🏛 تاریخ درترازو 🏛 Date in the balance

حق شناسی
میرزا تقی خان امیر کبیر  

روز دو شنبه ۲۴صفر آقای #ذکاءالملک کنفرانس مهمی در خصوص #خدمات_امیرکبیر در سالون دارالفنون ایراد [کردند] که نظر به خدمات امیر مرحوم و برای اینکه زحمات او در انظار غائبین و خصوصاً اهالى ولایات مکشوف باشند مختصری از آنرا درج می نمائیم:

#میرزاتقی_خان پسر کربلائی قربانعلی، آشپزِ میرزا عیسى قایم مقام بوده است. از آنجائیکه قائم مقام و مخصوصاً پسرش میرزا ابوالقاسم قائم مقام نهایت اهمیت بانتشار و ترویج علوم داشته‌اند معلوم است میرزاتقی خان که از بستگان مخصوص آنها بوده از این نعمت محروم نمانده و در خدمت آنها بوده واجد معلومات آنزمان گردید و بعد در ملازمت محمدخان زنگنه امیر نظام که بهمراه خسرو میرزا پسر فتحعلیشاه بدربار پطروگراد رفت و در بین راه با آن ذکاوت سرشار بپاره نکات دقیق شده و از احوالات آن مملکت کاملاً آگاه گردید. پس از مراجعت در زمان محمدشاه بلقب وزیر نظام که آنوقت تمام مخارج قشونی بایستی بتصویب او باشد ارتقاء یافت. در این بین محمدشاه وفات یافت. در آنوقت ایران دچار فقر مالی و در ۹کرور ۲ کرور کسر داشت.
میرزا تقی خان با یک زبردستی فوق‌العاده توانست خرج سفری جهت ناصرالدین میرزا تهیه و او را بطهران بیاورد و در بین راه میرزا تقی خان بلقب امیر نظام و بعد در موقع جلوس بتخت بلقب اتابک اعظم مفتخر شد.

🔹میرزا تقی خان در مدت سه سال و دو ماه صدارت خود از هر جهت ایران را مستعد ترقی و تعالی نمود. از آثار آن یک یک نوشته می شود:

۱- #قشون :
تا آنموقع قشون منظمی وجود خارجی نداشت و معزى الیه قشون را منظم و در تحت سلاح در آورد و البسه آنها را از شال مازندران و اسلحه آنها را از جباخانه‌های طهران که هنوز خیابان جباخانه بآن یادگار است ماهی هزار قبضه و جباخانه اصفهان سیصد قبضه تفنک تهیه می شود.
۲ - #اقتصادی:
ترویج صنایع از قبیل #شال_کرمانی که معروف بشال امیری و ماهوت اصفهانی و پارچه ابریشمی یزد و کاشان و زردوزی در طهران.
۳ - صنایع مستظرفه: تشکیل مجمع‌الصناع که هنوز کاروانسرایش در طهران موجود و بآن اسم معروف است.
۴ - ابنیه و ساختمان: بازار و کاروان‌سرای امیر، سنگ‌فرش میدان ارک، ساختن برج در عرض راه و سربازخانها برای ساخلوی قشون در ولایات.
۵ - برانداختن رسم رشوه و محدود ساختن اهل خواهش و تقاضا و مخصوصاً فرستادن مامورین بدربار دول خارجه از یادگارهای آن مرحوم است.
۶ - #معارف:
واقعاً می‌توان آن مرحوم را احیاکننده معارف ایران دانست و او که اول شخصی بود که روزنامه را در ایران دایر نمود و مدرسه #دارالفنون را تأسیس و معلمین خارجه برای ترتیب ایرانیان از اروپا خواست.

مأخذ: 🔻
روزنامه #طوفان. شماره ۱۸. سال دوم. چهارشنبه ۲۶صفر ۱۳۴۱ مطابق با ۲۵میزان ۱۳۰۱ خورشیدی.

t.center/tarikhdartarazoo 🏛

« همه چیز برای وطنم » شعاری که رضاشاه به آن واقعا عمل کرد ...

مردان بزرگ همچون روزگاران بزرگ، ماده منفجره‌ای هستند که در آنان نیروی عظیمی بر هم انباشته شده است.
پیش شرط ظهور مردان بزرگ دو چیز بیشتر نیست:
«فرسودگی و از کار افتادگی یک #نظام_فرتوت همچون زمانه پیش از ناپلئون و پیش از رضاشاه و نیز توانمندی خودساخته‌ای برای به پیروزی رساندن تمدن و فرهنگی برتر و پربارتر!..»
هر دو این پیش شرط‌ها به معنی اهمیت مرکزی نتیجه‌مندی و کارآمدی درامر سیاست است.

