مجمع پریشانی

خُرده‌گیری ز زشتی دگران
آن بوَد خرده‌‌گیری از یزدان

قالَ رَجُلٌ لِسُقراطَ: «ما أقبحَ وَجهَكَ».
قالَ: «ما تَقبيحُ‏ صُورتي إليَّ فَأذُمَّ، و لا تَحسينُ صورتِكَ إلَيكَ فَتُحمَدَ».
قالَ: «قَد عَلِمتُ».
قالَ: «فَإذا عِبتَ الصَّنعةَ مَعَ عِلمِكَ فَقَد عِبتَ الصّانعَ»:
کسی به سقراط گفت: «رخسارت چه زشت است!».
سقراط گفت: «زشتی رخسارم به دست من نیست تا (به علّت آن) نکوهش شوم. زیبایی رخسار تو نیز به دست تو نیست تا (به سبب آن) ستوده شوی».
آن مرد گفت: «می‌دانم».
سقراط گفت: «پس اگر با آگاهی بر کارِ خدا خرده بگیری، خرده بر خدا گرفته‌ای!».
(البَصائر و الذَّخائر، ابوحَیّان توحیدی، ج ۹/ ۹۱)

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

(۱)
خوانش چند غزل عربی سعدی، به همراه نکاتی دربارهٔ برخی ضبط‌ها و اِعراب‌گذاری‌ها
گوینده: سهیل یاری
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

غزلیات عربی سعدی (۱)
براساس کتاب غزل‌های سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

تردیدی نیست که قرآنِ کریم مقامِ زن را، نه در قیاسِ محیط جاهلی که در قیاس با همۀ برداشت‌های دنیای کهن، تعالی داده است، ولی بقایای تفکّر جاهلی و شاید هم بقایای فرهنگ‌های کهنه‌ای که جامعۀ اسلامی بر ویرانه‌های آن‌ها شالودۀ خود را استوار کرده، سبب شده است که در محیط اسلامی، زن پایگاه والای خویش را، جز در مواردی استثنایی، نتواند به دست آورد.

هرچه هست این روایات [یعنی روایاتی که در مذمّت زنان است]، بر سرِ زبان‌های مردم بوده و آن‌ها را گفتۀ رسول (ص) تلقّی می‌کرده‌اند و از رهگذر شیوع آن‌ها در محیط اجتماعی ما فرهنگی شکل گرفته است که چهرۀ زن را به گونه‌ای نه چنان که هست و نه چنان که شایستۀ نگاه انسانی است، تصویر کرده است.

ابوهِلال عسکری (وفات پس از ۳۹۵)، ادیب و ناقد بزرگ عرب‌زبان، در در کتاب «دیوان المعانی» که سفینه‌ای است از شاهکارهای نظم و نثر عرب، فصلی پرداخته است با عنوان «مَن أَحَبَّ لِبَناتِهِ المَوتَ» (دربارۀ کسانی که آرزوی مرگ دختر خود را داشته‌اند)... .».
در میان آن همه برخوردهای منفی و شرم‌آور نسبت به زن و دختر، البته کسانی هم بوده‌اند که داشتن دختر را بر پسر ترجیح می‌داده‌اند و رساله‌های مفردی هم با عنوان «فَضلُ البَنات عَلَی البَنین» (برتری دختران بر پسران) تألیف می‌کرده‌اند».

در سراسر تاریخ شعر فارسی و شعر ملل اسلامی شاید حتی یک بیت نتوان یافت که مخاطبِ تربیتی آن دختران یا زنان باشند... و اگر قدری انصاف به کار بریم می‌توانیم بگوییم مخاطبِ آن انسان است به طور کُلّ.


با چراغ و آینه، استاد محمدرضا شفیعی کدکنی، ص ۸۱، ۸۳، ۸۵، ۱۰۱

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

توضیح و توجیه استاد کزازی دربارهٔ ضبط «یُحسِن» و تصحیح قیاسی آن به «لیحسنّ»، نادرست است.
با ضبط «یُحسِن» بیت اشکال وزنی ندارد و مانند مصراع اول است.
بیت را باید براساس عروض عربی و زحافات آن سنجید. مصراع اول و چهارم را از حیث کوتاهی و بلندی هجاها، می‌توان با این بیت هم‌وزن آن سنجید: أ أخرُجُ؟ کَیفَ أُطیقُ الخُروجَ / و کَیفَ أطیقُ فِراقَ الحَیاة؟ (رک: المعجم المفصّل فی علم العروض و القافیة...، إمیل بدیع یعقوب، ص ۱۲۵).
همچنین «قَسَمَ» درست است نه «قَسَّمَ».
دو بیت مذکور، با همان ضبط «...یُحسِنُ...» در منابع پیش از خاقانی، همچون زَهر الآداب حُصری و... آمده و به منصور فقیه نسبت داده شده است. نیز در دیوان منسوب به امام علی (ع) این دو بیت دیده می‌شود.
در دیوان قاضی تنوخی (به کوشش هلال ناجی، مجلهٔ المَورد، ۱۴۰۴/۱۹۸۴) این سروده نیامده است.
همچنین مولوی در آغاز یکی از غزلیاتش (جزو هفتم، چاپ استاد فروزانفر، ص ۱۷) آن را تضمین کرده است.
استاد فروزانفر در تعلیقات معارف محقّق ترمذی، ص ۱۷۶-۱۷۷، به دلیل همین تصریح خاقانی، آن را از قاضی تنوخی (۲۷۸-۳۴۲) دانسته‌اند.
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

