♥🌺🍁♥تاریخ و ادبیات تالش ♥♥

🍉🍉🍉 بررسی ریشه #هندوانه

بمناسبت شب یلدا

✅🍉 واژه هندوانه از کجا آمده است ، چه ریشه ای دارد ، در زبان های منطقه به آن چه میگویند ؟

⭕️🔴⭕️ نوشته زیر بر پایه #منابع تاریخی و زبانشناسی است.


✅🍉✅ هندوانه : #میوه ای است که اصل آن مربوط به سرزمین #هندوستان باشد و از آنجا آمده است. به همین دلیل نام این میوه ، امروزه در زبان #فارسی ، دارای واژه « #هند » است. در فرهنگ #دهخدا آن را متشکل از هندوان + پسوند نسبت میداند. هرچند که نیای باستانی این میوه احتملا مربوط به آفریقا است ، اما از هندوستان به #ایران ، راه پیدا کرده است. از طرفی برخی پژوهشگران همچون ﮊﻭﺭﻩ ، معتقدند که هندوانه از ایران به هند راه یافته و نه برعکس.


✅🍉 در منابع کهن فارسی چندین بار بدان اشاره شده است ، همچون « #فارسنامه ابن بلخی » ( نوشته شده در 498 تا 511 ق ) : « ... انار میبد نیکوتر است و به فهرج خربزه ها بود نیکو و شیرین و بزرگ و #هندویانه بدآن مرتبه که دو ، از آن خربزه ، بر چهار بایی نهند. و از آن ناحیت ابریشم خیزد ... ». همچنین در « فارسنامه #ناصری » ( حسن بن حسن فسائی 1237-1316 ق ) چندین بار به این میوه اشاره شده است : « ... بقولات کازرون از بیشتر جاهای فارس بهتر شود و #هندوانه آن از سالی به سالی بماند و بسیار دیده شده که هندوانه سال پیش را برای امتحان با هندوانه سال دیگر بیاوردند و هندوانه نو را از کهنه نشناختند ... » و در برگه ۲۷۹۱ این کتاب آمده است که : در کازرون به #هندوانه کوچک کروکک و به هندوانه فاسد دلکوک گویند. و همچنین در بسیاری از متون کهن دیگر.


✅🍉✅ واژه هندوانه دراصل برپایه #خربزه تعریف شده است. یعنی در متون قدیمی ، هندوانه را نوعی #خربزه می دانستند. برای نمونه در کتاب مخازن التعلیم آمده است : (( بطیخ هندی ، بفارسی « خرپوزه هندی » و تبریزی و « هندوانه » ، و در هندی « تربوز » نامند )). و یا در ذخیره #خوارزمشاهی ( تالیف ۵۰۴ ق ) : « خربزه هندو ( هندوانه ) : اندر سردی و تری از خربزه فزون است و از وی رطوبتی تفه ... ». همچنین در انگلیسی هم به هندوانه ، خربزه آبدار watermelon میگویند. حتی در فارسی میانه زردشتی هم در چندجا برای اشاره به هندوانه از واژه harbīcak استفاده شده است ( نیبرگ ۶۷ ).

✅🍉 پس همانگونه که دیدیم واژه هندوانه در اصل مرتبط با خربزه است و بعبارتی نوعی خربزه دانسته شده است. اما واژه خربزه از کجا آمده است ؛

✅🍉 اتیمولوژی سنتی میگوید که خربزه دراصل « #خرپوزه » میباشد که یعنی میوه ای که شبیه « پوزه خر » است ( پاول هورن ) ، که در چند متن قدیمی هم با این خوانش آمده است ، برای نمونه در « تالیف شریفی » یا « مخازن التعلیم». اما این ریشه شناسی عامیانه #غلط است.

✅🍉✅ واژه خربزه در زبان امروزی فارسی ، برگرفته از « پهلوی #ساسانی » است. یعنی از واژه xarbuzak خربوزک ، xarbučak خربوچک ، xarbuĵina خربوجینَ و ... همچنین در زبان یونانی باستان هم بصورت karpós بمعنای کلی « #میوه » بارها بکار رفته است که #همریشه با خربزه فارسی است و هردو از ریشه پرتو هندواروپایی kerp بمعنای « درو کردن ، بریدن » آمده اند. از این ریشه ، در سانسکریت واژه kṛpāṇa بمعنای شمشیر ، و در لاتین carpere بمعنای بریدن را داریم. همچنین harvest ( از پرتو جرمنی harbaz ) در #انگلیسی بمعنای درو کردن هم از همین ریشه است.

✅🍉✅ این واژه ، از راه زبان پارسی به بسیاری از زبان های جهان راه یافته است ، از جمله به زبان های #ترکی که در این زبان های بمعنای هندوانه است :

🔴 ۱- زبانشناس معروف ترکیه ، سوان نیشانیان هم این واژه را در ترکی ، برگرفته از فارسی میداند :
www.nisanyansozluk.com/?k=karpuz&lnk=1

Farsça χarbūz veya χarbūza ﺧﺮﺑﺰﻩ " kavun veya karpuz " sözcüğünden alıntıdır . Farsça sözcük

🔴 ۲- حسن ارن در فرهنگ ریشه شناسی ترکی ، برگه ۲۱۴ ، هم این واژه را در ترکی ، برگرفته از فارسی میداند و برای تحول خ به ک ، واژه خایگینه فارسی را مثال میزند که در ترکی شده است kaygana و ... ( هرچند که کرپوز خواندن خربزه در ترکی به این علت است که خربزه بصورت قارپوز وارد زبان عثمانی شد و در ترکی نو هر واژه ق‌دار تبدیل به ک شده است ).

🔴 ۳- گرهارد دورفر هم این واژه را فارسی میداند که صورت دیگر آن یعنی « تربزه » به بسیاری از زبان های شرق فلات ایران ، راه یافته است :

→ Tajik : tarbuz
→ Bengali : tôrômuj
→ Hindi : tarbūz
→ Urdu : tarbūz
→ Kalmyk : tarvs
→ Mongol : tarvas
→ Kyrgyz : darbız
→ Uyghur : tawuz
→ Uzbek : tarvuz

🔴 ۴- سایت ریشه یاب ترکیه ، این واژه را در ترکی ، برگرفته از صورت یونانی خربزه میداند :


🔴 ۵- هرمان وامبری نیز همین نظر را دارد : ﻭﺍﮊﻩ ﺗﺮﮐﯽ karpuz ﯾﺎ harbuz ﺍﺯ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﻫﻨﺪﻭﺍﻧﻪ ﺍﺯ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ.