👨⚕️«تنش» چه ارتباطی با «تنیدن» دارد؟«تنش» (tension، احساس فشار روانی و جسمی در شرایط ناراحتکننده) واژۀ جوانی است که بهخوبی رواج یافته، اما ریشۀ معناییِ آن برای برخی ناشناخته ماندهاست. بیشترِ فرهنگهای لغت «تنیدن» را بهمعنی «بافتن» میدانند؛ حتی برخی پژوهشگران واژۀ «تنش» را اشتباهِ «ماشیننویس بیچاره» در خواندن «تِنشِن» و نگارش و تکثیر آن بهصورت «تنش» دانستهاند (مصطفی ذاکری، ص ۳۸۸). صاحب
فرهنگ نظام «تنیدن» را، علاوه بر «بافتن»، در سنسکریت بهمعنی «وسعت دادن و پهن کردن» و تلفظ پهلوی آن را «تنودن» دانسته، و در
فرهنگ رشیدی «تنودن» بهمعنی «تنیدن» و
«کشیدن» آمدهاست. پیشنهاددهندۀ واژۀ «تنش»، زندهیاد دکتر
محمود صناعی، روانشناس، ادیب، و پژوهشگر، شرح داده که ریشۀ tension در زبانهای هندواروپایی، ازجمله هندی باستان، بهمعنی
«کشیدهشدن» است و در آن زبان tānah بهمعنی «ریسمان» است («تنه» در فارسی هم بهمعنی تنیدهشده است؛ مانند تنۀ عنکبوت). در زبان ختنی این کلمه به دو صورتِ ttan بهمعنی «کشیدن» و ttanga (تنگ) بهمعنی «کشیدهشدن» کاربرد داشتهاست. این معنی از واژۀ «تنیدن»، از دیدِ بیشترِ فرهنگنویسان فارسی پنهان مانده و تنها «بافتن» و «پیچیدن» و مانند آنها را آوردهاند و گمان بردهاند «تنیدن» و «بافتن» هممعنیاند؛ درحالیکه اگر در کار قالیبافان و عنکبوت دقت کنند، میبینند که در آغازْ عمل دارکشی یا تانهکشی (همان تنیدن) یعنی کشیدن ریسمانها (در اصطلاح فراهان «تِنگ» یا «تِرِنگ») و سپس بافتن انجام میشود.
«تنش» در فهرست
واژههای پیشنهادی فرهنگستان دوم (۱۳۴۹–۱۳۵۸) نیز وارد شده بود. علاوه بر کاربرد در
#روان_شناسی، از این
واژه ترکیبها و مشتقهایی مانند تنشزدایی (که گویا ساختۀ روزنامهنگاران بوده)، تنشکاهی، تنشگاه، تنشِ ریخته، فراتنش و غیره هم در حوزههای گوناگون ساخته شده و به تصویب فرهنگستان زبان و ادب فارسی رسیدهاست.
🔹با سپاس از راهنمایی همکار ارجمندمان آقای دکتر
#رضا_عطاریان، دندانپزشک و پژوهشگر ارشد گروه
واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
✍🏻سمانه ملکخانی
منابع: محمود صناعی، مقالۀ «دربارۀ تنیدن»، نشریۀ
ایراننامه، ۱۳۶۳، شمارۀ ۱۰؛ مصطفی ذاکری، مقالۀ «اشتقاق عامیانه و
واژهسازی تفننی»، در
مجموعهمقالات زبان فارسی و زبان علم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۲، ص ۳۷۲؛
#داریوش_آشوری، مقالۀ «ادای دینی به محمود صناعی»، مجلۀ
بخارا، شمارۀ ۱۰۸، مهر و آبان ۱۳۹۴، ص ۲۱۲؛
فرهنگ نظام؛
فرهنگ رشیدی؛
فرهنگ فارسی عمید،
فرهنگ واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دفتر
واژههای پیشنهادی گروههای
واژهگزینی فرهنگستان زبان ایران (۱۳۵۰-۱۳۵۴).
📚دکتر
#محمود_صناعی (۱ خرداد ۱۲۹۸ – ۲۱ شهریور ۱۳۶۴)
#واژه_شناسی#ریشه_شناسی#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی@cheshmocheragh