سنایی در معجم السّفر

یکی از کهن‌ترین منابعی که نامی از سنایی در آن‌جا برده شده، کتاب معجم السّفر ابوطاهر سِلَفی (متولد حدود ۴۷۸ - متوفای ۵۷۶) است که از سنایی این‌گونه یاد کرده است: «مجدود بن آدم السّنائي الغزنوي المعروف بخاتم الشّعراء» و چند بیت عربی از او نقل کرده‌است.
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

نوحه‌گران کرایه‌ای

سابقهٔ این شیون‌کنندگان کرایه‌ای، به حدود هزار سال پیش می‌رسد:
لَيسَتِ النّائِحةُ الثَّكلىٰ كَالمُستَأجَرةِ (مَجمَع الأمثال مَیدانی):
شیون زن داغ‌دیده، مانند نوحه‌گر اجاره‌ای نیست.

نوحه‌گر کز پیِ تَسو گرید
او نه از دل که از گلو گرید (سنایی)
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

تاریخ شهر دمشق، کتابی ۸۰ جلدی که در سدهٔ ششم تألیف شده است.
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

خاقانیا ز نان‌طلبی آب رخ مریز
کآن حرص کآبِ رخ بَرَد آهنگ جان کند

آدم ز حرصِ گندم نان‌ناشده چه دید
با آدمی مطالبهٔ نان همان کند

بس مور کو به بردن نان‌ریزه‌ای ز راه
پی‌سودهٔ کسان شود و جان زیان کند

آن طفل بین که ماهیکان چون کند شکار
بر سوزن خمیده چو یک‌ پاره نان کند

از آدمی چه طُرفه که ماهی در آب نیز
جان را ز حرص در سرِ کار دهان کند


دیوان خاقانی شروانی، به کوشش ضیاءالدّین سجادی، ص ۸۶۰

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

صورت درست مصراع اول بیت سوم، براساس لباب الألباب و مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی که آقای زمانی، از آن‌جا نقل کرده، چنین است:
ای خواجه پرّ و بال تو می‌دان که زرّ توست
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

بسیار بدی کردی و پنداشتی‌اش نیک
نیکی چه بدی داشت که یک بار نکردی؟!

«این بیت که به عکس شاعرش، در میان مردم شهرتی فراوان دارد، از میر نجات اصفهانی (متوفّای ۱۱۲۲)، از شاعران دورهٔ صفوی، است.»
https://B2n.ir/r12168
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

چند حرکت‌گذاری اشتباه در حدیقهٔ سنایی (تصحیح خانم دکتر حسینی)


حدیقهٔ مصحَّح خانم دکتر حسینی، براساس یکی از دو تحریر متفاوت این اثر است که سنایی به دو منطور جداگانه فراهم کرده بود. این تحریر حدود ۵۰۰۰ بیت است. (رک: مقدمهٔ حدیقه، ص سی و شش).
این چاپ نفیس که به‌انصاف، مصحّح برای به‌سامان کردن آن، بسیار زحمت کشیده است، از برخی اغلاط در حرکت‌گذاری‌ها خالی نیست.
نمونه‌ای از حرکت‌گذاری‌های نادرست:
- امر قُل لَن یُصیبُنا برخوان. ۱۶
ص: یُصیبَنا

