♦️نسبت دینداری و شادمانی در کتاب « دین و شادی» /۱
✍️بهرام انجمروز۶ دی ۱۴۰۲
گزارشی از نشست بررسی کتاب « نظریهای در باب دین و
شادی؛ دین تاریخی و مهار دوگانه
شادی» در خانه اندیشمندان علوم انسانی (04/10/1402)
نویسنده کتاب: حسن محدّثی گیلوایی، الهام قربانی ساوجی
چاپ اوّل - سال انتشار: 1396
مقدمه نویسنده کتاب گرایش های دینی در ایران امروزین را در سه گرایش کلان دسته بندی می کند:
1- گرایش محافظت گرایی دینی
2- گرایش ترمیمگرایی دینی
3- گرایش بازسازیگرایی دینی
در گزارشِ حاضر، ابتدا فشردهای از ویژگی های این گرایش ها را -که از متن کتاب استخراج شده- اشاره وار می آوریم.
گرایش محافظتگرایی دینی بخش اعظمی از کتاب «دین و
شادی » را نقد جامعهشناختی گرایش محافظتگرایانه در چهار دههی اخیر کشورمان شکل می دهد و نویسنده می کوشد تا نشان دهد که چیرگی و تسلط یک نوع خوانش واحد از دین و تنگ نمودن عرصه و ندادن مجال به سایر خوانشها چگونه توانسته است پرنده خوش آواز و رنگارنگ
شادی را از این دیار کوچ دهد و جامعه ای غالباً غم زده و اندوه گرا برجای بگذارد. تمرکز عمده مؤلف کتاب بر نتایج عملکرد این گرایش در مقوله
شادی و نشاط اجتماعی پس از انقلاب اسلامی استوار است:
□ عقل نقش مهمّی ندارد و صرفاً خادم دین است.
□ بیشتر به میراث مَدرسی رجوع می کند تا قرآن.
□ پاس داری از دین را بر عهده ی سازمان روحانیت می داند.
□ انسان را ذاتاً پاک و دین دار می داند و در عین حال مستعد انحراف .
□ وظیفه مومنان و دولت دینی، حفاظت از ایمان مردم است.
□ بی اعتقادی به تغییر دین و سازگاری با جهان مدرن.
□ اعتقاد به قرائت واحد و رسمی از دین.
□کنترل و تهذیب اخلاقی با معیار های سنّتی.
□ نظارت بر شیوه ی زندگی خصوصی مردم.
□ حمله به سنّت روشنفکری مدرن.
□ یکسان سازی شیوه فکر افراد.
□ ترویج شیوه خاص از هنجار های ظاهری (پوشش، رنگ،..)
□ پدرسالاری سیاسی و روحانی در نهاد های مختلف.
□ تقبیح اندیشۀ ناسیونالیسم مدرن.
□ سلطة ایدئولوژیک بر رسانه ها و آموزش عمومی.
□ احیای فرهنگ دینی سنّتی و مبارزه با مظاهر تجدّد غرب.
در ادامه به ترویج فرهنگ غم و سوگواری توسط این گرایش اشاره دارد و در انتها این گونه نتیجه می گیرد که وقتی حکومت با اقتضائات عادی زندگیِ انسانی در می افتد، واکنشهایی را در مردم برمی انگیزد و مقاومت آشکار و پنهان مردم را در پی دارد که منجر به از دست رفتن اعتبار حکومت دینی و چه بسا اعتبار دین نزد مردم می شود.
گرایش ترمیمگرایی دینی نویسنده میگوید که گرایش ترمیمگرایی دینی در مبانی دینی با گرایش محافظتگرایانه مشترک است و سپس به ویژگیهای ترمیمگرایان می پردازد:
□ در این گرایش، عقل عملی فعّال است و دین را با شرایط متغیّر اجتماعی سازگار می خواهد.
□ تاکید بر تقسیم احکام به اولیه و ثانویه (احکام اولیه را تغییرناپذیر و احکام ثانویه را تغییرپذیر می داند).
□ در احکام ثانویه به اجتهاد درون دینی، استنباط های تازه و کارآمدی دین با مقتضیات زمان نظر دارد.
□ مواجههی سطحی با مدرنیته (برخی عناصر مدرن را می پذیرند) و به اعتقاد نویسنده ترکیب های متضادّی مانند دموکراسی اسلامی و... می سازند.
□ در انسانشناسی شباهت زیادی با محافظتگرایان دارند (انسان ها فطرتاً دین دارند ولی...)
□ می کوشد تا تجدّد را اسلامی کرده و در چهارچوب آموزه های دینی درآورد.
□ همانند بازسازی گرایان به آزادی و انتخاب معتقدند ولی انتخابی که منجر به خیر شود و نه گمراهی.
□ مهّم ترین مسأله متفکر دینی را اسلام و مقتضیات زمان می داند.
□ از سازگاری درونی و بیرونی عقل و وحی دفاع می کند و عقل خود بنیاد را به مثابه مبنا نمی پذیرد.
□
شادی را به صورت نسبی می پذیرند. نه نگاهی منفی به
شادی دارند و نه نگاهی کاملاً مثبت، بلکه دیدگاهی مشروط (مطابق شرع و عرف) دارد.
□
شادی را امری ضروری می داند؛ به شرط همخوانی با شوونات اسلامی و با قیودی مبهم هم چون لهوی نبودن.
□ ترمیم گرایان در مقایسه با محافظت گرایان، فقط در مقاطع محدودی در مناصب کلیدی نقش داشتند.
گرایش بازسازی گرایی دینی□ خواهان سازگاری دین و عقل است و می کوشد تصویری عقلانی از دین، حکومت و آزادی ارایه دهد.
□ احکام را دو نوع می داند: بیشتر متغیر و معدودی غیر متغیر و ابدی.
□ انتقاد جدّی به فقه دارد ( فقه اسلامی دچار تأخر است و باید اجتهاد کند).
□ تفکّر دین سنّتی را در حل مسایل روز ناتوان می داند.
□ خواهان تجدید بنای اساسی اسلام است.
□ تغییرات مورد نظر ترمیم گرایان را کافی نمی داند.
□ معتقد به گذار از سنّت به مدرنیته هستند.
□ مبانی مدرنیته را می پذیرند؛ اما برخی به نحو انتقادی و برخی به نحو غیرانتقادی.
👇👇👇#دین#شادی#انضباط_دینی#دین_و_شادی#بهرام_انجمروز#دکتر_فرح_ترکمان@NewHasanMohaddesi