اندیشه در اکنون

من و مدارس فلسفی قم و تهران(بخش سوم)

🔰حسن تقدیر و اقبال من آن بود که چنین دورانی از آموختن در مکتب فلسفی قم، با دورانی شکوفا و پربار در مکتب فلسفی تهران به اوج رسید. قبولی در دوره دکتری فلسفه تطبیقی مدرسه عالی شهید مطهری من را به خوشه چینی از محضر بزرگانی چون دکتر #دینانی، دکتر #اعوانی، دکتر #محقق_داماد، دکتر #عالمی، دکتر #غفاری و دیگر اساتید بزرگوار آن رهنمون ساخت.

🔰سبک و موقعیت تدریس مدرسه تهران که خود در برهه ای از تاریخ، مبدا مدرسه قم و نجف بوده است در بسیاری از موارد متفاوت بود. یک نمونه اش، تلاش برای آزاد کردن دانشجو از تقلید بود.

🔰در اولین روز شروع تحصیلم که از قضا با حکیم دینانی و حول محور مساله علیت آغاز شد فریاد استاد بر خود و برخی شاگردان را فراموش نمیکنم. او از علیت میپرسید و ما پاسخهای #هیوم و #علامه_طباطبایی و دیگران را بیان میکردیم؛ این کاری نبود که استاد را خرسند سازد. این مواجهه تلخ در مسائل دیگر نیز تا مدتها تکرار میشد و من درست متوجه نمیشدم که چرا با آنهمه عقبه تحصیلی نمیتوانم در مباحثی که بارها تدریس کرده بودم با استاد ارتباط برقرار کنم.

🔰داد و فریاد دکتر دینانی آنگاه که اصطلاحات فلسفی به کار میبردیم ما را که به قول ایشان با مشتی کُلِیمات مانوس بودیم خلع سلاح میکرد. وجهش این بود که ایشان معتقد بود ساحت فلسفه، ساحت رهایی از قید و بندهای فکری و نوعی #بت_شکنی است که از شکستن بتهای سنگی به مراتب سخت تر است.

🔰این روزها که کتاب #غروب_بتان نیچه را میخاندم احساس کردم که استعاره گرفتن این عنوان شاید بهترین امکان توصیف رویکرد تدریسی دکتر دینانی را فراهم آورد که در آن، اشخاص و اسامی و بزرگی بزرگان موضوعیت ندارد. این سنتی است که حکمای ما به آن پایبند بوده و جای بسی تاسف است که امروزه روحیه تقلید از بزرگان جایگزین آن شده است.

🔰تنها به عنوان یک نمونه، #ابوالبرکات_بغدادی -یکی از سه فیلسوفِ یهودیِ تاریخ فلسفه اسلامی- در مقدمه کتاب المعتبر مطلبی میگوید که به خوبی نکته یاد شده را گواهی میدهد:

و لم اوافق علی ما اعتمدت علیه فیه من آلاراء و المذاهب کبیرا لکبره و لا خالفت صغیرا لصغره"با هیچ رای انسان بزرگی به خاطر بزرگی اش، موافقت و با هیچ رای انسان کوچکی به خاطر کوچکی اش، مخالفت نکردم.

🔰دریای وسیع اطلاعات دکتر اعوانی درست در مقابل قدرت و قوت تحلیل دکتر دینانی و دکتر عالمی بود و جمع فقه و فلسفه توسط استاد محقق داماد یادآور حکمای گذشته تهران که جامع #معقول و #منقول بودند.

🔰ناگفته نماند که در مدرسه تهران برخلاف قم، متن محوری کمتر هست و رونق فلسفه اسلامی در دانشگاه بیشتر از حوزه است و عمده اساتید فلسفه اسلامی، غیر روحانی اند. نیز گرایش بیشتر به بوعلی و سنت مشائی در آن مشهود است و این در مقابل مدرسه قم است که سودای حکمت متعالیه صدرایی را در سر می پرورد. نگاه منفی قم به اندیشه های غربی در اندیشمندان فلسفه اسلامیِ تهران استمرار یافته اما بی توجهی به آن کمتر است و با رشد سطح آگاهی از غرب، رویکرد تطبیقی ملاحظه میشود.

🔰محوریت #فلسفه_غرب در کشور، با اندیشمندان #تهران است و بعید است به این زودیها #قم بتواند چنین اعتباری را کسب کند. در نقطه مقابل، حدس قطعی من این است که اگر مدرسه تهران به خود نیاید محوریت فلسفه اسلامی در انحصار قم قرار خواهد گرفت.

🔰بسیار تمایل داشتم که توفیق استفاده از محضر دکتر داوری و استاد جهانگیری دست دهد اما علیرغم پیگیری ممکن نشد‌.

🔰به راستی تمام اینها چه بوده است جز لطف الهی و دریای وسیع عنایت و محبت اساتید:

قطره دریاست اگر با دریاست/ ورنه او قطره و دریا دریاست

🔰نهایتا هیچگاه تصور نمیکردم که راه یافتن به محضر پربار دانش و معرفتِ دکتر سید حمید #طالب_زاده، یک نقطه عطف در زندگی فلسفی و منجر به تحولی شگرف در من شود؛ شرح این تحول خود نیازمند وقتی دیگر است اما باید اعتراف کنم که هنوز ابعاد این تحول برای خودم نامعلوم است:

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی/ آن شب قدر که این تازه براتم دادند

🔰نقل این حکایات تنها برای پاسداشت یاد فرهیختگانی چند از کسانی بود که افتخار شاگردی شان را داشته ام. در عین حال پس از این همه و در کنار سالیان دراز تدریس، امری شایسته تر از اعتراف به جهل و تفوّق آن بر دانش اندکی که آن نیز رهاورد ایشان است نمیشناسم:

مردمانی جان خود را بر جهان افزوده اند/ آفتابِ جانشان در تار و پود جانِ ما/ مردمانی رنگِ عالم را دگرگون کرده اند/ هر یکی در کار خود، نقش آفرین همچون خدا

@Andisheh_Aknun

من و مدارس فلسفی قم و تهران(بخش دوم)

🌿فراموش نمیکنم که در آن ایام، تعلّق خاطر من به #فلسفه_اسلامی چنان شده بود که در کلاس درس #خارج_اصول، توسط استاد به رفیق اشارات و تنبیهات مُلَقّب شده بودم. بعدها از بای بسم الله تا تای تمَّت #شواهد_الربوبیه را همراه با استاد حشمت پور خواندم و چون در آن ایام علاقه خاصی به آیت الله #جوادی_آملی داشتم نوارهای کاسِت-که برای هم نسلان من یک نوستالژی شده است- را به زحمت از اینجا و آنجا به دست می آوردم و گوش می کردم گرچه کامل نبودند.

🌿در ادامه با دوستانی فاضل قرار خواندن #الهیات_شفا را گذاشتیم و بدین گونه بود که نوارهای آیت الله #مصباح_یزدی آموزگار، و حرم حضرت معصومه س قرارگاه بحثمان شد. روش تدریس ایشان برخلاف استاد حشمت پور، موجز و برخلاف دیگر اساتید همراه با نقد و بررسی آرای #ابن_سینا بود. نیز با اشتیاق شاگرد مجازی آیت الله جوادی آملی در جلد یک #اسفار و بهره مند از بخش حکمت #منظومه آیت الله #انصاری_شیرازی شدم. سنت حدیث خوانی و موعظه های عمدتا اخلاقی ایشان در شروع برخی درسها هنوز کامم را شیرین میکند. خدایش بیامرزد.

🌿عمدتا مدرسه #فیضیه، #خان و #ولیعصر در کنار مراکز دانشگاهی پاتوق درس و بحثهای فلسفی بود. در مدرسه آیت الله #گلپایگانی فلسفه گفتن ممنوع شرعی بود و کسب اجازه من و هم مباحثه هایم از شخص آیت الله #صافی برای گفتگوی فلسفی در آن، راه به جایی نبرد و با پاسخ منفی مواجه شد.

🌿ناگفته نماند که در مدرسه فلسفی قم عمده اساتید، در کسوت روحانیت بودند و محور دروس فلسفه دانشگاه نیز چنین اساتیدی بودند. تاریخ فلسفه اسلامی، فلسفه غرب و فلسفه های مضاف در نظام رسمی دروس آزاد حوزوی مرسوم نبود گرچه در مراکز دانشگاهی یا خصوصی نسبتا این خلا جبران میشد مثل #فلسفه_اخلاق با تدریس استاد احمد #واعظی که فضل و فروتنی توامان وی برایم الگو بود.

🌿روحیه تعبد به آرای فلاسفه مسلمان خصوصا #ملاصدرا، بی توجهی یا مواجهه سطحی به همراه نگاه بدبینانه به #فلسفه_غرب، استاد محوری به جای دیالوگ فلسفی از جمله آسیبهایی بود که میتوانم مورد اشاره قرار دهم. اگر چه در مقابل، نقاط قوتی همچون اساتید توانمند و مسلط بر فلسفه اسلامی، تاکید جدی بر متون اصلی، رواج مباحثه، سنت انتخاب آزاد اساتید، کثرت و رونق دروس و علاقه مندان به این رشته همیشه مورد توجه من بوده است.

🌿این، گزارش کوتاهی بود از یک دهه حضور من در مدرسه فلسفی قم که به حضور سالهای اخیرم در مدرسه تهران منجر شد. در پست بعدی به آن خواهم پرداخت.
@Andisheh_Aknun

🌿از آنچه گذشت میتوان نتیجه گرفت که سخن از امکان گفتگوی میان #فلسفه_اسلامی و #فلسفه_غرب و به تعبیر دقیقتر #سنت و #تجدد، ناشی از یک ضرورت و نه برخاسته از حال استغنا و سرگرمی به یک بحث علمی است. سخن از امکانِ جستجوی راههای نرفته برای التیام زخم های فرود آمده بر پیکر انسان و جامعه ای است که تکلیفش در این دوگانه های موسوم به تعارض سنت و مدرنیته یا شرق و غرب و یا فلسفه اسلامی و فلسفه غرب روشن نیست.

🌿این گفتگو برای خوانش عصریِ سنت و از جمله فلسفه اسلامی برای رسیدن به پاسخهایی در خورِ نیازهای جدید است؛ در نهایت، سخن از نیاز ما به فلسفه اسلامی است تا چه بسا ظرفیت های احتمالی آن در حل مشکلات و بن بستهای امروز ما و یا حتی انسان غربی به کار آید. و البته سوی دیگر این احتیاج، فلسفه اسلامی است که نیازمند روح تازه ای برای بازیابی نسبت مغفول مانده آن با زمانه میباشد.

🌿تحلیل امکان گفتگو میان فلسفه اسلامی و فلسفه غرب، بر مبنای تحلیل امکان فهم مشترک ممکن خواهد بود ولیکن منحصر کردن چنین امکانی بر اشتراکات تاریخی مانند #یونان_باستان و یا بستر واحد فرهنگی همچون #سنت_ابراهیمی میتواند ساده نگرانه و محل ورود اشکال امتناع گرایانی باشد که راه گفتگو را بسته میبینند، چرا که چرخش #سوبژکتیویته دوران مدرن چه بسا بتواند این اشتراکات را به چالش جدی بکشاند و مددرسانی آنها به مساله امکان گفتگو را تضعیف نماید. بدین لحاظ جستجوی نقاط اشتراک وجودی که نه تنها تضمین کننده گفتگوی میان این دو سنت فکری بلکه هر سنت دیگری باشد بایسته است.

✅✅✅اینجانب با در دست داشتن سرفصلهای متعددی از امکانات گشوده به آینده در فلسفه اسلامی معتقد به امکان چنین گفتگویی هستم، ولی در عین حال، دیالوگ مذکور را گفت و شنودی از سر احساس نقص دانسته و آنرا در شرایط برابر ممکن می دانم. گفت و گو میان کسانی که خود را کامل و طرف مقابل را دچار انسداد میدانند معنایی ندارد. چنین گفتگویی بیشتر از آنکه به «همه-زبان-بودن» نیازمند باشد به #همزبانی محتاج است. هدف چنین گفتگویی سلطه بر غیر و عرصه آن، عرصه رقابت و هماوردطلبی نیست، چرا که ساحت #فلسفه، ساحت #گشودگی به شنیدن سخن #مخالف و اقتضای آن، ورود بدون پیش شرط به گفتگویی است که از قبل نتیجه آن مشخص نیست.

@majidahsan62

نشست‌های #افق_گفتگو:
بررسی شرایط امکان گفتگوی
#فلسفه_اسلامی و #فلسفه_غرب

🔹سوم و دهم اردیبهشت ماه۱۳۹۷
🔹ساعت ۱۶:۳۰
🔹اندیشگاه فرهنگی کتابخانه ملی
🔹ورود برای عموم آزاد است
@majidahsan62
@nlaimedia

نشست‌های #افق_گفتگو:
بررسی شرایط امکان گفتگوی
#فلسفه_اسلامی و #فلسفه_غرب

🔹سوم و دهم اردیبهشت ماه۱۳۹۷
🔹ساعت ۱۶:۳۰
🔹اندیشگاه فرهنگی کتابخانه ملی
🔹ورود برای عموم آزاد است
@majidahsan62
@nlaimedia