Nadaafadda waa tiir muhiim ah oo lagu ilaaliyo caafimaadka qofka iyo bulshada. Cudurrada faafa, sida shubanka, duumada, iyo hargabka, badanaa waxay ku faafaan nadaafad-darro ama tallaabooyin ka hortag ah oo la dayacay. Halkan waxaa ku jira qodobo muhiim ah oo mowduucan la xiriira:
1. Nadaafadda Shakhsiga
Gacmo-dhaqidda saxda ah: Gacmaha in si joogto ah loo dhaqo, gaar ahaan ka hor cuntada iyo ka dib musqusha, waxay yaraynaysaa khatarta cudurrada qaarkood.
Nadaafadda afka iyo ilkaha: Ilkaha in la cadayo laba jeer maalintii waxay ka hortagtaa caabuqyada afka.
Gunaanad Nadaafadda saxda ah waa hab fudud, laakiin muhiim ah, oo lagu yareeyo cudurrada faafa. Adiga oo ah qof raba inuu noqdo kalkaaliye ama dhakhtar, waxaad door weyn ka qaadan kartaa wacyigelinta iyo badbaadinta nolosha dad badan. Ma rabtaa inaan kuu siiyo talooyin kale oo xirfaddaada mustaqbalka ah ku saabsan?
• Farxadaadu waxay ku xiranatahy hab fikirkaaga • shil gaari ayuu ku dhintay lakin rali ayuu iga ahaa • abaal laawe • mise dunida ayaynu ku ilawney ?
Kusali nabiga scw aynu iska bilaabano
Daraasad khaas ah oo la sameeyay ayaa sheegay in 10% oo kaliya farxada aadamaha ay ka timaado waxyaalaha maadiga ah sida hantida, heerka bulshada iyo shaqada, halka 90% farxada aadamiga ay ku xidhan tahay caadooyinka fikirka iyo sida ay wax u arkaan.
Intii lagu jiray daraasaddan, kooxda Jaamacadda Minnesota waxay waydiisatay lammaane isqaba inay si gaar ah u qoraan aragtidooda sannadkii hore.
Gabadha : Sanadkii hore, ninkeyga waxaa lagu sameeyay qaliin xameeti ah, wuxuuna ku xirnaa sariirta muddo dhowr bilood ah, wuxuu gaaray da'da lixdan jir, sidaas darteed wuxuu ka tagay shaqadii muhiimka ahayd ee madbacadda oo uu ka shaqeynayay soddonka sano , aabihiina waa uu dhintay sandkas, wiilkeenuna wuxuu ku dhacay shahaadada koowaad ee jaamacadda, sababtoo ah wuxuu seegay waxbarasho muddo dhowr bilood ah, sababo la xiriira dhaawac ka soo gaaray shil baabuur.
Dhammaadkii warqadda waxay qortay:
Waxa uu ahaa sanad aad u xun!!
Ninka : Sannadkii hore... Waxaan ka soo kabtay xanuunkii qadhaadhka ahaa ee sannado badan igu hayay, waxaanan gaadhay lixdan jir, waxaanan ku jiraa xaalad caafimaad oo wanaagsan, shaqadina wan ka faristay waxana firaqo uhelayaa wax qorista.
Aabbahay waxa uu noolaa ilaa uu shan iyo sagaashan jirsaday isaga oo aan cidna dhibaato u geysan.Wuxuu ku dhintay shil baabuur isagoon naafo noqon iyo dhibaato la’aan raalina wuu iga ahaa. Wiilkayguna shil baabuur ayuu ka badbaadey dhaawacyadiisina si fudud ayuu uga bogsadey
Ninku wuxuu hadalkiisa ku soo gabagabeeyay: wuxuu ahaa sanad uu Ilaahay inagu manaystay nimcooyin iyo naxariis , si wanaagsan ayuu noogu so dhamaaday.
Dhacdooyinka isku mid ah...
Laakin qof waliba waxa uu ku arkay fikirkiisa iyo heerka qanacsanantisa , natiijadiina waxa ay noqotay in midkood uu sanadka dambe farxad iyo mahad naq ku noolaado, ka kalena uu ku noolaado murugo noqdona abaal laawe .
Abaal laawe
Ilaahay SWT waxa uu tusaale weyn inooga dhigay suuradda Al-Cadiyaat Tusaale inaga dhigaya inaan nafeheena ka xishoono , taasoo uu Eebbe kor ahaaye ku dhaartay Al-Cadiyaat oo ah fardaha...
Laakin Eebbe weyne kuma dhaarin fardo iyagoo taagan, balse wuxuu ku tilmaamay kuwo ordaya . Muxuu Ilaaha Qaadirka ah fardaha ugu dhaartay markay aad u ordayaan oo aad mooddo in laabtoodu dab ka ololayo? Illahay swt ayaa qaybtan dambe kaga jawaabi doona isla suradaas
Markaas jawaabtii waxay noqotay mid yaab leh:
" ان الانسان لربه لكنود "!!! (Insanku waa mid rabigii ku kufri badan / aan ku mahadin allah nimcoyinkisa )
Qur’aanka kariimka ahi waxa uu inooga warramay fardaha oo ka warramay xaaladdooda, ka dibna waxa uu si lama filaan ah ugu dhaqaaqay oo uu uga sheekeeyo xaaladda bani’aadamka ee Rabbigiis oo uu ku tilmaamay in uu yahay “kanud” oo uu ula jeedo mid aan ku qanacsanayn nimcooyinka Eebbe swt oo aan qaddarin.
Maxaa keenay dhaqaaqa yaabka leh?!
Ilaahay SWT waxa uu inoo sheegay in farduhu ay wax kasta u huraan madaxdooda, ama milkiilahooda Kaas oo kaliya quudiya, waraabiya, daryeela In kastoo ay xoog u ordayaan, rafaadna marayan haddana waxay ku soo dhacayaan bartamaha dagaalka,
Hogaamiyeheedu ma abuurin maqalkeeda, araggeeda, ama qoobabkeeda midna kaliya wuu quudin jiray, wuuna waraabin jiray, wuuna daryeeli jiray.
Haddaba bal ka warran allaha wax walba abuuray ee inagu manaystay nimcooyin muuqda iyo mid qarsoonba!!
Miyaanay wax laga xishoodo ahayn in ay fardahaasi abaalka mulkiilahooda yaqaanan ugana mahadnaqaan adiguna aad abaal laawe noqoto !
aynu waxooga mahadnaq muujino si ay dadku wejiyadena uga arkaan dhoolla caddaynta ku qanacsanaanta nimcooyinka allah swt si aynu u soo noolayno cibaado aynu illownay oo aynu Ilaahay ku caabudno? Mise aduun ayaan ku ilawney sido kale ka racnay inagoon baaqi ku noqonayn ?
Marka aad hesho qofkii aad sujuudaha Alle kaga baryi jirtay in uu noloshaada kusoo kordho, oo ducadaadii la aqbalo, waa muhiim in aad uga mahadceliso Eebbe si dhab ah oo shukri ah, halkii aad kibir iyo fusuq ku bilaabi lahayd hawshaadii. Waa in aad is xasuusisaa in nimcada aad heshay ay tahay deeq ka timid Eebbe oo u baahan mahadnaq iyo dhowrsanaan.
Marka ducadaada la aqbalo, ma aha in aad ku dhaqaaqdo ficillo aan qiimo lahayn, sida in aad maalkaaga, quruxdaada, ama sharaftaada ku luminayso goobaha madadaalada ama ficillo aan noloshaada dan u ahayn. Halkii lagaaga baahnaa waa in aad si dhab ah uga faa’iidaysato nimcada Alle ku siiyay oo aad ugu dabaaldegto si xalaal ah oo sharaf leh.
Subaxa uu meherkaagu dhaco waxaad ku dadaashaa in aad gurigaaga ku gasho magaca Alle, kuna bilowdo salaad shukri ah oo aad si qoto dheer ugu mahadceliso Eebbe, uguna duceyso in uu guurkaaga barakeeyo. Isla markaana, waxaa muhiim ah in aad aqalkaaga cusub u hoyato adigoo u hoggaansan danta guurka iyo ilaalinta xiriirka Alle, kana rajeyso inuu kuu barakeeyo.
Ugu dambayn, ku ducayso cimrigaaga oo dhan in uu Alle kugu sugo garabka aad la wadaagayso nolosha, una rajayso mid barwaaqo iyo nabad ku dhammaada, adigoo dareensan in guurku yahay Jannada adduunka haddii la ilaaliyo xeerarka Eebbe.
Digniin muhiim ah oo ku socota haweenka dhawrsoon:
Ilahay Sareye wuxu yiri : {وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ} {Waxaad ku dhahdaa mu’minaatka ha ka laabeen aragyadooda (xaaraanta) hana ka ilaaliyeen xubnahooda gaarka ah (galmo xaaraan ah iyo inay soo bandhigaan cowradooda) Al-Nawawi - allaah ha u naxariistee - wuxuu yiri: “Aragtida saxda ah ee ay qabaan culimada intooda badan iyo inta badan ee saxaabada ayaa ah in ay ka mamnuuc tahay haweeneyda in ay fiiriso qof ajnabi ah, sida ay uga mamnuuc tahay in lafiiriyo iyada .
