اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی

📌 درباره‌ی سوریه و نادانی دانشگاه

درباره‌ی سوریه نمی‌خواهم چیزی بگویم؛ اما درباره‌ی دانشی که از سوریه داریم، چرا: درباره‌ی سوریه کم می‌دانیم!

سوریه، تحول بزرگی را از سر گذرانده‌است. حکومتی رفته‌است و کسانی آمده‌اند که چندان معلوم نیست کیستند و چه می‌خواهند. در این رفت و آمد، جهل جامعه‌ی دانشگاهی ایرانی آشکار شد. گویا در نهادِ پرهزینه و عریض و طویلِ دانشگاه، کسی نیست که تحقیقاً از ماجرا باخبر باشد یا اگر باشد، ترجیح می‌دهد چیزی نگوید.

علت عمده‌ی این بی‌خبری، سیاست است. وقتی نهاد سیاست گلوی نهاد علم را گرفته‌باشد و اجازه‌ ندهد محقق مستقل به دانشگاه بیاید، آزادانه تحقیق کند، تحقیقش را منتشر کند و به اطلاع عموم برساند، اوضاع همین می‌شود که می‌بینید: بی‌خبری! و مشتی حرف بی‌پایه صرفاً جهت مصرف رسانه.

وقتی همه در ابتدای ورود چک می‌شوند که عقاید و طرز فکرشان، آرمان و آرزوی‌شان، خواستن و نخواستن‌شان شبیه کاربه‌دستان باشد، اوضاع همین می‌شود که می‌بیند. کسی به خودش اجازه نمی‌دهد گامی فراتر بنهد، اطلاع دقیقی پیدا کند و واقعیت را چنان‌که می‌فهمد به اطلاع دیگران برساند.

کاربه‌دست سیاسی به کارمند هیئت علمی می‌گوید در صورتی صلاحیت تدریس داری که آنچه را من می‌خواهم به جامعه بگویی نه آنچه را که پژوهیده‌ای و فکر می‌کنی درست است!

ماجرای سوریه بار دیگر نشان داد، سیاست دانشگاه را تهی کرده‌است. دانشگاه نه فقط درباره‌ی سوریه که درباره‌ی بسیاری چیزها کم می‌داند؛ اصلاً اگر چیزی بداند.



💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 شیلیگون؛ یک شکل هندسی مهم برای معرفت‌شناسی فلسفی

شیلیگون [= هزارضلعی منتظم] شکلی هندسی است که به‌سادگی از یک دایره تمایزپذیر نیست. شکل فوق، یک شیلیگون را نشان می‌دهد. در بُرِش پایین، بخشی از هزارضلعی منتظم بالا نشان داده شده‌است که دویست برابر بزرگ‌تر است.

شیلیگون یک مسئله‌ی مهم در معرفت‌شناسی را پیش‌ می‌کشد: مسئله‌ی پراکندگی (the scatter problem).

اگر مشاهده‌گر تجربه‌ای از شیء X پیش رویش داشته باشد، آن‌گاه ظاهراً مجاز است باور کند شیء X واقعاً پیش رویش است– پُل‌زدن از تجربه‌ی حسی X به وجود واقعی X.

اما وجود شکل‌هایی مانند شیلیگون پُل‌زدن‌هایی از نوع پُل زدن بالا را با چالش مواجه می‌کند. با داشتن تجربه‌ای از شکل‌هایی مانند شیلیگون باید معتقد شویم که یک دایره روبه‌روی ما است یا یک هزارضلعی؟

آیا تجربه‌های حسی ما، کافی‌اند که باور کنیم شیئی که تجربه می‌کنیم در واقعیت نیز همان است که ما تجربه می‌کنیم؟


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

یا رب ز عشق کیست که از فرط شوق، ابر
در عینِ گریه، نعره‌ی مستانه می‌کشد؟

– سیدعباس معارف


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 خدایان فیلسوفان را بیش از همه دوست دارند و فیلسوفان بیش از همهٔ آدمیان نیکبختند.

چنین می‌نماید که کسی که زندگی موافق عقل می‌گذراند و عقل را می‌پرورد، زندگیش به بهترین وجه نظم یافته‌است و خدایان او را بیش از همه دوست دارند چه، اگر خدایان چنانکه مردمان معتقدند به اعمال و رفتار آدمیان توجه دارند، بی‌گمان از آن چیزی شادمان می‌شوند که خویشی نزدیکی با ایشان دارد، و آن جز عقل نیست، و به آدمیانی که عقل را دوست دارند پاداش نیک می‌دهند زیرا اینان چیزی را می‌پرورند که در نظر خدایان گرامی‌ترین چیزهاست و در هر عملی درستی و شرافت را در نظر دارند. در اینکه همهٔ این خصوصیات به فیلسوفان تعلق دارند تردید نیست و از این رو خدایان فیلسوفان را بیش از همه دوست دارند و فیلسوفان چون محبوب خدایانند از عالیترین درجهٔ نیکبختی بهره‌ورند و بیش از همهٔ آدمیان نیکبختند.

– ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی، طرح نو، ۱۳۷۸، ص: ۳۹۵.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

در ارتباط با استاد و شاگردِ فلسفه [...] ارزش خدمت استاد [فلسفه] را نمی‌توان با پول اندازه گرفت و حتی حرمت و افتخار هم برای جبران آن خدمت کافی نیست؛ با اینهمه شاید کافی باشد اگر شاگرد [فلسفه]، همچنانکه در ارتباط با خدایان و پدر و مادر، به استاد آن چیزی را بدهد که در حد توانائیش است.

– ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی، طرح نو، ۱۳۷۸، ص: ۳۳۳.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

در نظام استبدادی دوستی و عدالت تقریباً وجود ندارد ولی آن دو در دموکراسی بیشتر از نظام‌های دیگر است زیرا در این نظام همهٔ شهروندان برابرند و در امور بسیاری مشترکند.

– ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی، طرح نو، ۱۳۷۸، ص: ۳۲۰.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

خسیس برای هیچ‌کس سودی ندارد حتی برای خودش. [...] برای معالجهٔ خست دارویی وجود ندارد–زیرا بالا رفتن سن و کمتر شدن نیرو سبب می‌شود که مردمان خسیس‌تر شوند– و از این گذشته خست با طبیعت انسانی رابطهٔ تنگتری دارد تا میل به اسراف، چون دلبستگی بیشتر مردمان به پول بیش از کشش آنان به خرج کردن پول است.

– ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی، طرح نو، ۱۳۷۸، صص: ۱۲۹–۱۳۰.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 اقسام قضیه‌ی ضروریه نزد منطق‌دانانِ قدیم


۱. ابتدا دو حالت وجود دارد:

۱.۱. محمول عین ماهیت، یا از صفات ذاتی ماهیت یا از لوازم ماهیت باشد: ضروریه‌ی مطلقه؛ مثال: هر انسانی بالضروره ناطق است.


۱.۲.محمول عین ماهیت، یا از صفات ذاتی ماهیت یا از لوازم ماهیت نباشد: (برای مورد ۱.۲ نیز، دو حالت در کتب قُدَما ذکر شده‌است)

۱.۲.۱. منشاء ضرورت، وصف باشد: مشروطه‌ی عامه؛ مثال: هر جسم مایع مادام که مایع است، بالضروره شکل ظرفی را خواهد داشت که در آن قرار گرفته است.

۱.۲.۲. منشاء ضرورت، وقت باشد: (برای مورد ۱.۲.۲ نیز، دو حالت در کتب قُدَما ذکر شده‌است)

۱.۲.۲.۱. منشاء ضرورت وقتی معین باشد: وقتیه‌ی مطلقه؛ مثال: ماه در وقت حایل شدن زمین بین آن و خورشید، بالضروره منخسف است.

۱.۲.۲.۲. منشاء ضرورت وقتی نامعین باشد: منتشره‌ی مطلقه؛ مثال: هر انسانی بالضروره در وقتی از اوقات متنفس است.



💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

🧠 استدلال زیر را نقد کنید.


مقدمه‌ی ۱. همه‌ی باورها، از جمله باورهایی نظیر جادوگری، تفکر اسطوره‌ای و تفکر علمی، را می‌توان بر حسب عامل‌های اجتماعی مشابه و یکسانی تبیین کرد.
مقدمه‌ی ۲. اگر همه‌ی باورها را می‌توان بر حسب عامل‌های اجتماعی مشابه و یکسانی تبیین کرد آنگاه واقعاً هیچ باوری بر باور دیگر برتری ندارد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتیجه. تفکر علمی بر باورهایی نظیر جادوگری و تفکر اسطوره‌ای واقعاً هیچ برتری‌ای ندارد.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

🧠 استدلال زیر را نقد کنید.

”مصلحت کار در این است که فرد بر خود روا بداند که در هر اوضاع و احوالی خلافِ عقل حرکت کند، زیرا علم می‌تواند از این طریق سود ببرد.“ (Feyerabend, 1975: 156)

مقدمه‌ی ۱. علم بعضاً از اندیشه‌ها و روال‌های خلافِ عقل، سود برده‌است.
مقدمه‌ی ۲. اگر چیزی بعضاً سودمند باشد، آن‌گاه مصلحت‌اندیشانه است که کلاً مُجاز شمرده شود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتیجه. مصلحت‌اندیشانه است که کلاً اندیشه‌ها و روال‌های خلافِ عقل، مُجاز شمرده شود.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

”رفتن پیش روان‌شناس دردی را دوا نمی‌کند–مگر اینکه انسان بزرگی باشد.“

– لودویگ ویتگنشتاین


📕 ری مانک، (۱۴۰۳)، لودویگ ویتگنشتاین: وظیفه‌ای به نام نبوغ، ترجمه‌ی رضا دهقان، نشر ماهی، ص ۵۰۹.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

ای کاشکی به عالم، تا چشم کار می‌کرد
دل بود و آدم آن را قربانِ یار می‌کرد.

– ابوالقاسم لاهوتی



💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌مجله‌ی عصب‌فلسفه (JNphi)

مجله‌ی عصب‌فلسفه، مجله‌ای با رویکرد میان‌رشته‌ای است که هدف آن ایجاد پیوند بین عصب‌شناسی و فلسفه است. عصب‌فیلسوفان به دنبال آنند که رسیدن به پاسخ پرسش‌های فلسفی را از طریق علوم اعصاب دنبال کنند.

برای آشنایی با مجله‌ی عصب‌فلسفه و خواندن مقالات آن به شناسه‌ی مجازی زیر بروید↓:


https://www.jneurophilosophy.com/index.php/jnp

🧠 استدلال زیر درباره‌ی ناممکن بودن معرفت [=شناخت] را نقد کنید.

مقدمه‌ی ۱. اگر نتوانیم چیزی را به صورت مفهومی تعریف کنیم آن‌گاه نمی‌توانیم مصادیقش را به‌درستی تشخیص دهیم.
مقدمه‌ی ۲. اگر نتوانیم از چیزی شناخت مفهومی و مصداقی داشته باشیم آن‌گاه شناختنِ آن چیز ناممکن است.
مقدمه‌ی ۳. اگر معرفت مفهوماً و مصداقاً تعریف‌ناپذیر باشد، آنگاه معرفت ناممکن است. ناممکن است.
مقدمه‌ی ۴. نمی‌توانیم معرفت [= شناخت] را به صورت مفهومی و مصداقی تعریف کنیم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتیجه ۱. نمی‌توانیم معرفت [=شناخت] داشته باشیم.
نتیجه‌ی ۲. معرفت [=شناخت] ناممکن است.



💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

#معرفی_کتاب

📗 لودویگ ویتگنشتاین: وظیفه‌ای به نام نبوغ
نویسنده:‌ ری مانک
مترجم:‌ رضا دهقان
چاپ اول:‌ پاییز ۱۴۰۳
تعداد صفحات:‌ ۷۲۰+۱۶صفحه


کتاب، شرح زندگی فیلسوف نابغه لودویگ ویتگنشتاین است: تلاش ِ کُشنده برای بهتر کردن شخصیت و اندیشه‌‌.

در ابتدای کتاب جمله‌ای از «جنسیت و شخصیت» اتو واینینگر آمده‌است که بر ویتگنشتاین تأثیری عجیب داشت: ”منطق و اخلاق در بنیاد یک چیزند، و آن چیزی جز وظیفه‌ی انسان نسبت به خودش نیست.“

ویتگنشتاین تجسم جمله‌ی واینینگر بود. دست‌یافتن به روشنی و نبوغِ منطقی–اخلاقی برای او امری تجملاتی نبود، وظیفه‌ای عرفانی بود که اگر آن را نمی‌یافت خودش را از بین می‌برد!

ری‌مانک یکی از بهترین زندگی‌نامه‌ها را درباره‌ی ویتگنشتاین نوشته‌است و پیوند زندگی عجیب او را با فکر تحسین‌برانگیزش آشکار کرده‌است.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 ویتگنشتاین دقیقاً همان رؤیای من است.

”فکر می‌کنم گروهی از ریاضیدان‌ها توانایی فلسفی‌شان بیشتر از اغلب کسانی است که فلسفه می‌خوانند. اکثر کسانی که مجذوب فلسفه می‌شوند آن‌هایی هستند که علاقه‌مند به تعمیم‌دادن‌های بزرگند –که همه‌اش اشتباه است– و اذهان دقیقِ کمی به سراغ این رشته می‌آیند. یکی از رؤیاهای دیرین من تأسیس مدرسه‌ی بزرگی‌ست از فیلسوفان که ذهن ریاضیاتی دارند، ولی نمی‌دانم آیا زمانی می‌توانم این رؤیا را محقق کنم یا نه. یک موقع به نورتون امید بسته بودم، ولی او جسم توانایی ندارد، بِرد خوب است ولی اصالت ندارد. ولی ویتگنشتاین دقیقاً همان رؤیای من است.“

– برتراند راسل


📕 ری مانک، (۱۴۰۳)، لودویگ ویتگنشتاین: وظیفه‌ای به نام نبوغ، ترجمه‌ی رضا دهقان، نشر ماهی، ص ۹۵.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 دوره‌بندی در تاریخ و پندارِ همزمانی مطلق

🎙 حسین معصومی همدانی

📆 آذر ۱۴۰۳


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 توصیف برتراند راسل از لودویگ ویتگنشتاین:

”ذات او یکسره نیک است؛ برای همین است که نیازی به اخلاقیات احساس نمی‌کند. [...] با شور و حرارت هر کاری ممکن است از او سر بزند، ولی هیچ بی‌اخلاقیِ سرد و خونسردانه‌ای انجام نمی‌دهد. دیدگاه آزادمنشانه‌ای دارد؛ اصول و این‌جور چیزها برایش بی‌معنی‌اند، چون رانشگرهای درونش نیرومندند و هرگز به پلیدی سوقش نمی‌دهند.“

📕 ری مانک، (۱۴۰۳)، لودویگ ویتگنشتاین: وظیفه‌ای به نام نبوغ، ترجمه‌ی رضا دهقان، نشر ماهی، ص ۶۸ و ۶۹.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 استدلالِ مأمون عباسی درباره‌ی عدم وجود دو خدا