#احمدکسروی می‌نویسد:
«در زمان قاجار، ایران بسیار ناتوان گردید و از بزرگی و جایگاه و آوازه آن بسیار کاسته شد و انگیزه این بیش از همه یک چیز بود و آن اینکه جهان دیگر شده و کشورها به تکان آمده، ولی ایران به همان حال پیشین خود بازمی‌ماند...
اینان خود کاری نمی‌کردند و دیگران را هم نمی‌گذاردند.»

در دوران سیزده ساله بین به توپ بستن مجلس و #کودتای_سیدضیاء و رضاخان، اتفاقاتی که در دنیا و ایران افتاد، نگاه بسیاری روشن‌فکران مشروطه را به سمت کارآمدی و نتیجه‌مندی سیاست و بویژه اهمیت امنیت و #مدرن‌سازی کشور سوق داد.
افرادی مانند #ذکاءالملک_فروغی، علی_اصغرحکمت، #تیمورتاش، #داور، فخرالدین شادمان به حمایت از پروژه‌ی مدرن‌سازی یا ساختن ایران نوین از سوی رضا شاه کشانده شدند.

اما این رویکرد به این معنی نبود که رضاشاه فردی دموکرات و آزادیخواه است.
رضاشاه چه از نظر خلق و خو و چه از نظر مرامی فرد #مستبدی بود.
اما یک #مستبدروشن‌اندیش و تجددخواه و باورمند به جدایی دین از سیاست و نیز فرهنگ ریشه‌دار و غنی ایران باستان..

با این وجود نباید فراموش کرد که در همین دوران است که احزاب سوسیالیستی، حزب کمونیست ایران، احزاب ناسیونالیستی و گروه‌های مختلف به‌ویژه نهادهای مدافع حقوق زنان در ایران سامان می‌گیرند.

رضا شاه، با وجود رویکرد استبدادی‌اش اما با افرادی رایزنی می‌کرد که مخالفش بودند و مثل امروزه نبود که نتوان از شخص اول مملکت بخاطر عملکردش حتی انتقادی کرد...
دلیلش هم وجود مخالفانی چون #محمدتقی_بهار و #محمدمصدق، در آنزمان، که آنقدر آزادی داشتند تا علناً با شاه مخالفت کنند...

با وجود استبداد سیاسی دوران رضاشاه، فعالیت فرهنگی رونق بسیار گرفت و اندیشه بازگشت به تمدن با شکوه و ریشه‌دار ایرانی اوج تازه‌ای یافت.

شاهد آن فعالیت کسانی مثل #دهخدا، ملک‌الشعرای بهار و #پیرنیاست که آثار کلاسیک ماندگاری خلق کردند..

دستاوردهای او چون امنیت و استقلال ملی، بنیانگذاری دادگستری و ثبت احوال مدرن، بسط آموزش نوین و رهایی زنان از قید سنت و حجاب، گرچه با زور، در واقع جامه عمل پوشیدن آرمان‌های سکولار نهضت مشروطه و مایه نوعی اعتماد به‌ نفس ملی بود.

ضدیت روحانیون با رضاشاه در این است که در دوران قاجار روحانیون شیعه با تسلط برسیستم قضایی و آموزش و کنترل اوقاف و خمس و زکات از استقلال اقتصادی و سیاسی روز افزونی بهره مند شده بودند.
رضاشاه همچون معمار ایران مدرن و با کمک فکری تجدد خواهان مشروطه تلاش کرد که دست آخوندها را از مسایل مملکتی کوتاه کند.
در دوران پیروزی او قوانینی تصویب شد که نقش آخوندها را در مسایل قضاوت مشکل کرد و امور «ازدواج و طلاق و رجوع» که از امور اختصاصی روحانیون بود از انحصار روحانیون درآمد.
به همین دلیل تا آخرین روزهای سلطنت رضاشاه (۱۳۲۰) مشاجرات بر ضد مذهب و علمای دین افزایش یافت.
در هفت سال آخر سلطنت رضاشاه، آخوندها نه تنها منزوی شدند، بلکه تضاد بزرگی با رفرم‌های رضاشاهی پیدا کردند.

دستاوردهای رضاشاه پهلوی برخلاف روایت امروز اسلام‌گرایانِ حکومتی هیچ ربطی به عامل قدرتهای خارجی نداشت.


