توره | اساطیر باستان

👁‍🗨 برای تمدن #آریایی اما، اژدها همواره موجودی مخوف و از لشکر #اهریمن تلقی می شده است. چه اینکه یکی از اصلی ترین فرماندهان لشکر شر و مخربان جهان در نبرد آخرالزمان مورد اعتقاد در دیانت زرتشتی #اژی_دهاک است. اژدهایی سهمگین و زهرآگین با سه سر که دشمنی دیرین با مخلوقات #هورمزد دارد. همانطور که پیشتر شرح دادیم اژی دهاک یک بار به دست #ثریتونه (فریدون) شکست خورده و اسیر شد اما فریدون از سوی #سروش ایزد از کشتن وی منع گشت. چرا که پیش بینی شده بود که در این صورت جهان از مور و ملخ و حشرات موذی که از جسد اژی دهاک برخواهند خواست پر می شود. بنابراین اژی دهاک در #دماوند کوه به زنجیر کشیده شد تا در روز موعو آزاد گردد (شباهت جالبی با سرنوشت اهریمن اساطیر #اسکاندیناوی یعنی گرگ #فنریر و پدرش #لوکی مشهود است!)

کمی آنسوتر در تمدن میانرودان اژدهایان آنقدر والاتبار تلقی شده اند که چند اژدهای کیهانی همچون #کور و #تیامات اولین موجودات ازلی لقب گرفته اند. پیشینه تر از خدایان و حتی خلقت جهان فانی. اما این شخصیت ها در جنگ با خدایان در حماسه #آنوما_الیش شکست میخورند و بدن آنان بستری برای خلقت جهان امروزی می شود. سوای این اژدهایان، موجودات اژدهامانندی همچون #ماشوسو در اساطیر #بابل به عنوان دیتی های باروری در خدمت خدابانو #ایشتار پرستیده می شوند.

در ادامه جست و جو بدنبال اژدها شایسته است که بررسی دقیقی نیز از یکی از اولین گاهواره های تمدن یعنی تمدن #مصر بعمل آوریم. برای مصریان باستان شاید تنها اژدهای شناخته شده #آپپ (یا #آپوفیس) باشد. و البته که در جایگاه اهریمنی مطلق مورد اعتقاد بوده است. آپپ اژدهای کیهانی مخوف دشمن اصلی #رع و مصاف نور و سازندگی است. اعتقاد اسطوره ای حضور و غیاب خورشید در پهنه آسمان در هر روز نیز برای مصریان در واقع عرصه نبرد و کش مکش همیشگی نور و تاریکی و خیر و شر و در واقع میدان جنگ #رع و #آپپ است.

دراعتقاد اقوام ساکن نقاط غربی #آفریقا یعنی تمدن #یوروب اژدها بیش از اینکه عضو یکی از طرفین خیر یا شر باشد، یک دیتی موکل بر عناصر طبیعت است. در اساطیر یوروب اغلب اژدهایان به شکل یک #اوریشا پرستیده می شوند. برای مثال اژدهایی همچون #آیدونولو در ارتباط با عنصر "رنگین کمان" تلقی می شد و اعتقاد بر این بود که خود رنگین کمان اژدهایی رنگارنگ و زیباست که در پهنه آسمان چمبره می زند تا باران معابد خدایان را خیس و ضایع نسازد!

در بررسی تمدنهای اروپایی باستان اژدها را عمدتا عنصری تشکیل یافته از "عظمت"، "تقدس"، "وحشت" و "بی رحمی" می یابیم. اما برای یونانیان تقریبا هیچ اژدهایی وجود نداشته که نیروی خیر باشد یا همچون یک دیتی به مردم خدمتی برساند. معرفی موجوداتی همچون #هیدرا، #لادون و یا #سیلا که هر کدام اژدهاگونه های وحشتناک و اهریمنی هستند می تواند شاهد این ادعا باشد. در واقع اژدهایان یونانی هر کدام یک ضد قهرمان تمام عیار محسوب می شوند. برای مثال کشتن #هیدرا یا مقابله با #لادون برای دزدیدن سیب زرین باغ #هیسپرید هر دو از خوانهای دوازده گانه پهلوان بزرگ #هرکول محسوب می شوند. همچنین #کادموس پهلوان بزرگ در داستان رشادت خود برای ساختن شهر تبس مجبور به نبرد با اژدهای #آرس شد و به خاطر کشتن اژدها، آرس تا پایان عمرش وی را نفرین کرد. در داستانهای دیگری اژدهای مخوف #سیلا را در تقابل با دو قهرمان بزرگ یعنی #جیسون و #اودیسیوس می بینیم که هر کدام یک بار در جریان دریانوردیهای خود از غار لانه وی گذر کردند. هر چه که بود در یونان هیچ اژدهایی را در کنار هیچ قهرمانی نمی یابیم و اژدهایان همواره ضد قهرمان و منفورند!

برای تمدن #اسکاندیناوی دو اژدهای کیهانی و بسیار عظیم را می یابیم که هر دو مخرب و ترسناکند. در ابتدا اژدهای ازلی #نیدهوگ که در ریشه های #ایگدراسیل منزل دارد و همواره در تنش و تقابل با عقابیست که بر فراز شاخه های درخت کیهانی زندگی می کند و دوم مار جهانی عظیم یعنی #یورمونگاندر که فرزند شرور #لوکی و #آنگرابودا است و به دور اقیانوس محیط #میدگارد چمبره زده و به حدی بزرگ است که کل کره زمین را در بر گرفته است. در روایات راگناروک شاهدیم که همین یورموندر مصاف همیشگی #تور خدای رعد است و در پایان در راگناروک موفق به قتل تور نیز خواهد شد.

تمدنهای دیگر نقاط اروپا نیز همواره به اژدهایان فراوانی معتقد بوده اند. اژدهایانی که به صورت دیتی هایی عظیم موکل بر عناصر طبیعت بودند و پرستش و ستایش آنان توسط #دروید ها و فرهنگ #سلت و #گول رواج داده می شد. این دسته از اژدهایان اغلب ذات پلید نداشتند و صرفا در قلمرو خود در آسمانها پرواز و حکمرانی می کردند و گاها با انسانهای فانی ارتباط برقرار می نمودند.

▫️ @Torecilik

👁‍🗨 اگر بگوییم از ابتدایی ترین نقطه ثبت تاریخ تمدن و فرهنگ ملل مختلف هیچ موجود زنده ای به اندازه "مار" برای تمامی تمدن ها جالب و مورر توجه نبوده است، حقیقتی محض را بیان کرده ایم.

مار بذاته جانوری جذاب و کاریزماتیک است. با توجه به تفاوت ظاهری و فرم خاص چهره و بدنش همواره این موجود مرتبط با "خدایان" یا دست کم "نیروهای آسترال" دانسته شده. بعضا خود به تنهایی یک دیتی یا شیطان قدرتمند است و اگر اینگونه نباشد حتما در جایگاه نمایندگی از سوی این‌ دو جبهه قرار دارد.

از جنبه دیگر باید به این توجه داشته باشیم که خاستگاه موجود جهان شمولی به نام "اژدها" همین مار دنیوی و در دسترس است. ماری که به تخیل اصحاب تمدن می بایست بسیار عظیم الجثه و قوی باشد و بعضا دارای بال و قدرت پرواز و یا دست و پا و پنجه های تیز که حتی بیشتر به هیبت یک "دایناسور" پرنده ظاهر میشود تا یک مار غول پیکر! اما اغلب نژاد اژدهایان تاریخی واضحا همان مارهای برجسته و قدرتمند هستند.

اگر یک بررسی دقیق را از ابتدای تفکر اسطوره ای تاریخ تمدن آغاز کنیم و در آن به جست و جوی عنصر "مار" بپردازیم، می بایست به تمدن هایی چون #مصر و #سومر مراجعه نماییم.

برای تمدن #مصر باستان، مار دقیقا در یکی از دو کفه موازنه اصلی قدرت قرار میگیرد. چرا که اهریمن اصل و یگانه که هر روز در مقابل #رع، خدای خدایان و مظهر روشنی، قد علم میکند و حتی موقتا پیروز نیز میشود، یک مار کیهانی است که اندازه و هیبتش شاید از توانایی تفکر انسانی خارج باشد. #آپپ یا به لفظ تاریخ نگاران یونانی #آپوفیس منفورترین ضد خدا و ذات تاریکی برای مردم مصر بود که بردن نامش لرزه بر اندام آنان می انداخت. اما جالب این است که نقش آفرینی مار برای مصریان در این نقطه پایان نمی یابد. در دوران متعالی اتحاد مصر علیا و سفلی شخصیت "کبری" به شکل یک خدابانوی مخافظ و محبوب ظهور میکند که #ودجت نام میگیرد. در نگاره ها همواره او را همچون یک کبری چمبره زده به دور تاج خورشیدی رع میبینیم. در این جایگاه مقام مار بر خلاف آپپ بسیار ستوده و نیک شمرده می شود. چرا که از میان تمام مخلوقات کائنات تنها او بود که اجازه یافت تا بر تاج رع جلوس کند. اما تفکر شوم نسبت به مار باز هم در عرصه افسانه های مصری کاملا رنگ نمی بازد و هر از چندی خود را نمایان میکند. مثلا شاهدیم که خدابانو #ایسیس با جمع آوری زهر یک افعی و خوراندن آن به رع او را از هوشیاری خارج کرده و قدرت "جادو" را از وی می دزدد.

کمی شرقی تر از تمدن مصر، در گهواره تمدن میانرودان، جایگاه مار به صورت موازی و همزمان برای مردم تمدن #سومر پررنگ می شود. در اینجا نیز همانند تمدن مصر کفه ای از تقابل دوطرفه ابتدایی آفرینش را یک مار می یابیم. #تیامات مادرخدای اقیانوس شور تاریک و ازلی به هیبت یک مار کیهانی چند سر ظهور میکند و در اسطوره #آنوما_الیش کاملا نقل میگردد که با چه کیفیتی خدایان بر وی فائق آمده و جهان را از بدنش خلق میکنند. در ادامه مسیر، مار برای تقریبا تمامی تمدنهای میانرودان و خاور میانه به شکل یک دیتی موکل بر "باروری" و "زایش" ظهور می نماید. چنانکه خدای باروری سومر باستان #نینگیزیدا دقیقا به هیبت یک مار یا انسانی با بدن مار نقش شده. در دوران متاخر تر مار در جایگاه نمایندگی بسیاری از خدایان بزرگ تمدنهایی چون #بابل و #اکد جایگاه یافته است. برای مثال دیتی محافظ دنیای مردگان و وزیر خدابانو #ارشکیگال یک افعی به نام #نینازو است. در اسطوره #گیلگمش نیز شاهدیم که چگونه در پایان روایت، مار به عنوان رقیب قهرمان اصلی داستان، عنصر جاودانگی را از گیلگمش می رباید و متعالی می شود. در کل باید بدانیم که مار برای تمدنهای بسیار باستانی خاور میانه از سه وجه اهمیت می یابد. ابتدا نقش "آفرینش و زایش" سپس جایگاه "محافظت و پاترونیتی" و سوم نقش توکل بر مفهوم "دانش و طب". در هنر سومری و بابلی شاهدیم که #نبو خدای دانش و کتابت اغلب به همراه یک مار نقش میشود یا حتی بعضا خود نیز با بدنی مارگونه به تصویر در می آید. همچنین برای تمامی تمدنهای ایرانی پیش #آریایی و قبل از ظهور زرتشتیت، خصوصا برای تمدنهای #عیلام و #کاسی همین سه وجه نقش آفرینی برای مار به شکل دیتی های متعدد مطرح است. شاهد این ادعا را در آثار به جای مانده از تمدن کاسی در لرستان یا تپه سیلک و شهر سوخته میتوان یافت که چگونه مارها به شکل خدایان محافظ شهرها و پادشاهی ها یا در نقش توکل بر باروری نقش شده اند.

▫️ @Torecilik