با پژوهشگران گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کشف دوبارۀ زیباییهای زبان و ادبیات فارسی همراه شوید.
سروش: cheshmcheragh
اینستاگرام: _cheshmocheragh_
فیسبوک: Persian Terminology
توییتر: persiantermino1
ایتا: cheshmocheragh2
📗فرهنگوارهٔ لغات و ترکیبات عربی شاهنامه. سجادآیدنلو. تهران: سخن، ۱۳۹۶.
تصور بسیاری از علاقهمندان و خوانندگان #شاهنامه این است که در سراسر شاهنامه هیچ لغت غیرفارسیای به کار نرفتهاست. اما، بر اساس پژوهشهایی که محققان ایرانی و غیرایرانی انجام دادهاند، در حماسهٔ ملی ایران چندصد لغت عربی وجود دارد. دکتر #سجاد_آیدنلو به بررسی لغات عربی شاهنامه، مطابق معتبرترین تصحیحِ فعلاً موجودِ شاهنامه، یعنی ویرایش دوم نسخهٔ تصحیحیِ دکتر #جلال_خالقی_مطلق، پرداخته و حاصل پژوهش خود و حدود هفتصد واژهای را که یافته، در کتاب فرهنگوارهٔ لغات و ترکیبات عربی شاهنامه منتشر کردهاست. مؤلف به موضوعاتی چون لغات و ترکیبات عربی؛ واژههای معرّب؛ ترکیبات عربی-فارسی/ فارسی-عربی؛ ترکیبات معرّب-فارسی/ فارسی-معرّب؛ اسامی خاص؛ کلمات مشکوک (از نظر اصالت ضبط و کاربرد)؛ واژههای نیازمند بررسی بیشتر؛ و لغات عربی یا معرّب ابیات «#دقیقی» پرداختهاست. در انتهای کتاب فهرست الفبایی همهٔ لغات و ترکیبات بخشهای هشتگانهٔ اثر آمدهاست. پس از بخش منابع نیز خلاصهای از پژوهشهای پیشین و تعداد لغات عربیای که هر پژوهشگر تشخیص داده در جدولی آمدهاست.
ترکیب سیزدهبدر، که ظاهراً قدیمترین شاهدِ کاربردِ آن گزارش مراسم سیزدهمین روز فروردین سال ۱۳۱۳ هجری قمری [= ۱۲۷۵ هجری خورشیدی] در خاطرات و ابیات #نسیم_شمال است، غالباً بهمعنای «بهدر کردن، خارج کردن، و راندن نحسی روز سیزدهم» انگاشته میشود؛ اما، چنانکه یکی از محققان توجه کردهاست، «در» را در این ترکیب میتوان بهمعنای «دره و کوه و دشت» هم دانست، و «سیزدهبدر» را بهصورت «به کوه و دشت (رفتن) در روز سیزده (فروردین)» معنی کرد. ... ساکنان منطقۀ ایزدخواست استان فارس آیینی بهنام «ششهبدر» دارند که در ششمین روز فروردین اجرا میشود. مردم این ناحیه، برای اینکه «ششهگیر» (گرفتار نحوست روز ششم) نشوند، از خانه بیرون میروند و در باغ و راغ بهسر میبرند. این رسم از این نظر عجیب و درخور تأمل است که در متون ایرانی و معتقَدات مَزدیَسنی روز ششم فروردین بسیار مهم و مقدس محسوب میشود، و حتی رسالهای نیز به زبان پهلوی و با نام ماه فروردین روزِ خرداد دربارۀ فضایل این روز و رویدادهای آن نوشته شدهاست.
تصریح #شاهنامه به اینکه خسروپرویز، بههنگام نوروز، «دو هفته» در باغ خویش به بزم مینشسته، نکتهٔ مهمی است و بااینکه شاهد واحدی است و غیر از آن ظاهراً گواه دیگری برای دوهفته بودنِ جشن نوروز در روزگار ساسانیان یا ایرانِ پس از اسلام تا دورهٔ صفویه نیست، از نظر مشابهت با سنتهای معاصر و پایان بزم نوروزی پس از سیزده روز درخور تأمل است... . در آغاز منظومهٔ ویس و رامین ــ که داستان آن اصلی پارتی (فارسی میانهٔ اشکانی) دارد ــ توصیفی از یک جشن عمومی در فصل بهار آمده که در آن، هم شاه و هم عموم مردم به باغ و راغ میروند و نشاط و پایکوبی میکنند. هرچند در اینجا هیچ قرینه و اشارهای به برگزاری آن در سیزدهم فروردین نیست، زمان و نحوهٔ اجرای آن کاملاً شبیه مراسم «سیزدهبدر» است: یکی جشن نوآیین کرده بُد شاه/ که بُد درخوردِ آن دیهیم آن گاه چه خرم جشن بود اندر بهاران/ به جشن اندر سراسر نامداران ... همه کس رفته از خانه به صحرا/ برون بُرده همه سازِ تماشا... .
(برگرفته از: #سجاد_آیدنلو، مقالهٔ «سیزدهبهدر»، در نشریهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، سال ششم، خرداد و تیر ۱۳۹۷، شمارهٔ ۲۰، ص ۱۳۸) #نوروزانه @cheshmocheragh