منبع: 
«ایران امروز »


t.center/tarikhdartarazoo 🏛

تهران،
۶ نوامبر ۱۹۲۱ برابر با ۱۴ آذر ۱۳۰۰

حضرت‌عالی می‌دانید که #قحط‌الرجال امروزیِ ما نتیجهٔ آن است که در دورهٔ سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه از لیاقت اشخاص صرف‌نظر شده و هوسناکی اولیای مملکت، مدار امور بود. حالا مراتب بدتر شده و فقط انتریگ و دسیسه و دسته‌بندی و فحاشی و وابستگی به مقامات مقتدرهٔ خارجی و داخلی میزان پیشرفت مقصود است و بنده پیش‌بینی می‌کنم که اگر امر بر همین منوال بگذرد تا ده پانزده سال دیگر معلومات ایرانی‌ها به درجه‌ای برسد که یک‌نفر آدم قابل مخاطبه و مصاحبه یافت نشود و اعضاء ادارات همه اشخاصی باشند که پانزده سال قبل قابل مهتری و جلوداری شمرده نمی‌شدند.

سست عنصری و سبکسری ما به جایی رسیده که از یک طرف جراید جدید‌التأسیس ما به مناسبت احوال روسیه موسوم به «طوفان» و «آتشفشان» و «احشویروش» می‌باشند (به مناسبت این‌که وزیر مختار روس یهودی است). از طرف دیگر آخوند و ملا و روضه‌خوان منکر مدارس جدید شده می‌خواهند دَرِ آنها را ببندند و روزنامه‌ای را که برای نسوان طبع می‌شود توقیف می‌کنند. مختصر #خربازار غریبی است.

وقتی که من از طهران به اروپا مسافرت کردم اوضاع معنوی مملکت صد درجه بدتر از آن بود که حضرت‌عالی مشاهده کرده بودید. چون به طهران مراجعت کردم هزاردرجه از آن هم بدتر شده بود.
حرکت قهقرایی، مثل قوهٔ ثقل به قانون تصاعدی سریع می‌شود و خدا عاقبت آن را خیر کند.
بنده که عقلم نمی‌رسد که چگونه تصور نجاح و فلاحتی برای این قوم می‌شود کرد. فقط امیدی که می‌توانم به خود بدهم این است که همان‌طور که بر خلاف قواعد عقلی تاکنون این ملت و دولت باقی‌مانده (اگرچه به کثافت و فضاحت) باز هم بماند، یا بهبودی یابد و الّا در جبین این کشتی نور رستگاری نیست.
اگر به طهران تشریف بیاورید یا باید گوشهٔ انزوا اختیار کنید یا در عرصهٔ این معرکه که مختصری از آن وصف کردم مبارزه کنید. خاصه با این‌که امور مملکت ما هیچ میزانی ندارد. شاید هم‌که اگر تشریف بیاورید برای مملکت نتایج حسنه داشته باشد.
خیلی مصدع شدم و خاطر شریف را مکدر ساختم ببخشید.
ایام افاضت مستدام.
#ذکاء‌الملک


از نامهٔ #محمدعلی_فروغی به
#سیدحسن_تقی‌زاده
سیاست نامه ذکاءالملک
مقاله‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های سیاسی محمدعلی فروغی
به اهتمام #ایرج_افشار، هرمز همایون پور، کتاب روشن، صص ۱۰۰–۹۹


t.center/tarikhdartarazoo🏛

این فیلم تاریخی (۱۴ ثانیه ای) از معدود فیلم‌هایی است که از #محمدعلی_فروغی وجود دارد.


محمدعلی فروغی (۱۲۵۴ـ۱۳۲۱ خورشیدی) معروف به #ذکاءالملک، سه دوره نخست‌وزیر ایران بود و چندین دوره وزیر مالیه، عدلیه و دربار.

فروغی را باید یکی از معماران ایران مدرن دانست.
او چه در به قدرت رسیدن رضاخان و چه در برکناری‌اش و جانشینی محمدرضاشاه چهرۀ کلیدی بود.

اما جدا از نقش‌های پرشمار سیاسی، نقش نظری فروغی در پیدایش علوم نظری مدرن در ایران بی‌همتاست.

فروغی در دورانی که در ایران منابع انگشت‌شماری برای یادگیری علوم جدید وجود داشت، آثار بسیار مهمی را ترجمه و تألیف کرد.

نصرالله انتظام، نمایندۀ ایران در سازمان ملل (در دهۀ ۱۹۵۰) می‌گوید:

«هر چهار کتاب درسی که در آن زمان به چاپ می‌رسید، دو تای آن تألیف و ترجمه محمدعلی فروغی و پدرش بود.»

کتاب #سیرحکمت_دراروپا ، نوشتۀ فروغی، از منابع اصلی آشنایی ایرانیان با فلسفۀ غرب بود.


t.center/tarikhdartarazoo 🏛