توره | اساطیر باستان

👁‍🗨 در اساطیر #شاهنامه فردوسی شخصیت #مرداس را از اصیل ترین و باستانی ترین شاهان حاکم بر قلمروهای اولیه جهان می یابیم. او شاهی از تازیان (شاه #عرب نژاد) و قلمرو او دشت نیزه وران در مکانی منطبق بر شبه جزیره امروزی #عربستان است.

فردوسی مرداس را شاهی پاکزاد و عدالت پیشه معرفی کرده است و در مورد او بیان کرده که از خداوندگار دادار جهان ترس بر دل داشت. شاهی که مردمش از وی در رضایت و آسایش بوده اند. همچنین او صاحب ده هزار از هر کدام از چهارپایان اعم از اسب و گوسفند و بز و شتر بوده است.

در مورد مرداس مهمترین نکته جایگاه تباری اوست چرا که وی پدر #بیوراسب یا همان #ضحاک پادشاه اساطیری معروف ایران است. پایان سرنوشت او بدین صورت رقم میخورد که #اهریمن با هیبت مبدل به تطمیع ضحاک برای تصاحب تخت شاهی می پردازد. ضحاک نیز که از اندیشه رسیدن به مقام پادشاهی به جنون رسیده بود با طرح نقشه ای پدر را به قتل رساند و بر تخت نشست.

باید بدانیم که سیرت پاک مرداس در واقع علتی است که مردم پس از به تنگ آمدن از ظلم #جمشید در دوران پایانی پادشاهیش به سوی پسرش ضحاک برای بیعت و دادخواهی متمایل شدند.

◽️ @Torecilik

🔗 torecilik.ir

👁‍🗨 یکی از شناخته شده ترین #دیو های باستانی اساطیر #آریایی و دیانت #زرتشتی، #اژی_دهاک است. روایات بسیاری از این شخصیت در خط داستانی اساطیر آیین #مزد_یسنا موجود است که حتی به #شاهنامه #فردوسی نیز ورود کرده است.

نام #اژی_دهاکه در زبان اوستایی را میتوان با تقسیم به دو بخش معنا نمود. زیرواژه ی #دهاک به معنای "نابودگر" یا به شکل دیگری "سمی" و "مرگبار" و بخش #ازی نیز نوعی از افعی های بسیار غول پیکر معنا می دهند.

در تواصیف اوستا اژی دهاک اژدهایی سه سر و زهرآگین است و از دیوهای کشنده ایست که شورش او از نشانه های شروع آخر الزمان است. او را دقیقا با عبارت "آن که سه سر و سه پوزه و شش چشم دارد" وصف نموده اند. همچنین سه مصاف اصلی او #آتر، #جم و #ثریتونه (فریدون) معرفی شده اند. البته جای فریدون در دوران #سوشیانت و نبرد نهایی توسط #گرشاسب پر خواهد شد.

در #آبان_یشت میخوانیم که او همانند بسیاری دیگر از دیوان برای موفقیت در نیت پلید خود به ایزدبانو اردویسور #آناهید بر سر کوه #بوری قربانیهایی پیشکش میکند و از او میخواهد که او را یاری دهد تا بتواند هر هفت کشور قلمرو ایران را نابود کند. اما آناهیتا او را یاری نمیکند. در این روایت اژی دهاک شخصیتی ظهور نموده از سرزمین #بابل و مردم #تازی معرفی شده است. (که این موضوع را که چنین شخصیتی به نوعی حقیقی بوده باشد محتمل تر میسازد).

پس از این میبینیم که #فریدون قربانی عظیم خود را پیش کش درگاه آناهید میکند و از او میخواهد که وی را بر اژی دهاک پیروزی دهد. از زبان وی در کرده هشتم آبان یشت چنین میخوانیم...

"ای اردویسور اناهیتا! ای نیک! ای تواناترین!
مرا این کامیابی ارزانی دار که من بر اژی دهاک سه پوزه ی سه کله ی شش چشم، آن دارنده ی هزار چالاکی، آن دیو بسیار آرزومند دروج، آن دُروَند آسیب رسان جهان و آن زورمندترین دروجی که اهریمن برای تباه کردن جهان اشه، به پتیارگی در جهان استومند بیافرید، پیروز شوم."

پس با استعانت آناهید فریدون بر اژی دهاک پیروزی می یابد اما به دستور مستقیم #هورمزد از کشتن او منع میشود. چرا که اگر خونش بر خاک ریخته شود چرک و ریمنی پدید می آید و زمین سپنتا از مور و ملخ و مار پر خواهد شد. بنابراین دیو را در غاری در #دماوند کوه به بند می کشد تا موعد آزادی اش برسد و این بار پایان کارش به دست #گرشاسب رقم بخورد. گر چه در آن زمان ایزدان #میترا و #آتر در این نبرد همراه گرشاسب خواهند بود، اما همچنان #بندهشن توضیح می دهد که چگونه یک سوم مردم و ستوران جنبنده بر زمین توسط وی نابود خواهند شد.

در دوران متاخر تر در #شاهنامه با تغییراتی اجمالی اژی دهاک برای اولین بار شکل انسانی به خود می گیرد و همان شاه ظالمی است که پدر خود #مرداس عادل را می کشد و به حکومت #جمشید هجوم می برد. اما باز هم توسط #فریدون از تخت به زیر کشیده می شود. او انسانی است که با #اهریمن به معامله در می آید و به جای بوسه های اهریمن بر سر شانه هایش دو مار می رویند و میخوانیم که چگونه در طول سالهای حکومتش، مغز سر جوانان #آریایی غذای ماران ضحاک است. هر چند شکل معرب نام این پادشاه #ضحاک بیان شده، اما به هیچ عنوان نباید آن را به معنای عربی "خندان" در نظر گرفت و بهتر است حتی در شکل تغییر یافته نیز "زهاک" نوشته شود.

باید بدانیم که توضیحات کامل شورش آخرالزمانی ضحاک فقط از بندهشن قابل برداشت است که ترجمه قسمتی از آن را از استاد #مهرداد_بهار میخوانیم...

"در هزاره #هوشیدرماه مردم در پزشکی چنان ماهر باشند و دارو و درمان چنان به کار آورند و برند که جز به مرگ دادستانی (مرگ مقدّر) نمیرند، اگر چه به شمشیر و کارد بزنند و کشند. پس بی‌ دینی، از روی کین برخیزد و به بالای آن دماوند کوه به سوی #بیوراسب (نام اژی دهاک در بندهشن و به معنای دارنده هزاران اسب) رود و گوید: اکنون نه هزار سال است، فریدون زنده نیست، چرا تو این بند نگسلی و برنخیزی که این جهان پر از مردم است. اژدها از بیم فریدون نخست آن بند را نگسلد تا آن که آن بد کار آن بند را و چوب را از بن بگسلد. پس زور دهاک افزوده شود، بند را بگسلد، به تازش ایستد، همان‌جا آن بد کار را ببلعد و گناه را کردن را در جهان رواج دهد و بی‌شمار گناه گران کند. یک سوم از مردم و گاو و گوسپند و آفریدگان دیگر اهورامزدا را ببلعد و آب و آتش و گیاه را تباه کند.

پس آب و آتش و گیاه پیش هورمزد به گله ایستند و بنالند که فریدون را باز زنده کن تا اژدها را بکشد، چه اگر تو این نکنی ما در جهان نتوانیم بود. آتش گوید روشنی ندهم، و آب گوید که روان نشوم، و پس من دادار هورمزد به #سروش و #نریوسنگ گویم که: تن گرشاسب سام را بجنبانند تا برخیزد. پس سروش و ایزد نریوسنگ به سوی گرشاسپ روند، سه بار بانگ کنند، بار چهارم سام با پیروزگری برخیزد، به نبرد اژدها رود و او سخن گرشاسب نشنود، و گرشاسب گرز پیروزگر بر سرش بکوبد و او را بکشد."

▫️ @Torecilik

👁‍🗨 در اساطیر محلی #آریایی و فولکلور اقوام #ماد و #پارس سخن از موجودات افسانه ای بسیاری در میان است. این موجودات اغلب خاستگاهی باستانی و یا #زرتشتی دارند که پس از ورود #اسلام به ایران تا حدودی با اعتقادات مسلمانان درامیخته اند و به شکل فعلی امروزی درامده اند.

در میان این موجودات باور به موجودی با عنوان #مردازما باوری عام و فراگیر است. #مردازما یا #مرد_آزما که در گویش های محلی #مرتزما یا #مرداز هم نامیده شده است طبق باور های محلی امروزه یک هیولای نه چندان اهریمنی یا یک جن است. در مورد شمایل این موجود اتفاق نظری وجود ندارد اما بعضا او را با توصیفاتی عجیب معرفی میکنند. مثلا موجودی با بدن سگ و سر یک قاطر و از این قبیل!

تشابه اسمی #مردازما با پادشاه اساطیری معرفی شده در اساطیر #آریایی و #شاهنامه یعنی #مرداس ( پدر #ضحاک ) شایان توجه است. اما باید بدانیم بنا بر شاهنامه #مرداس شاهی #تورانی تبار و زاهد و عدالت گستر و نیک سیرت است و نزد ایرانیان و #فردوسی جایگاهی محترم دارد که این مورد احتمال تبدیل شدن وی به هیولا در باور عامه را کمرنگ می کند.

مورد مشترک در باور مناطق به #مردازما، سکنی گزیدن وی در تاریک و جاده هاست. او به هنگام شب بر مسافران تنها در جاده ها ظاهر می شود. بر مبنای برخی روایات او فقط بر افراد ترسو ظاهر می شود و با افراد شجاع وی را کاری نیست. بعضا گفته شده که وی به تقلید صدای آشنایان قربانی خود میپردازد و آنان را به سمت دره ها و بیشه ها در تاریکی شب منحرف می سازد (انطباق با اسطوره #ونگ_زن در اساطیر #پارت دارد) اما قول متفق این است که اگر فرد از مردازما نترسد آزار او بی اثر میشود و حتی اینکه با شخص دوست شده یا به خدمت او در می آید.

در فرهنگ فولکلور کورد و لُر از این موجود را "جوان آزما" نیز نامیده اند و عکس العمل جوانان در مواجهه با وی را ملاکی جهت سنجیدن شجاعت و بلوغ هر جوان میدانند.

همچنین باید بدانیم مردازما را به شکل اهریمنی قناس و دراز قد تصور نموده اند که هرچه به آن نگاه کنند دراز تر میشود و قدش به آسمان میرسد. البته این مورد بی ربط با نوع توهمات ناشی از ترس بیش از حد به هنگام تاریکی و تنهایی هم نیست و تمام این توصیف میتوانند نشئت گرفته از یک وحشت و احساس خطر دیرینه و نهادینه در غریزه انسان باشند.

▫️@Torecilik