مقدمه‌ی ۱. خدا، طبق تعریف کامل است.
مقدمه‌ی ۲. اگر دو خدا [خدای ۱ و خدای ۲] وجود داشته باشد، آن‌گاه هر کدام باید کامل باشند.
مقدمه‌ی ۳. خدای ۱ و خدای ۲ باید قادر مطلق باشند و گرنه ناکامل‌اند.
مقدمه‌ی ۴. اگر چیزی ناکامل باشد، نمی‌تواند خدا باشد.
مقدمه‌ی ۵. خدای ۱ نمی‌تواند خدای ۲ را نابود کند، چون خدای ۲ قادر مطلق است.
مقدمه‌ی ۶. خدای ۲ نمی‌تواند خدای ۱ را نابود کند، چون خدای ۱ قادر مطلق است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتیجه‌ی ۱. طبق مقدمه‌ی ۵، خدای ۱ ناتوان است. [قادر مطلق نیست.]
نتیجه‌ی ۲. طبق مقدمه‌ی ۶، خدای ۲ ناتوان است. [قادر مطلق نیست.]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتیجه‌ی ۳. طبق نتیجه‌ی ۱ و نتیجه‌ی ۲ و مقدمه‌ی ۳، خدای ۱ و خدای ۲ ناکامل‌اند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتیجه‌ی ۴. طبق نتیجه‌ی ۳، مقدمه‌ی ۴ و مقدمه‌ی ۱، خدای ۱ و خدای ۲ نمی‌توانند خدا باشند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتیجه‌ی ۵. طبق نتیجه‌ ۳ و مقدمه‌ی ۲، دو خدا وجود ندارد.


رک. بیان الادیان، (۱۳۷۶)، ابوالمعالی محمد بن نعمت علوی، مصحح: منوچهر دانش‌پژوهش و قدرت الله پیشنماززاده، چاپ اول، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، ص: ۴۲ و ۴۳، مناظره‌ی مأمون با متکلّم ثنوی‌مذهب.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh

📌 با ما مناظره کنید تا شما را بکشیم: در بابِ آزاداندیشی مأمون عباسی خلیفه‌ی مسلمانان!


”این حکایت به‌روزگار مأمون چنان بود که او دستوری داده بود که در پیش او همهٔ مذهبها مناظره کردندی، تا مردی بیامد متکلّم که مذهب ثنوی داشت، بر این مذهب مناظره همی‌کرد. مأمون بفرمود تا متکلمان اسلام و فقها را جمع کردند از بهر مناظره و آن مرد چون در سخن آمد گفت: عالمی می‌بینم بر خیر و شر و نور و ظلمت و نیک و بد، به هر حال هر یکی از این‌ اضداد را صانعی دیگر باید، بنابر آنکه از خرد واجب نکند که یکی صانع نیکی کند و هم بدی، مانند این حجّتها گفتن گرفت.
اهل مجلس گفتند با او به‌شمشیر باید مناظره کردن و هیچ‌کس از آن متکلمان با او مناظره نکردند. پس مأمون یک ساعت خاموش شد و از او بپرسید که مذهب تو چگونه است؟ جواب داد: مذهب من این است که صانع دو است یکی صانع خیر و یکی صانع شر، و هر یکی را فعل و صنع او پیداست، آنکه خیر کند شر نکند، و آنکه شر کند خیر نکند.
مأمون گفت: این هر دو قادرند یا عاجز؟ جواب داد که: هر دو بر افعال خویش قادرند، و صانع هرگز عاجز نبود. مأمون گفت: هیچ عجز بدیشان راه یابد؟ گفت: نه و چگونه بود معبود عاجز؟ آنگاه مأمون گفت: الله اکبر! اگر صانعِ شر خواهد که فعلِ صانع خیر کند و صانعِ خیر خواهد که صانعِ شر نباشد، این کار بخواست ایشان باشد یا نه؟ گفت: نباشد و هر یک را بر دیگری دست نیست.
مأمون گفت: پس عجز هر یک از دو تن ظاهر گشت، و عجز مر خدای را نشاید آن ثنوی متحیّر فروماند، آنگاه بفرمود تا او را بکشند.“

📕 بیان الادیان، (۱۳۷۶)، ابوالمعالی محمد بن نعمت علوی، مصحح: منوچهر دانش‌پژوهش و قدرت الله پیشنماززاده، چاپ اول، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، ص: ۴۲ و ۴۳.


💠 اَزدانامه | محمدمهدی حاتمی
@azdanameh