Volupté(جستارهایی درباره‌ی هنر و فرهنگ)

《نظریه‌ی خیر》نظریه‌ای رایج است که پیشینه‌اش به ارسطو می‌رسد و چیزی شبیه به آن را فیلسوفانی چون کانت و سیجویک نیز پذیرفته‌اند, فیلسوفانی که از جهات دیگر مواضعی بسیار متفاوت دارند. آموزه‌ی قراردادگرایی و فایده‌گرایی در این باب اختلافی با یک‌دیگر ندارند. ایده‌ی اصلی از این قرار است: با فرض حاکم بودن شرایط نسبتاً مطلوب, خیر یک فرد را عقلانی‌ترین برنامه‌ی بلند_مدت زندگی او تعیین می‌کند. انسان زمانی خوش‌بخت است که در مسیر اجرای کمابیش موفقیت‌آمیز این برنامه گام برمی‌دارد. کوتاه سخن: خیر همانا ارضای میل عقلانی‌ست. پس, ما باید فرض را بر این بگذاریم که هر فرد برنامه‌ای عقلانی برای زندگی دارد که با توجه به شرایطی که پیشاروی اوست تنظیم می‌شوند. این برنامه طوری طراحی می‌شود تا زمینه را برای برآورده‌سازی هماهنگ منافع او فراهم سازد. با این برنامه فعالیت‌ها به گونه‌ای تنظیم می‌شود که بتوان امیال گوناگون را بی‌هیچ تداخل و تزاحمی برآورده کرد. با حذف برنامه‌های دیگری که یا احتمال موفقیت‌شان کم‌تر است یا تحقق جامع اهداف را میسر نمی‌سازند, سر از این برنامه در می‌ آوریم. با در نظر گرفتن گزینه‌های موجود, برنامه‌ی عقلانی آنی‌ست که نتوان به چیزی بهتر از آن دست یافت; به تعبیر دیگر, هیچ برنامه‌‌ی دیگری وجود نداشته باشد که, با لحاظ کردن همه‌ی جوانب, بر آن قابل ترجیح باشد.

متن: نظریه‌ای در باب عدالت, جان رالز

#ارسطو #کانت #هنری_سیجویک #جان_رالز

@volupte

هنری سیجویک یکی از موشکاف‌ترین و نظام‌مندترین فایده‌گراها بود. او پروژه‌ی فایده‌گرایانه را از جایی که بنتام و میل آن را رها کرده بودند خیلی جلوتر برد. نابختیاری فایده‌گرایی این بود که سیجویک این نظریه را به جایی رساند که خودش هم از آن می‌ترسید; یعنی فایده‌گرایی را به ناسازگاری رساند. او معتقد بود ادله‌ی انکارناپذیری دارد که ثابت می‌کنند فایده‌گرایی صرفاً وقتی می‌تواند آدمی را به‌لحاظ عقلی مجاب کند که بشود نشان داد نهایتاً, این اقتضا برای عامل که فایده‌ی خود را به بیشترین مقدار ممکن برساند, با این اقتضا برای او که فایده‌ی همه‌ی جهان را زیاد کند, سازگار باشد. به‌عبارت دیگر, برای اینکه فایده‌گرایی به‌لحاظ عقلی مجاب‌کننده باشد, اقتضای کامروایی خود شخص باید کاملاً با اقتضای خیرخواهی برای همه‌ی جهان سازگار باشد. متأسفانه او نتوانست برهانی بیابد که اثبات کند که این دو اقتضا لزوماً با هم جمع می‌شوند. نتیجه‌اش این شد که سیجویک ناکام از جهان رفت و امیدش برای یافتن دفاعی قانع‌کننده از فایده‌گرایی نومید شد.
...
هدف پارفیت و هدف جمعی فلاسفه‌ی اخلاقِ پیرو او احیای نوعی فایده‌گرایی است که بتواند در برابر نقدهایی که جلوی بلندپروازی‌های سیجویک را می‌گرفت مقاومت کند.

دیوید سالمُن

متن: متفکران بزرگ فلسفه‌ی اخلاق

#هنری_سیجویک #جرمی_بنتام #جان_استورات_میل #درک_پارفیت

@volupte