Qeexidda Akhlaaqda: Ereyga "akhlaaq" waxa uu asal ahaan ka yimid af Carabiga, wuxuuna ka dhigan yahay dabeecad ama dhaqanka wanaagsan ee qofka. Akhlaaqda waxaa lagu kala saari karaa saddex qaybood:
1. Akhlaaqda Diinta: Tilmaamaha wanaagsan ee diintu farayso, sida run sheegista, dulqaadka, iyo naxariista.
Xiriirka Alle waa mid ka mid ah arrimaha ugu muhiimsan ee nolosha qofka Muslimka ah. Marka xiriirka Alle (SWT) uu wanaagsanaado, qofku wuxuu helaa xasillooni, barako, iyo farxad dhammaystiran adduun iyo aakhiraba. Haddaba, waa muhiim in qofku garto sida uu u wanaajin karo xiriirka uu la leeyahay Rabbigiis.
1. Tukashada Salaadda Joogtada ah
Salaaddu waa xiriir toos ah oo qofka Muslimka ah uu la leeyahay Rabbigiis. Qofka tukanaya wuxuu ka sheekaysanayaa, ka cabanayaa, oo ka dalbanayaa Alle dhib iyo dheef kasta:
"Tukashada salaadda waqtiyadeeda ku tukada" (Surat An-Nisaa: 103).
Salaaddu waxay qalbiga ka nadiifisaa culayska iyo welwelka, waxayna adkeynaysaa xiriirka Alle.
2. Qur'aan Akhrinta iyo Fakaridda
Qur’aanka Kariimka ah waa hadalka Alle, waana hanuunka ugu fiican ee qofku heli karo. Akhrintiisa iyo fakariddiisu waxay qofka ku dhiirrigelisaa inuu ku xirmo Alle:
Akhri Qur’aanka si joogto ah, xitaa haddii ay yar tahay.
Isku day inaad fahanto macnaha ay aayaduhu xambaarsan yihiin si aad ugu dhaqanto.
3. Toobadda iyo Istighfaarta Joogtada ah
Toobadda iyo Allah ka cafis weydiisigu waa jidka ugu fudud ee lagu wanaajin karo xiriirka Alle. Rabigeenna waa Naxariis Badane oo cafis badan:
"Kuwa Alle u toobad keena, wuxuuna jecel yahay kuwa isdaahiriya" (Surat Al-Baqara: 222).
Ku celceli "Astaghfirullah" mar walba, gaar ahaan marka aad gasho khalad.
4. Alla Ka Cabsiga iyo Daacadnimada
Ilaahay ka cabsi (Taqwo) waa furaha wanaajinta xiriirka Alle. Taqwadu waxay la macno tahay inaad ka fogaato waxa Alle ka reebay oo aad ku dhaqanto amarkiisa:
Ku dadaal inaad wax walba Alle dartii u qabato.
Iska ilaali xumaanta iyo dunuubta oo ku dadaal wanaagga.
5. Samirka iyo Shukriga
Samirku waa in qofku u adkaysto dhibaatooyinka nolosha, halka shukrigu yahay in uu mahadceliyo nicmooyinka Alle:
Ducada ma aha oo kaliya marka aad dhib ku jirto; Alle baro mar walba.
7. La Saaxiib Dad Wanaagsan
Saaxiibka wanaagsan wuxuu kugu dhiirrigelinayaa inaad ku sii dhowrto Alle. Iska ilaali saaxiibada xun, maxaa yeelay waxay ka dhumiyaan qofka hanuunka.
8. Samee Camalka Wanaagsan
Ku dadaal in camalkaaga oo dhan aad ku raalligeliso Alle:
Sadaqo bixinta, caawinta dadka, iyo ka qeyb qaadashada wanaagga.
Camalka yar ee joogtada ah waa mid aad uga qiimo badan camal weyn oo hal mar la sameeyo.
---
Gunaanad
Xiriirka Alle waa mid la dhisi karo oo joogto ahaan loo xoojin karo. Ku dadaal salaadda, toobadda, ducada iyo camalka wanaagsan. Haddii aad qalad gasho, ha quusan; Alle waa mid cafis badan oo ku sugan xaggiisa. Haddii aad is ogtahay inaad ku dhowdahay Allah, farxad weyn ayaad dareemaysaa, qalbigaagana xasilooni ayaa ku dhalanaysa.
