♦️دروغگویی در قرآن /۳
✍️ حسن محدثیی گیلوایی
۱۰ آذر ۱۴۰۱
دروغگویی در قرآن
در قرآن
دروغ
گویی یکی از هنجارهای نامطلوب سخن گفتن است. مفهوم
دروغ در قرآن به اَشکال مختلف و ذیل مفاهیم مختلف بروز مییابد: افترا (
دروغ بستن)، إفک (بهتان) (آیهی 11 سورهی نور)، سوگند
دروغ (آیهی 53 سورهی نور)، کذب، و قول الزور. إفک به معنای
دروغ ساختن و بهتان زدن آمده است. مثلاً خدایان دروغین ساختن، إفک نامیده شده است (آیهی 17 سورهی عنکبوت؛ همچنین آیهی 151 سورهی صافات). همچنین کافران دین را دروغی کهنه (إفک قدیم) میخوانند (آیهی 11 سورهی احقاف، همان). در آیات متعدّدی ذکر شده است که کافران پیامبری معیّن یا عموم پیامبران را
دروغگو میخوانند (بهعنوان مثال، آیات 38 و 39 سورهی مؤمنون، همان). بدین ترتیب، به نظر میرسد قرآن بیشتر از تکذیب سخن گفته است تا
دروغ
گویی. تکذیب آیات خداوند یا تکذیب مهمترین اعتقادات دینی (نظیر توحید، نبوت، معاد، و از این قبیل) که بهنظر میرسد وجهی عملی هم دارد، در قرآن ستمکارانهترین رفتار است:
"پس کیست ستمکارتر از آن کس که آیات خدا را
دروغ پندارد و از آنها روی گرداند؟" (بخشی از آیهی 157 سورهی انعام؛ همچنین بنگرید به آیهی 37 سورهی اعراف).
برخی آیات آشکارا نمایان میسازند که تکذیب فقط زبانی نیست بلکه وجه عملی نیز مُنضَمّ به آن است: "و کسانی که آیات ما و دیدار خدا را
دروغ پنداشتند، اعمالشان تباه شده است. آیا جز در برابر آنچه میکردند کیفر میبینند؟" (آیهی 147 سورهی اعراف، همان) [1]. مهدی بازرگان تکذیب را به معنای "
دروغ انگاشتن و
دروغ وانمود کردن" دانسته است؛
دروغ انگاشتن و
دروغ وانمود کردن حقیقتی که "شخص دلایل عقلی یا حسّی آن را دیده و بیّنات برایش مسلّم شده است و معذالک روی خودخواهی و مقام و منفعتپرستی یا از سر لجاج و بدجنسی و خصومت با حق، انکار میورزد" (بازرگان، 1393: 48-47).
کذب و مشتقّات آن نیز مفهومی است که بسیار در قرآن بهکار رفته است و در برخی از آنها اشاره به فرد
دروغگو دارد. بهعنوان مثال، در آیهی 3 سورهی زمر آمده است که کاذب ناسپاس، هدایت نمیشود: "اِنَّ اللهَ لایَهدِی مَن هُوَ کذِبٌ کَفَّارٌ". "در حقیقت، خدا آن کس را که
دروغپرداز ناسپاس است هدایت نمیکند" (قرآن مجید، بخشی از آیهی 3 سورهی زمر، ترجمهی فولادوند). همچنین در آیهی 30 سورهی حج آمده است که علاوه بر رعایت دیگر موارد در ایّام حج، از قول زور اجتناب کنید ("واجتنبوا قول الزور"). آیتالله عبدالحسین دستغیب قول زور را به معنای
دروغ گرفته است (دستغیب، 1384: 10).
برخی مترجمان قرآن، قول الزور را گفتار باطل ترجمه کردهاند (قرآن مجید، ترجمهی فولادوند). اگر این معنا درست باشد، قول الزور سخنی اَعمّ از
دروغ است. امّا برخی نیز آن را به معنای "شهادت
دروغ" گرفتهاند (قرآن کریم، ترجمهی خرمشاهی). برخی نیز هر دو معنا را با هم بهکار برده و آن را "سخنان باطل و
دروغ" معنا کردهاند (قرآن حکیم، ترجمهی صفّارزاده). امّا منابع تفسیری، قول زور را چیزی بیش از
دروغ میدانند و لذا معادل باطل برای «زور» معادل دقیقتری بهنظر میرسد. بهعنوان مثال، طباطبائی در المیزان میگوید: "كلمه «زور» به معناى انحراف از حق است، و به همين جهت
دروغ را نيز «زور» مىگويند، و همچنين هر سخن باطل ديگرى را" (طباطبائی، 1374: ذیل تفسیر آیات 25 تا 37 سورهی حج).
در قرآن افترای به خداوند و نیز دعوی دروغین تجربهی وحیانی نیز ستمکارییِ بس بزرگی تلقّی شده است (آیهی 93 سورهی انعام). افترا نیز به معنای این است که قولی را بهنحو دروغین به کسی (مثلاً به خدا یا پیامبر) نسبت دهیم (دستغیب، 1384: 19). در قرآن افترای به خداوند در برخی از مصادیقاش با شرک برابر است و ایزوتسو بهدرستی میگوید: "«شرک» از «افتراء» چیزی کم و زیاد ندارد و مراد از افتراء «
دروغ بستن به خداوند» (اَفترا عَلَی اللهِ الکَذِب) میباشد" (ایزوتسو، 1378: 263).
بهنظر میرسد راست
گویی و
دروغ
گویی در قرآن معنایی بیش از آنچه امروزه ما مراد میکنیم، دارند. در واقع، میبایست گفت که گزارهها و مفاهیم قرآنی هرگز به توصیف محض امور نمیپردازند و همواره وجهی ارزشیابانه، جهتگیرانه، و اعتقادی دارند و حاکی از اِنذار و تبشیر، تأیید و تقبیح، خشنودی و ناخشنودی خداوند، و هدایت و ضلالت اند.
مفاهیم مرتبط با راست
گویی و
دروغ
گویی در قرآن نیز اغلب چنیناند؛ مگر آنکه در درون داستانی قرآنی،
دروغ
گویی کسی یا کسانی توصیف شود که نمونههایی از آن را میتوانیم در سورهی یوسف و
دروغ
گویی برادران یوسف در برابر پدرشان (آیهی 17 سورهی یوسف) و
دروغ
گویی زن به همسر اَش (صاحب یوسف) پیدا کنیم (آیات 25 تا 29، سورهی یوسف، همان).
ادامه دارد.
👇👇👇#دروغ#نکونام#دروغگویی#قرآنپژوهی@NewHasanMohaddesi