- در نُبی خوانده‌ای تُصیرُ الأمور. ۴۵
ص: تَصیرُ

- امر او ما یُبَدِّلُ القَول است. ۴۵
ص: یُبَدَّلُ

- امر باِعْقِلها کَاَطیعوا الله. ۴۵
ص: بِاعْقِلها

- فَسَیَکفیکُهُم خَلوقی ساخت. ۷۹
ص: فَسَیَکفیکَهُم

- جانْت لاغِر ز کَردِ بی‌معنی. ۱۵۸
ص: لاغَر

- ...کَما یُمُوتُون یُحشَرُون. ۱۵۹
ص: یَموتون

- «هَلَکَ المُثقِلون» بخوانده و بس. ۱۷۳
ص: المُثقَلون

ـ عزّ علمش سوی جَنان آورد. ۲۲۹
ص: جِنان

- هست حُلوُ المِذاق تفّ بلاش. ۲۳۰
ص: المَذاق

- نه فکندند در مُغاک او را. ۲۳۳
ص: مَغاک

- ضاعَفَ الله مُلکُه عدلش. ۲۳۶
ص: مُلکَه

- بی‌نیازیِ سپاه ذلِّ شه است. ۲۶۰
ص: بی‌نیازی

- کاقُتدوا بِالّذین مِن بَعدی. ۲۶۴
ص: کاقتُدوا

ـ العَبُدُ... محمّدٍ و آلِه و صَحِبَه. ۳۰۶
ص: العَبْدُ... صَحبِه

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

دربارهٔ چند واژه از مقدمهٔ منثور فخری‌نامهٔ سنایی در نسخهٔ کابل (براساس چاپ دکتر مریم حسینی)
(سهیل یاری)

در آغاز برخی دستنویس‌های آثار سنایی مقدمه‌ای منثور بر فخری‌نامه/حدیقه دیده می‌شود. این مقدمه یک بار از زبان سنایی و بار دیگر از قول محمد بن علی الرّفاء (جامع اشعار سنایی) روایت شده‌ است... . (رک: مقدمهٔ حدیقه، تصحیح دکتر حسینی، ص شصت و چهار).

در حدیقهٔ مصحّح دکتر حسینی، این مقدّمه براساس نسخهٔ کابل آورده شده است.
بر برخی ضبط‌های این مقدمه، می‌توان انگشت ابهام و تردید نهاد. در این‌جا به چند مورد که به نظر بنده رسید، اشاره می‌شود:

۱- تا ناگاه آن فتح حیف نگردد و از این کورهٔ بلا و کلبهٔ عنا و کریج فنا و نفس رعنا و نفس بارنا نرهد. (شصت و هفت).
مصحّح در پاورقی نوشته است:
«در متن اصلی به صورت باربا است. شاید بارنا درست باشد زیرا بارنانه کردن به معنی به هلاکت انداختن است».
اما در نسخهٔ کابل، «بارنا» و «نرهد»، بدون نقطه‌ است. همچنین فرضاً اگر بارنا درست باشد، ارتباط آن با واژهٔ بارنانه چیست؟!
استاد مدرّس رضوی، «نقش رعنا و نفس با ریا برهد» خوانده‌اند.
گویا «باریا» موجّه‌تر از بارناست.


۲- مطیعاً سمیعاً ممتلاً لقوله تعالی «و اعتَصِموا بِحَبلِ اللهِ جمیعاً». (شصت و هفت).
ممتلاً معنای محصّلی در این‌جا ندارد. در نسخهٔ کابل نیز چنین است. استاد مدرّس رضوی نیز همین ضبط را در پاورقی ثبت کرده‌است.
گمان می‌کنم، «مُمتَثِلاً» ضبط درست باشد.


۳- دنیا را با آن‌که «حُلوهٔ خَضِره» صفت اوست، دستِ رد بر روی او زنند و پای از گام بر سر نهند. خیرت را با آن‌که «خیرٌ و أتقیٰ» نعتِ اوست، رویِ دل و چشم عقل از وی بگردانند». (شصت و هشت).
سخن بر سر «خیرت» و «أتقیٰ» است. در نسخهٔ کابل نیز، «خیرت» آمده ولی نویسهٔ دومِ «أتقیٰ» نقطه ندارد.
به نظرم، صورت درست این دو واژه، «آخرت» و «أبقیٰ» است و سنایی به این آیه نظر داشته: «و الآخِرةُ خَیرٌ و أبقیٰ» (أعلیٰ/۱۷)
(در نسخهٔ کابل به جای خضرة، حصیرة آمده ولی مصحّح اشاره‌ای به آن نکرده‌است.)


۴- أرَی النّاسَ عَلیٰ دینِ مُلوکِهم. (شصت و هشت).
در منابع، این سخن مشهور، بدون «أریٰ» نقل شده است‌. گویا صورت درست این کلمه، «آری» فارسی است.
در بعضی دست‌نویس‌ها که این قسمت دیده می‌شود، فقط «النّاس...» رنگی شده و حتی در برخی دست‌نویس‌ها (مانند نسخهٔ کتابخانهٔ فاتح، مورّخ ۸۸۴)، «آری» ثبت شده و جملهٔ عربی به رنگ دیگری است.
اگر این نظر درست باشد، تبَعاً اِعراب «النّاسَ» نیز مرفوع (النّاسُ) می‌شود.

