با پژوهشگران گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کشف دوبارۀ زیباییهای زبان و ادبیات فارسی همراه شوید.
سروش: cheshmcheragh
اینستاگرام: _cheshmocheragh_
فیسبوک: Persian Terminology
توییتر: persiantermino1
ایتا: cheshmocheragh2
دربارۀ رنگ سفید موی زال هیاهو و جنجال زیاد است. صاحبنظران این موضوع را ناشی از ترس و وحشتی باستانی میدانند که درباب نوزادانی وجود داشته که با موی سفید متولد میشدهاند... اما میتواند گویای این واقعیت هم باشد که رنگ سفید برای خانوادۀ رستم همواره تداعیگر مصیبت و بلا بودهاست. نکتۀ جالبتوجه این است که در یکی از روایتها موهای زال «بور» توصیف شدهاست و نه سفید، و همین نشان میدهد که رنگ متمایز موی زال مرتبط با نژاد و قومیت اوست و نه پیرزاد بودنِ معمول در میان برخی نوزادان. گویی زال ازآنرو بیپناه در صحرا رها میشود که موی بور/سفید او گواهی است بر آمیختگی نژادیِ او که ازنظر دیگران پذیرفتنی نیست.
تا آنجا که این بنده اطلاع دارد، نخستین کسی که از داستانهای شاهنامهٔ #فردوسی برای نوشتن نمایشنامه استفاده کرده، ابراهیم امیرتومان، پسر میرزا علیاکبر خان، آجودانباشی توپخانه، بوده که در بیستودوم ربیعالثانی سال ۱۳۲۳ ه.ق، برابر با ۱۲۸۲ ه.خ، یعنی در زمان سلطنت مظفرالدینشاه قاجار، به تشویق و توصیهٔ ندیمالسلطان، وزیر انطباعات و دارالترجمهٔ خاصه، نمایشنامهای به نثر به نام «تئاتر ضحاک»، بنا به قول خودش، از ترکی به فارسی ترجمه کرده و در مطبعهٔ خورشید در تهران با حروف سربی به چاپ رساندهاست. امیرتومان در مقدمه مینویسد: «نگارش تئاتر در ممالک ما کاری جدید و سبکی تازه است، و این جاده هنوز کوبیده نشده و، در بدو امر، کمال سختی را دارد و نویسنده دچار عسر و حرج میشود».
برگرفته از: #مهدی_فروغ، مقالهٔ «تأثیر شاهنامه در فرهنگ و هنر ایران»، انجمن فرهنگ ایران باستان، دورهٔ هشتم، فروردین ۱۳۴۹، ش ۱، ص ۷۵. #پرسه_در_متون #شاهنامه
...نباید فراموش کرد که زبان فارسی زبان مادری ماست و ما، حتی اگر هزار سال هم از آن گذشته باشد، نسبت به خارجیهایی که به این زبان گفتوگو نمیکنند آن را بهتر میفهمیم. در آغاز، چون ما با شیوهٔ تصحیح علمی-انتقادی، که در غرب به کار میرفت، آشنایی نداشتیم و آثار خود را بهصورت ذوقی تصحیح میکردیم، به همین دلیل، آثاری که مستشرقین تصحیح میکردند موفقتر از آثار تصحیحشده توسط استادان فارسیزبان بود. اما اکنون، با توجه به اینکه ایرانیان با شیوههای تصحیح بهصورت علمی-انتقادی آشنا شدهاند و [نیز با] تواناییای که در زبان فارسی دارند، بهترین تصحیحها را انجام میدهند... متأسفانه ایرانیان، بااینکه سواد و توانایی انجام کارهای بزرگ را دارند، گاهی سهلانگاری میکنند. اما شرقشناسان، اگرچه بعضی نکتهها را درک نمیکنند، ولی شیوههای علمی را رعایت میکنند، و این باعث میشود تصحیح آنها بهتر و کمخطاتر باشد... .
برگرفته از مصاحبه با دکتر جلال خالقی مطلق: «#شاهنامه برای ایرانیان تاریخ است نه افسانه»، مصاحبهگر: پوریا گلمحمدی، مجلهٔ رودکی، ۱۳۸۶،ش ۱۵، ص ۱۷۶–۱۷۹.
📗فرهنگوارهٔ لغات و ترکیبات عربی شاهنامه. سجاد آیدنلو. تهران: سخن، ۱۳۹۶.
تصور بسیاری از علاقهمندان و خوانندگان #شاهنامه این است که در سراسر شاهنامه هیچ لغت غیرفارسیای به کار نرفتهاست. اما، بر اساس پژوهشهایی که محققان ایرانی و غیرایرانی انجام دادهاند، در حماسهٔ ملی ایران چندصد لغت عربی وجود دارد. دکتر #سجاد_آیدنلو به بررسی لغات عربی شاهنامه، مطابق معتبرترین تصحیحِ فعلاً موجودِ شاهنامه، یعنی ویرایش دوم نسخهٔ تصحیحیِ دکتر #جلال_خالقی_مطلق، پرداخته و حاصل پژوهش خود و حدود هفتصد واژهای را که یافته، در کتاب فرهنگوارهٔ لغات و ترکیبات عربی شاهنامه منتشر کردهاست. مؤلف به موضوعاتی چون لغات و ترکیبات عربی؛ واژههای معرّب؛ ترکیبات عربی-فارسی/ فارسی-عربی؛ ترکیبات معرّب-فارسی/ فارسی-معرّب؛ اسامی خاص؛ کلمات مشکوک (از نظر اصالت ضبط و کاربرد)؛ واژههای نیازمند بررسی بیشتر؛ و لغات عربی یا معرّب ابیات «#دقیقی» پرداختهاست. در انتهای کتاب فهرست الفبایی همهٔ لغات و ترکیبات بخشهای هشتگانهٔ اثر آمدهاست. پس از بخش منابع نیز خلاصهای از پژوهشهای پیشین و تعداد لغات عربیای که هر پژوهشگر تشخیص داده در جدولی آمدهاست.
به پایان #شاهنامه رسیدیم. پنج سال پیش، با روایتهایی نوشتاری از شاهنامه آغاز کردیم و سپس آمادهسازی آنها در نسخههای صوتی انجام شد. اکنون، پس از ۸۹ پرونده، این بخش به پایان رسید. خانم #عفت_امانی، همکار پژوهشگر و دانای ما، در تمام این مدت، با علاقه و پشتکار، مسئولیت کارشناسی، تنظیم، نگارش، و خوانش متنها را بر عهده داشتند. سپاسگزار ایشان هستیم و خوشحالیم که در کنارمان خواهند ماند. شما هم برایمان بنویسید که دوست دارید خوانش کدام متن از ادب کهن و زیبای فارسی را بشنوید.