قانون اساسی، فراگیر یا انحصارگرا؟
(پیسنگ دوازدهم قانون اساسی)
✍️ سجاد فتاحی
t.center/SIAGSیکی از پرسشهای اساسی برای مشخص نمودن اینکه یک قانونِ اساسی، سرنوشتی نیکو برای ساکنان یک سرزمین رقم میزند و موجبات شادکامی آنها را فراهم میکند یا خیر این پرسش است:
قانونِ اساسی، فراگیر و کثرتگراست یا استبدادی و انحصارگرا؟
«
دارون عجم
اوغلو» و «جیمز رابینسون» در کتاب «چرا ملتها شکست میخورند؟»، ریشۀ ثروت و فقر کشورها و پیروزی یا فروپاشی آنها را نه به موقعیت جغرافیایی، نه به جهل رهبران سیاسی و نه به فرهنگ و دین حاکم بر آنها ارتباط نمیدهند؛ آنها اگرچه نقش این عوامل را نادیده نمیگیرند اما معتقدند که این نوعِ نهادهای سیاسی و اقتصادی موجود در کشورهاست که سرنوشت آنها را رقم میزند.
به سادهترین بیان، نهادهای یک کشور، قواعد بازی در آن سرزمینند و یکی از مهمترین این نهادها و بزرگترین قاعدۀ بازی قانون اساسی است.
اگر قواعد بازی سیاسی و اقتصادی در یک کشور امکان مشارکت و بازی در عرصههای سیاسی و اقتصادی را برای تمامی مردمان آن سرزمین فراهم کنند آنها را نهادهای فراگیر یا کثرتگرا و اگر این نهادها به گونهای باشند که تنها امکان بازیگری در حوزههای سیاسی و اقتصادی را برای عدهای محدود ایجاد نمایند آنها را نهادهای انحصارگرا، استبدادی یا استثماری مینامیم.
بر این اساس در یک کشور سه حالت وجود دارد:
یا نهادهای اقتصادی و سیاسی فراگیر حاکمند
یا نهادهای سیاسی و اقتصادی انحصارگرا، استبدادی و استثماری سلطه دارند
یا ترکیبی از هر دو که در نهایت به یکی از دو قطب بالا میرسند.
از این منظر مسئلۀ اساسی ایران در سدۀ چهاردهم آن بود که در چنبرۀ نهادها و قوانین اساسی انحصارگرا و استثماری گرفتار بود و انقلاب ۱۳۵۷ و قانون اساسی و نظام سیاسی برآمده از آن هم نه تنها این مسئله را حل نکرد بلکه بر ابعاد آن بهگونهای بیمارگونه افزود.
قانون اساسی جمهوری اسلامی، ماهیتا پرورش دهندۀ نهادهای سیاسی استبدادی و مطلقه و نهادهای اقتصادی استثماری است و این یکی از مهمترین دلایل وضعیت ناگوار ایران در دهههای پایانی سدۀ چهاردهم بود.
بر این اساس در سدۀ پانزدهم باید قاعدۀ بازی و قانون اساسی را بهگونهای نوشت که
این قانون، به عنوان مهمترین نهاد و اصلیترین قاعدۀ بازی در این سرزمین، مشوق و حامی نهادهای سیاسی و اقتصادی فراگیر باشد و امکان رشد نهادهای سیاسی و اقتصادی، انحصارگرا، استبدادی و استثماری را در نظر و عمل محدود نماید.
این پیسنگ دوازدهم قانون اساسی است.
مطالب مرتبط
پیسنگهای قانون اساسی #ایران #پایداری #حکمرانی #قانون_اساسی #دارون_عجم_اوغلو #جیمز_رابینسون #چرا_ملت_ها_شکست_میخورند؟
#پی_سنگ_های_قانون_اساسی #سجاد_فتاحی