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

نکته‌ای دربارهٔ نام یکی از مثنوی‌های سنایی
(سهیل یاری)

عنوان یکی از مهم‌ترین آثار سنایی، در تصحیح استاد مدرّس رضوی و نیز دکتر یاحقی و زرقانی، «حدیقة الحقیقة و شریعة الطّریقة» است.
در تصحیح خانم دکتر حسینی، در کنار عنوان اصلی، (فخری‌نامه) نیز نوشته شده‌است.
اما در هیچ‌یک از چهار نسخهٔ کهن این کتاب -که خانم دکتر حسینی برای تصحیح حدیقه، از آن‌ها استفاده کرده‌است- عنوان «حدیقة الحقیقة و شریعة الطّریقة» نیست؛ حتی برخی قدما نیز از دو عنوان دیگر استفاده کرده‌اند:
- در نسخهٔ بغدادلی وهبی که قدیمی‌ترین دستنویس حدیقه و مورَّخ ۵۵۶ است، و نیز در کتاب النَّقض عبدالجلیل رازی که در سال ۵۵۶ تألیف شده، و همچنین رسائل‌ العشّاق و وسائل المشتاق سیفی نیشابوری (مکتوب در سال ۶۸۵)¹ نام کتاب، «فخری‌نامه» است.
به این نام در مقدمهٔ منثور نسخهٔ ۶۸۱ منچستر نیز اشاره شده است. (در مقدمهٔ منثور همین دستنویس، به عنوان «حدیقة الحقیقة و شریعة الطّریقة» اشاره شده است.)

- در مقدمهٔ منثور نسخهٔ موزهٔ کابل که احتمالاً در نیمهٔ دوم سدهٔ ششم یا اوایل هفتم نوشته شده و گویا از رَشَحات قلم سنایی است، چنین آمده است: «آن را الحدیقة فی الحقیقة و الشّریعة فی الطّریقة به تازی و فخری‌نامه به پارسی نام نهاد». (دکتر حسینی در مقدمه‌شان بر حدیقه، صفحهٔ سیزده، نوشته است: «سنایی مطابق روایت مقدمهٔ نسخهٔ کابل، نام کتاب خود را... به عربی حدیقة الحقیقه و شریعة الطّریقه می‌نامد». اما عنوان کتاب در نسخهٔ کابل، الحدیقة فی الحقیقة و الشّریعة فی الطّریقة، است، نه حدیقة الحقیقه و شریعة الطّریقه.)
همچنین در مقدمهٔ منثور نسخهٔ بایزید ولی‌الدّین، مورَّخ ۶۸۴، به آن دو عنوان اشاره شده است: «بنده شکرانهٔ این تربیت و موهبت را فخری‌نامه‌ای آورد... و آن را نام الحدیقة فی الحقیقة و الشّریعة فی الطّریقة نهاد.»
در نسخهٔ اسعد افندی (که احتمالاً در سدهٔ ششم یا هفتم استنساخ شده)، «الحدیقة و الشّریعة فی الطّریقة» آمده است.

- در نسخهٔ خلیل اینالجق، مورّخ ۵۸۸، و نسخهٔ وین، مورّخ ۶۶۷ و نیز در چندین موضع از مثنوی مولوی (سدهٔ هفتم)، عنوان اثر، «الهی‌نامه» است.
به این عنوان در نسخهٔ مورّخ ۶۸۱ منچستر نیز اشاره شده است.

پس عنوان‌های این اثر گران‌سنگ، بنابر کهن‌ترین دستنویس‌های موجود و نیز بعضی اشارات قُدَما، «فخری‌نامه»، «الحدیقة فی الحقیقة و الشّریعة فی الطّریقة» و «الهی‌نامه» است، اما به نام «حدیقة الحقیقة و شریعة الطّریقة» مشهور شده است و چاپ می‌شود.

۱- تذکر دوست دانشور، جناب آقای علی عشایری.

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

«هِکَسره» و نگارش نادرست «سپاسگزاری»

مجموعهٔ سعدآباد
۱۴۰۳/ ۸/ ۲۴

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

دربارهٔ کوروش

دیدگاه کوروش دربارهٔ روح

آیا مراد از «ذوالقَرنَین» «کوروش» است؟

کوروش در روایات ایرانی

اندرز درخشان کوروش

روز کوروش

اشتباه می‌کنند بعضی‌ها
که اشتباه نمی‌کنند!
بايد راه افتاد،
مثل رودها که بعضی به دريا می‌رسند
بعضی هم به دريا نمی‌رسند.
رفتن، هيچ ربطی به رسيدن ندارد!
(سیدعلی صالحی)
https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw