دربارهٔ چند واژه از مقدمهٔ منثور فخری‌نامهٔ سنایی در نسخهٔ کابل (براساس چاپ دکتر مریم حسینی)
(سهیل یاری)

در آغاز برخی دستنویس‌های آثار سنایی مقدمه‌ای منثور بر فخری‌نامه/حدیقه دیده می‌شود. این مقدمه یک بار از زبان سنایی و بار دیگر از قول محمد بن علی الرّفاء (جامع اشعار سنایی) روایت شده‌ است... . (رک: مقدمهٔ حدیقه، تصحیح دکتر حسینی، ص شصت و چهار).

در حدیقهٔ مصحّح دکتر حسینی، این مقدّمه براساس نسخهٔ کابل آورده شده است.
بر برخی ضبط‌های این مقدمه، می‌توان انگشت ابهام و تردید نهاد. در این‌جا به چند مورد که به نظر بنده رسید، اشاره می‌شود:

۱- تا ناگاه آن فتح حیف نگردد و از این کورهٔ بلا و کلبهٔ عنا و کریج فنا و نفس رعنا و نفس بارنا نرهد. (شصت و هفت).
مصحّح در پاورقی نوشته است:
«در متن اصلی به صورت باربا است. شاید بارنا درست باشد زیرا بارنانه کردن به معنی به هلاکت انداختن است».
اما در نسخهٔ کابل، «بارنا» و «نرهد»، بدون نقطه‌ است. همچنین فرضاً اگر بارنا درست باشد، ارتباط آن با واژهٔ بارنانه چیست؟!
استاد مدرّس رضوی، «نقش رعنا و نفس با ریا برهد» خوانده‌اند.
گویا «باریا» موجّه‌تر از بارناست.


۲- مطیعاً سمیعاً ممتلاً لقوله تعالی «و اعتَصِموا بِحَبلِ اللهِ جمیعاً». (شصت و هفت).
ممتلاً معنای محصّلی در این‌جا ندارد. در نسخهٔ کابل نیز چنین است. استاد مدرّس رضوی نیز همین ضبط را در پاورقی ثبت کرده‌است.
گمان می‌کنم، «مُمتَثِلاً» ضبط درست باشد.


۳- دنیا را با آن‌که «حُلوهٔ خَضِره» صفت اوست، دستِ رد بر روی او زنند و پای از گام بر سر نهند. خیرت را با آن‌که «خیرٌ و أتقیٰ» نعتِ اوست، رویِ دل و چشم عقل از وی بگردانند». (شصت و هشت).
سخن بر سر «خیرت» و «أتقیٰ» است. در نسخهٔ کابل نیز، «خیرت» آمده ولی نویسهٔ دومِ «أتقیٰ» نقطه ندارد.
به نظرم، صورت درست این دو واژه، «آخرت» و «أبقیٰ» است و سنایی به این آیه نظر داشته: «و الآخِرةُ خَیرٌ و أبقیٰ» (أعلیٰ/۱۷)
(در نسخهٔ کابل به جای خضرة، حصیرة آمده ولی مصحّح اشاره‌ای به آن نکرده‌است.)


۴- أرَی النّاسَ عَلیٰ دینِ مُلوکِهم. (شصت و هشت).
در منابع، این سخن مشهور، بدون «أریٰ» نقل شده است‌. گویا صورت درست این کلمه، «آری» فارسی است.
در بعضی دست‌نویس‌ها که این قسمت دیده می‌شود، فقط «النّاس...» رنگی شده و حتی در برخی دست‌نویس‌ها (مانند نسخهٔ کتابخانهٔ فاتح، مورّخ ۸۸۴)، «آری» ثبت شده و جملهٔ عربی به رنگ دیگری است.
اگر این نظر درست باشد، تبَعاً اِعراب «النّاسَ» نیز مرفوع (النّاسُ) می‌شود.

https://t.center/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw