەنگی ئەم نەتەوە ناوزەد بکرێت. ئەم ناوازە هەر لە مادەکان لە بەرامبەر ئاشووریەکانەوە تا هێرشی ئەسکەندەر و هاتنی ئیسلام و تا دواتر و تا ئەم ساتەوەختەش شیاوی شوێنگرتنە. هەر ئەم خسڵەتە، کوردی نایەکگرتوو و بێدەوڵەت و بێدەسەڵات و بێئایدۆلۆژی لە ماوەی ئەم زەمەنە دوور و درێژەدا لە ئاست هەموو تەنگەژە و تەگەرە و هەڕەشە و تواندنەوەیەک پاراستووە. بەرخۆدان بە واتا بەربڵاوەکەی هۆی پاراستنی کوردبوونە. هیچ ئایدۆلۆژی و دەسەڵاتێک، هیچ سەرکوت و سەپاندن و قەڵاچۆکردن و زوڵم و زۆرێک نەیتوانیوە ئاگری بەرخۆدان بە یەکجاری لە دڵی کورد و لە کۆمەڵگای کوردیدا بکوژێنێتەوە. هەر ئەم شوناسە، واتە فەرهەنگی بەرخۆدان لە کاتە قەیراناویەکان لە نەستی هەموو کوردێک هاوسۆزیەک دادەگرسێنێ کە لە پڕێک لە چوار لاوە تەشەنە دەکات و هەر جیاوازی و ناتەبایی و ناکۆکیەک لەسەر ڕێگای دەسووتێنێت. مێژوو ئەمەمان لە سەربوردەی مادەکان بۆ دەگێڕێتەوە، زۆر دوور نەڕۆین بەرخۆدانی قەڵای دمدم سەنەدێکی ترە، سەنەدی دروشمی، یا بەرخۆدان یا نەمان. کورد لە سادەترین و ئاساییترین پێشاهاتەکاندا لەم ساڵانە بە جاران بینراوە هەمیشە بیانوویەکی بۆ بەرخۆدان دۆزیوەتەوە و بوونی خۆی مانا کردوەتەوە. نیشانەکانی بەرخۆدان بە ڕاشکاوی لە هەڵپەڕکێ و لە هونەر و لە ژیانی کوردیدا ئامادەن. (بەرخۆدان ژیانە...)

ئەگەر فەرهەنگیی ئێرانی لەپێناو تواندنەوەی ئەویتر یانژی لەپێناو خۆ پاراستندا پەنای وەبەر وەشاردن و تەقیە و فێڵ و کەڵەکبازی بردووە و ئەم دەرکەوتە لە فەرهەنگیی ئێرانی ــ شێعیدا ڕەنگی داوەتەوە، ئەوا بەرخۆدانیش فەرهەنگیی کوردی بەرەو "سادەدڵی" و "ساویلکەیی" و "دابەشبوونی کەسیەتی کورد" بردووە. ڕەنگە ئەم وتە خوێنەر تووشی سەرسوڕمان بکات و بە دژواز لەیەکی بداتەوە کە چۆنچۆنی بەرخۆدان دەتوانێت ساویلکەیی لێ بکەوێتەوە؟ خوێنەر دەتوانێ بڵێت ئەوەی لە بەرخۆدان دەکەوێتەوە ساویلکەیی نییە، بەڵکوو ئازایەتی و هەڵمەت و هەترەشە. بەڵام با بە هەڵکەوت هەر لەم هەترەشەوە وتەکە تەتڵە بکەین. کەسایەتی کورد هەمیشە لە نێوان خۆی و ئەویتردا لە پێکدادانێکی هەناسەبڕە. هەمیشە لە نێوان خۆی و ئەویدیدا دابەش بووە. لەبەر ئەوەی لە فەرهەنگیی بەرخۆدان و لە فەرهەنگیی قارەمانیەتیدا بە هۆی باوەڕ بەخۆبوونێکی بەهێز، هاوتەریب لەگەڵ جەوامێریەکی پاڵەوانانە هاوسۆزییەک لەگەڵ بەرامبەرەکەت دێتە ئاراوە. ئەم جۆرە متمانەیە بە هێز و بە خەبات و بە فەداکاری و پاڵەوانیەتی، دەبێتە هۆ تا ئەویتر ون بکەی و نەتوانیت مەودای ئەویتر و خۆت بنوێنیتەوە. لەم فەرهەنگە و لەم بینینەدا، من، بەسەر خود و ئەویدیدا دابەش دەبێت. ئەستەمە کوردێک خۆی وێنا بکات و لەو وێناکردنەدا بەشێک لە ئەویدی لەگەڵ خۆی هەڵنەگرتبێت. واتە کورد بۆ وێناکردنی خۆی هەمیشە مەرجێک و ئەگەرێکی لەبەرچاو گرتووە تا ئەویدی نەڕەنجێنێت. کاردانەوەی ئەم دڵەڕاوکێ و ترسەمان لە دنیای سیاسەت بەجاران بە زەقی بینیوە. بۆیە پێم وایە ونکردنی ئەویدی یەکێک لە کێشە ماریفەتناسیەکانی دنیای کوردییە کە ناتوانێت سەرەتا خۆی وێنا بکات، پاشان ئەویدی ببینێتەوە و دواجار فەرهەنگی پاڵەوانیەتی بخاتە دواوە. دیارە قارەمانیش هەمیشە سەرناکەوێت، جاران دۆڕانیشی هەیە، بەمبۆنەوە قوربانیبوونیش یەکێکی تر لە دیاردە تەیارەکانی مێژووی ئەم فەرهەنگەیە. و...

تێبینی: ئەم نووسینە وتەی کۆتایی نییە، خاڵێکە بۆ تێڕامان، نووسەریش وەک خوێنەر بۆ تەڵەکردن لەم بابەتە بیر دەکاتەوە.


🤝لێرەین↙️
🆔 @parantez_net
➖➖➖➖➖➖

🔳 ناوازەیەکی شوناسی فەرهەنگیی کورد (1)

✍#کەیهان_عەزیزی

دوکتور جەلال سەتتاری، توێژەر و ئووستوورەناسی ناوداری ئێرانی، لە نێوان "شوناسی نەتەوەیی" و "شوناسی فەرهەنگی" جیاوازییەکی ناسک دادەنێت. ئەو پێی وایە شوناسی نەتەوەیی زیاتر سیاسی و ئایدۆلۆژیکە، لە سەردەمێکدا لەپێناو یەکگرتوویی نەتەوەیی لە لایەن دەسەڵاتێک یان گرووپێکەوە دیاری دەکرێت. شوناسی نەتەوەیی وەک هەموو شتە سیاسییەکان شایانی ئاڵوگۆڕە، ئەگەر ڕۆژێک دیاری کراوە، ئەوا ڕۆژێکی تریش دەکرێ بگۆڕدرێ. بۆ میناک نمونەی سەفەویەکان و قاجارەکان دێنێتەوە کە لەپێناو یەکگرتوویی و مسۆگەرکردنی دەسەڵات، سەفەویەکان ئایینزای شێعە و دواتر قاجارەکانیش بۆ ئێرانی کۆن گەڕانەوە، واتە لە لایان ئەو دووانەوە شێعەخوازی و کەوناراخوازی کرا بە شوناسی نەتەوەیی ئێران. بەڵام سەتتاری دەڵێ شوناسی نەتەوەیی هەرچەندە گرنگە بەڵام لەبەر بگۆڕبوونی پێویستە لەسەر شوناسی فەرهەنگی دابمەزرێت؛ بۆیە بەڕێزیان لەبەرامبەردا گرنگی بە شوناسی فەرهەنگی دەدات. پاشان چەندین تایبەتمەندی "شوناسی فەرهەنگی" دەخاتەڕوو. دەڵێ شوناسی فەرهەنگی لە قووڵایی ڕۆح و هەناوی نەتەوەوە سەرچاوە دەگرێت و دەوامیەتێکی لە مێژینەی هەیە. ئەم دەوامیەتە نەتەوەیەک له نەتەوەیەکی تر جیا دەکاتەوە. دەڵێ شوناسی نەتەوەیی فۆرم و پێستە، بەڵام شوناسی فەرهەنگی چییەتی و مێشکە. یەکەمیان زیاتر مەبەستمەد و سیاسییە کە لەپێناو یەکگرتوویی نەتەوەییدا وەگەڕ دەخرێت، بەڵام دووهەمیی دەروونی و زات و ناوەڕۆکی نەتەوەیە. ئەم ناوازە ئەستوونێکی ڕاوەستاوە و هۆی بناغەی دەوامی نەتەوەیە، بۆیە پایەداریی و سەقامی زۆرە.

سەتتاری سەبارەت بە شوناسی فەرهەنگیی ئێرانی، پاش هەندێ پێشەکی و بوار ڕەخساندن بۆ وتەکانی دەڵێ "پارێزگاری و پاراستنی زات و جەوهەری خۆی، لەگەڵ تواندنەوەی لایەنی بێگانە، ناوازەی فەرهەنگیی ئێرانی بووە." مەبەستی ئەوەیە ئەگەر عەرەب و تورک و موغول هاتوونەتە وڵاتی ئێرانەوە دواجار لە فەرهەنگی ئێرانیدا تواونەتەوە، فەرهەنگی ئێرانیش خۆی پاراستووە و ئەوانی قووت داون و دایتاشیونەتەوە. ڕەخنە و تاوتۆی زیاتری وتەکانی سەتتاری دەنینەلاوە و بۆ مەبەستی وتەکانی خۆمان دەگەڕینەوە. (ناوەڕۆکی وتەکانی سەتتاری لەم سەرچاوە وەرگیراوە: جلال ستاری، هویت ملی و هویت فرهنگی، بیست مقالە در قلمرو تاریخ و فرهنگ، نشر مرکز، چاپ دوم تهران 1383)

ئەگەر چاو لە مێژووی کورد بکەین، کورد دەسەڵاتێکی ناوەندی و دەوڵەتێکی نەبووە هەتا "شوناسێکی نەتەوەیی و سیاسی و ئایدۆلۆژیک" بۆ خۆی بیچم بدات، تا لەو ڕێگەوە بتوانێ تاکی کورد لەپێناو یەکگرتوویی نەتەوەییدا پەروەردە بکات. بۆیە هەتا سەدەی بیست و بگرە هەتا ناوەڕاستی ئەم سەدەیەش شوناسی ئێمە زیاتر فەرهەنگییە. هەڵبەت ئەم شوناسەش بە دەگمەن لەسەری باس کراوە. ئێستە بەبێ ئەوەی بمەوێ ئەو دوو شناسە بەراوەرد بکەم و باسی گرنگیان بکەم و بابەتەکە شی بکەمەوە، یان وەک سەتتاری یەکێکیان هەڵبژێرم، لێرە تەنیا حەز دەکەم لە خوێنەر و لە خۆم بپرسم بەو مانایە بەڕێز سەتتاری بۆ شوناسی فەرهەنگیی ئێرانی دەگەڕا، ئایا ئێمەش دەتوانین ناوازە و خسڵەتێکی سەرەکیی فەرهەنگیی کوردی بدۆزینەوە؟ بەڕاستی ئەو ناوازە لە فەرهەنگیی کوردیدا چییە؟ ئایا ئەگەر ئەو ناوازەمان دۆزییەوە، دەتوانین لەو ڕهەندەوە چەمکسازی بکەین و فەرهەنگ و ئەندێشەی کوردیی بخوێنینەوە؟ ئایا ئەو ناوازە دەتوانێت کەرەستەیەک بێت بۆ خەسارناسی مێژووی کورد؟ ئایا دەتوانین لەو ڕێگەوە خاڵە بە هێز و لاوازەکانمان ببینینەوە؟ و...

دەڵێن هەر نەتەوەیەک شوناسی فەرهەنگیی خۆی هەیە، ئەو شوناسە هۆکاری هاوسۆزیەکانە، خەڵک بەبێ بیرکردنەوە و لە ڕووی نەستەوە هۆگر و لایەنگر و گرێدراوی ئەو شوناسەن. بۆ نمونە توێژەران دەڵێن ناوازەی فەرهەنگی یونانی هاوسەنگی و هاوکێشەی دڵخوازە، خاسما لە وتەزاکانی فکر و هونەردا.


🤝لێرەین↙️
🆔 @parantez_net
➖➖➖➖➖➖
درێژەی ... 👇

فایل #pdf

🔳 کورتەیەک لە بەیتی لاس و خەزاڵ

✍#کەیهان_عەزیزی


🤝 لێرەین 👇
🆔 @perantez_net
➖➖➖➖➖➖➖

🔳 ئایدۆلۆژی

✍ #سێخورمە


ئایدۆلۆژی Ideology لەو چەمکانەیە نزیک بە یەک سەدەیە لە دنیای سیاسەت و ئەندێشە مشتومڕی زۆری لەسەر کراوە و ماناگەلی جۆراوجۆری لێ کراوەتەوە. سەرەتای ئەم وشە بۆ سەردەمی ڕۆشنگەری دەگەڕێتەوە. لە ڕووی وشەوە مانای بیرناسی دەدات، بەڵام بەم مانایە لەکار نەکراوە. لە دنیای سیاسەت زیاتر ڕوانگەیەکی نەرێنی بۆ ئایدۆلۆژی لە ئارادا بووە، تەنانەت وەک جنێو یان وەک دەلالەتێک بۆ دوگمبوونی لایەنی بەرامبەر، وەک نموونەی بیر تەسکی و ئێستبداد لە قەڵەم دراوە. جاران وا باوە کە گوایا کەسی ئایدۆلۆژیک ڕاستییەکان لێڵ و واتاکان دەشێوێنێ و هەقێقەتەکان دەشارێتەوە. بەمبۆنەوە ئەو بۆچوونە زاڵە کە ئایدۆلۆژی، خەڵک تووشی چەواشەکاری و خەڵەتاندن و گەوجاندن دەکا.

یەکێ لە باسهەڵگرترین کەسەکان کە لە مەڕ ئایدۆلۆژیەوە دواوە و زۆر لەسەر ئەم بابەتە کاریگەر بووە، #کارل_مارکسە. ئەم چەمکە زیاتر لە سێ واتادا بەکار براوە: سەرەتا وەک ئاگایی درۆینە و لادەر. پاشان وەک چوارچێوەی ئەندێشە و بیرکردنەوەی باوەڕەکانی چینێک. دواجار چوارچێوەیەکی فکری ئاگاهانە، بە واتای پێکهاتەیەکی دنیاداگر و یۆنێویرساڵی گشتی کە باوەڕ و تێگەیشتن و زانیاریەکانی کۆمەڵگایەکی تایبەت بەرهەم دەهێنێت.

بەڵام ئەوەی لە بەستێنێ ئەدەبیاتی مارکسیستیدا ڕەنگی داوەتەوە، ئایدۆلۆژی بە واتای یەکەم بووە، واتە ئاگایی درۆینە و لاڕێ. بۆیە ئایدۆلۆژی، لە فەرهەنگیی سیاسیی مارکسیدا وەک جنێو سوودی لێ وەرگیراوە.

ڕاشکاوانە دیارە ئەم ڕوانگە نەرێنییە بۆ ئایدۆلۆژی، ناتوانێ گشتی قسەکە و گشتی مەبەستەکە بدرکێنێ. وتویانە گونجاوترین و باشترین پێناسە، ئەوەیە دەڵێ: ئایدۆلۆژی بێژمانێکە لەگەڵ کردەوەی سیاسی و بیری سیاسی پەیوەندی هەیە. بەگشتی لە پێکهاتەی هەموو باوەڕ و بۆچوونەکاندا بەدڵنیایی ئاراستەیەکی ئایدۆلۆژی ئاشکرا یان شاراوە تەیارە. واتە بیچم و پێکهاتەی هیچ باوەڕێک، کردەوە و دژکردەوەی هیچکەسێک ناتوانێ هەڵگری ئایدۆلۆژی نەبێت. هەمووان لە هەناوی ئایدۆلۆژیەکاندا دەژین. دیارە وەک تێئۆری لەوانەیە کەس لەگەڵ ئەم وتە دژایەتی نەکا، کەچی لەوانەیە ڕۆژانە و لە کردەوەدا لایەنی بەرانبەرمان بەوە تاوانبار بکەین کە تۆ کەسێکی دوگم و ئایدۆلۆژیکی! لەملاشەوە خۆمان لەو تاوانە دوور بکەینەوە! بەڵام ئەم جۆرە هەڵسوکەوتانە هەرگیز واقیعی نین و زیاتر خۆ گێلاندنن. ئەگینا چۆن دەکرێ باوەڕ و بۆچوونەکانمان هیچ ئایدۆلۆژیایەک لەخۆ نەگرن؟! ئەوەش گەورەترین کارەساتە ئەگەر لەم واقیعە تێنەگەین؛ چۆنچۆنی دەکرێ کاریگەری سیاسیی کردار و وتن و نووسینەکانمان نەزانین و لە کاردانەوەیان ئاگادار نەبین؟ بۆ ئەوەی بزانین وتەکانی کەسێک هەڵگری کام ئایدۆلۆژین، دەبێ ڕاشکاوانە وتە و کردار و دەربڕینەکانی وردبینانە ڕەخنەکاری سیاسیی بکەین تا بۆمان دەرکەوێ ئەو کەسە ئاگا یان نائاگا لەکوێ و چۆن دەکەوێتە خزمەتی باوەڕ و ئامانجە سیاسیەکان و چۆن بە قازانجی ئایدئاکانی دیکە هەڵویست دەنوێنێ و چۆن دەجوڵێتەوە؟

"بەکورتی ئایدۆلۆژیکبوونی کردەوە یان دەقێک خۆبەخۆ بابەتێکی بایخدارانە نییە. لانیکەم هەموو کردەوەیەکی مرۆڤایەتی لە گۆڕەپانێکی پڕ لە ململانێدا دەستەبەر دەبێ و دواجار سیاسەت و ئایدۆلۆژی تایبەت بەخۆی هەیه، تەنانەت ئەگەر کەسەکانیش ددانی پێدا نەنێن. گرنگ ئەوەیە چالاک، نووسەر، ڕۆشنبیر... سەرەتا بۆ ئاراستەی ئایدۆلۆژیکی خۆی ئەخلاقێک ڕەچاو بکا و ئاراستەکان بناسێ. پاشان پێویستە بزانێ وتە و نوسین و کردەوەکانی، ئاو بە ئاشی کام ئایدۆلۆژی دەکەن؟ دەکەونە خزمەتی کێوە؟ دەبێ بزانین پەرە بە کام گوتار دەدەین. نابێ فێڵ لە بەردەنگ و خوێنەر بکەین، پێویستە ئایدۆلۆژی خۆمان ڕاشکاوانە باس بکەین و ڕوانگە و ئاواتی فکریی خۆمان نەشارینەوە.

🔅 کۆمەڵگای ئێمە بەردەوام دوو هەڵە دەکات: لەلایەکەوە #ئایدۆلۆژی و #دەمارکرژی تێکەڵ دەکا. دەمارکرژی، کە تەژییە لە نائاگایی، جێگای ئایدۆلۆژی- بەمانای چێوارچێوەیەک بۆ بیرکردنەوە - دەگرێتەوە. بۆیە ئەم دۆخە دنیابینی ئێمە تێکدەدات. ناشزانین بیری خۆمان چۆن دەرببڕین، گوزارەکان بۆمان دەروونی نابنەوە. ئەمە لە بواری ئەندێشە و تێئۆریکەوە کۆمەڵگای ئێمە گەلێ هەژار و هەڵۆڵ دەکا.

ئەو هەڵە مەجال بۆ هەڵەیەکی تر دەکاتەوە: واتە کاتێ گوتارەکەی خۆمان نەناسیەوە، زۆرجار نەخوزراو یان لە ڕووی دڵسۆزییەوە لەجیاتی خزمەت بە گوتارەکەی خۆمان دەکەوینە خزمەتی گوتار و ئایدۆلۆژی ئەویترەوە. بەمبۆنەوە زۆرجار لە کۆمەڵگای ئێمە بێسەروبەرییەکی سەیروسەمەرە دێتە بەرچاو، دەمارکرژی بێجێگە، لەگەڵ نەناسینی ئایدۆلۆژی و نەدۆزینەوەی گوتارێک بۆ چۆن بیرکردنەوە و چۆن قسەکردن و چۆن هەڵسوکەوتکردن، کۆمەڵگای ئێمەی تووشی پاشاگەردانی و سەرلەشێواوی کردوە.



🤝ئێمە لێرەین ↙️
🆔  @parantez_net
🌾🌾🌾🌾🌾🌾🌾