Dhafarka (genetics) waa mawduuc cajiib ah oo cilmiga ah, waana mid ka mid ah meelaha ugu xiisaha badan ee ka sheekaynaya sida sifooyinka iyo dabeecadaha ugu gudbaan jiilal badan. Waxaana ka mid ah waxyaalaha cajiibka ah ee laga dhaxlo dhafarka:
1. Isbeddelka Muuqaalka: Sifooyinka muuqda sida midabka indhaha, timaha, dhererka, iyo qaabka wejiga waxaa lagu dhaxlaa dhafarka. Mararka qaar waxaad arkeysaa qof la mid ah waalidkiisa ama awoowgiis, taasoo ka dhalatay hiddo-sidaha (genes).
2. Cudurrada La Iska Dhaxlo: Dhafarku wuxuu sidoo kale keenaa cudurro qaarkood oo la iska dhaxlo sida sonkorowga, kansarka, ama cudurrada dhiigga (sickle cell anemia). Fahamka cudurradan ayaa ka caawiya in la sii ogaado halista caafimaad.
3. Kartida iyo Hibooyinka: Mararka qaar hibada sida heesidda, ciyaaraha, ama xirfadaha garaadka sare waxa lagu dhaxlaa qoyska, in kasta oo deegaanka iyo tababarka sidoo kale ay door weyn ku leeyihiin.
4. Kala duwanida Sifooyinka: Inkasta oo waalidku ay sifooyin gaar ah leeyihiin, carruurta waxay heli karaan isku-dhafyo cusub oo hiddo-sidaha ah, taas oo keenta kala duwanaansho gaara.
5. Dhaqan-celinta Dhaxalka: Waxa jira sifooyin mararka qaar waqti dheer ka qarsoon jiilalka, laakiin dib uga soo muuqda jiil dambe. Tusaale ahaan, midabka timo gaduudan oo aan waalidku lahayn ayaa ka soo muuqan kara ilmaha sababtoo ah awoowayaal hore oo lahaa.
6. Horumarka Sayniska: Cilmiga dhafarka ayaa maanta loo isticmaalaa in lagu fahmo asalka dadku, in lagu daaweeyo cudurro hiddo-sidaha ah, ama xitaa in loo isticmaalo in la abuuro daawooyin gaar ah oo ku saleysan qofka hiddo-sidahiisa.
Dhafarku waa arin ka badan oo kaliya muuqaal; wuxuu saameeyaa caafimaadka, shaqada jidhka, iyo xitaa maskaxda
Farxaddu waa dareen qof walba uu jecel yahay inuu gaaro, laakiin inta badan waxay u muuqataa mid adag in la helo ama la sii hayo. Haddaba, farxadda dhab ah waxaa lagu gaari karaa iyadoo la isku dheellitirayo dhinacyada kala duwan ee nolosha, lagana shaqeynayo maskaxda, jidhka, iyo ruuxda. Halkan waxaa ku jira siyaabo faa’iido leh oo lagu gaari karo farxad joogto ah:
---
1. Xiriir Adag oo Ilaahay Lagula Jiro
Diinta Islaamka waxay farxadda u aragtaa inay ku jirto xiriirka qofka iyo Allah. Waxaa muhiim ah inaad:
Qalbiga bini’aadamka wuxuu farxad ka hela marka uu ka fogaado waxyaabaha xun oo uu ku sugnaado caddaalad iyo wanaag. Ka fogaaw waxyaabaha qalbiga wasakheeya sida:
Diinta Islaamka, salaadda waa tiirka ugu muhiimsan ee cibaadada kadib markii la qiro kalimaadka shahaadada. Sidaas darteed, qofka aan salaadda tukan waxay leedahay ciqaab aduun iyo aakhiraba ah, sida ku cad Qur'aanka iyo Axaadiista Nabiga (CSW).
1. Ciqaabta Aduunyada:
Qofka aan salaadda tukan wuxuu ka baxayaa kuwa caabudaya Alle. Nabigu (CSW) wuxuu yiri: "Calaamadda u dhaxaysa annaga iyo iyaga waa salaadda, qofkii ka taga wuxuu gaaloobay." (Tirmidi, Nasa’i, Ibnu Maajah).
2. Ciqaabta Qabriga:
Qabriga qofka aan salaadda tukanin wuxuu la kulmi doonaa ciqaab daran. Waxaa lagu sheegay axaadiis inuu yahay qof ku jira cadaab qabriga.
3. Ciqaabta Aakhirada:
Aakhirada, qofka aan salaadda tukanin wuxuu geli doonaa cadaabta Jahannama haddii aanu toobad keenin. Alle SWT wuxuu Qur’aanka ku yiri: "Maxaa idin geliyey Saqar (Jahannama)?" Waxay dhaheen: "Kuma aanan jirin kuwa salaadda tukada." (Surat Al-Muddathir: 42-43).
Dib u soo noqosho iyo Toobad Keen: Haddaba, haddii qofka uu salaadda dayaco, waxaa muhiim ah inuu toobad keeno oo Alle weydiisto cafis, waana inuu bilaabaa inuu salaadda si joogto ah u tukado.
Diinta Islaamka waxay marwalba dhiirrigelisaa toobadda iyo soo noqoshada, maxaa yeelay Alle waa mid naxariis badan oo cafis badan.
Salaadda Subax waa mid ka mid ah salaadaha shanta waajibka ah ee diinta Islaamka, waxaana ay leedahay faa’iidooyin badan oo diini iyo adduunyo ah. Waa kuwan qaar ka mid ah faa'iidooyinka salaadda Subax:
1. Abaal Marin Diini ah
Salaadda Subax waa mid ka mid ah kuwa ugu ajarka badan ee qofka Muslimka ah ku mutaysan karo naxariista iyo raalli ahaanshaha Alle. Nebi Maxamed (NNKH) ayaa yiri: "Qofka tukada salaadda Subax wuxuu ku jiro dammaanadda Alle."
Salaadda Subax waxay qofka ku dhiirrigelisaa inuu subaxdii hore soo kaco, taasoo kor u qaadda firfircoonida jirka iyo maskaxda, isla markaana ka hortagta caajiska iyo daalka.
6. Ilaalinta Eebbe
Salaadda Subax waa gaashaan ka ilaalisa qofka wax kasta oo shar ah ama dhib ah oo soo wajahda maalinta.
7. Abaal Marin Gaar ah (Salaadda Jamaacada)
Nebi Maxamed (NNKH) wuxuu yiri: "Qofkii tukada salaadda Subax isagoo jamaaco ah, kadibna fadhiya isagoo Alle xusa ilaa ay qorraxdu soo baxdo, wuxuu leeyahay ajar uu la mid yahay xaj iyo cumro dhammeystiran."
Salaadda Subax waxay tahay furaha maalinta oo dhan, waxaana lagu dhiirrigelinayaa in qofku u dedejiyo tukashadeeda wakhti hore si uu u helo dhammaan faa’iidooyinkeeda.
Ragga badankood waxay ku caadeysan yihiin in aysan si sahlan u muujin dareenkooda, sida ilmada, xitaa marka ay ku jiraan xaalado adag. Sababo badan ayaa arrintan sabab u ah, oo ay ka mid yihiin:
1. Dhaqan iyo hiddaha: Bulshooyin badan ayaa ragga baray in ay yihiin kuwa xooggan oo aysan muujin jilicsanaan. Ilmada waxaa loo arkaa astaan daciifnimo, taas oo rag badan ku qasabta inay is qariyaan.
2. Cadaadiska bulshada: Ragga waxaa laga filayaa in ay "xal bixiyaal" noqdaan, oo aysan dareenkooda ku mashquulin. Cadaadiska noocan ah ayaa ka hor istaagi kara inay dareenkooda si dabiici ah u muujiyaan.
3. Barbaarinta carruurnimada: Rag badan waxaa lagu koriyey in loo sheego, "Raggu ma ooyo," taas oo abuureysa maskax ku beegan in ilmada ay khalad tahay ama aan loo oggolaan karin.
4. Dhaqanka shakhsiga: Ragga qaar waxay isku arkaan kuwa mas'uul ka ah daryeelka dadka kale, sidaas darteed waxay doortaan in aysan muujin dareenkooda, si ay "xooggan" u ekaadaan.
5. Cabsida xukunka: Ragga waxay ka cabsan karaan in lagu xukumo ama lagu qoslo haddii ay ooyaan, taas oo ka dhigi karta inay iska indho-tiraan dareenka oohinta.
6. Habka maskaxda: Cilmi-baaris ayaa muujisay in ragga iyo dumarka ay maskaxdooda si kala duwan u maareeyaan xanuunka shucuureed. Ragga badankood waxay door bidaan inay dareenkooda ku qariyaan ficil, halkii ay ka ooyi lahaayeen.
Si kastaba ha ahaatee, ilmada ma aha astaan daciifnimo. Waa hab dabiici ah oo qofku ku cabbiro dareenkiisa, waxaana loo baahan yahay in bulshooyinku taageeraan fahamka ah in qof walba xaq u leeyahay inuu dareenkiisa si caafimaad leh u muujiyo.
