💢31
💢 جامعه
شناسی و
اسلام
شناسی: چرا حسن محدثی هنوز از
اسلامپژوهی آکادمیک بیخبر است؟!
✍️سیدمحمدهادی گرامی
⚠️دیسیپلینهشدن علوم انسانی سرشتی واگرا و رادیکال دارد
⬅️پیشتر در سخنرانی که درباره کتاب جهتگیری طبقاتی
اسلام نوشته دکتر علی شریعتی داشتم، درباره نسبت گفتمان جامعه
شناسی با
اسلام
شناسی هشدارهایی دادم(
اینجا). در این سخنرانی، شریعتی را متعلق به نسل اول
اسلام
شناسی در ایران یعنی
اسلام
شناسی انقلابی معرفی کردم. در آنجا بیان شد که پس از
اسلام
شناسی انقلابی، دو مرحله دیگر از
اسلام
شناسی در ایران شکل گرفته است: «
اسلام
شناسی روشنفکری دینی» و «
اسلامپژوهی آکادمیک».
⬅️متأسفانه گفتمان جامعه
شناسی بعد از چند دهه همچنان درگیر دیالوگ با نسخههای تاریخ گذشته از
اسلام
شناسی ـ یعنی
اسلام
شناسی انقلابی و
اسلام
شناسی روشنفکری دینی ـ است و همچنان به مطالعات عصر مدرن در حوزه
اسلام، قرآن و تشیع وقعی نمینهد. چندی پیش امیر مازیار نیز در مواجهه با نقدهای کدیور بر نظریه دین و قدرت سروش به روشنی بر این نقیصه در میان روشنفکران دینی انگشت گذاشت(
اینجا).
⬅️اینکه که چرا گفتمان جامعه
شناسی و حتی جامعه
شناسی دین خود را از مراجعه به چنین پژوهشهای دقیق و فاخری بینیاز میبیند، بحث مستقلی است. در گام اول باید به این پرسش بنیادین پاسخ گفت که سبب آن ندانستن، نخواستن یا نتوانستن است و یا ترکیبی از این هر سه.
⬅️آنچه که من از سر تجربهی تعامل با دغدغهمندان حوزه جامعه
شناسی دریافتم این است که دلیل اصلی آن از ندانستن و عدم آگاهی از گستره و کیفیت مطالعات
اسلامپژوهی با رویکردهای بروندینی و تاریخی در سطح جهان و ایران سرچشمه میگیرد است. طبیعتا این عدم آگاهی به نوبه خود عامل نخواستن و نتوانستن هم خواهد بود.
⬅️ به عنوان یک نمونه می توان به رخداد سخنرانی حسن محدثی در نشستهای شبانه دینآنلاین درباره مدخل «علوم اجتماعی و قرآن» اشاره کرد(
اینجا). محدثی در گزارهای اعجابآور در کانال شخصیاش پس از بارگذاری اطلاعیه نشست مینویسد: «مخاطبان عزیز توجه بفرمایید که بحث من در این جلسه بحثی دروندینی و هنجارین نخواهد بود!»(
اینجا).
⬅️این سلسله نشستها در شبهای مختلف برگزار شد و
اسلامپژوهان و قرآنپژوهان ایرانی درباره یکی از آکادمیکترین پژوهشهای غربی در خصوص قرآن سخن گفتند. اما هیچکدام هشدار ندادند که «بحث من برون دینی است» یا نگران این نبودند که این سوء تفاهم را برای مخاطبشان برطرف کنند چون بدیهی بود که متن و سخنران در چه چارچوبی کنشگری میکنند و جای بحثهای دروندینی البته جای دیگری است.
⬅️متأسفانه این هشدار و پیامهای مشابه آن که از گوشه و کنار و عمدتا از سوی دوستان گفتمان جامعه
شناسی شنیده میشود با کمال تأسف حاکی از این است که کمترین اطلاعی نسبت به نسل سوم
اسلام
شناسی در ایران یعنی
اسلامپژوهی آکادمیک وجود ندارد. چندی پیش جبار رحمانی نیز درباره سوءتفاهمی که در خصوص مطالعات دین در ایران هم از سوی جریانهای سنتی و هم از سوی به اصطلاح آکادمیسینها وجود دارد، هشدار داد(
اینجا).
⬅️مایه شگفتی است که جناب محدثی و برخی دوستانشان که گاه و بیگاه از این تعابیر دارند، هنوز مطلع نیستند که سالهاست موج گسترده ترجمه مطالعات قرآنپژوهی و
اسلام پژوهی آکادمیک، و همینطور تحصیل و حضور هموطنان ایرانی در آکادمیهای غربی، سبب شکلگیری موجی از پژوهشهای مدرن، ارزشمند، تاریخی و بروندینی شده است. یک نمونه کوچک آن کوشش های اندیشوران بزرگ ایرانی در دائرة المعارف بزرگ اسلامی است که ترجمه و در انتشارات بریل عرضه شده است(
اینجا).
⬅️من بارها در اینجا (برای نمونه:
یادداشت «مفسر قرآن» یا «پژوهشگر قرآنی»: گُنَه کرد در بلخ آهنگری؛ به شوشتر زدند گردن مسگری! ) و برخی سخنرانیها و مکتوبات دیگر درباره هنجارمندی در مطالعات اسلامی داد سخن دادهام؛ بد نیست دوستان زحمتی به خود بدهند و نگاهی بر مساهمات و دستاوردهای پژوهشگران ایرانی و بینالمللی حوزه
اسلام و قرآن و تشیع داشته باشند، تا از نگرانی در خصوص بدیهیترین پیشفرض پارادایمی پذیرفتهشده در حوزه
اسلامپژوهی آکادمیک که سالهاست از آن عبور شده است، به در آیند.
#حسن_محدثی #علی_شریعتی #جامعهشناسی_اسلامشناسی #اسلامشناسی_انقلابی #روشنفکری_دینی #اسلامپژوهی_آکادمیک #هادی_گرامی #هنجارمندی #هنجارمندی_مطالعات_اسلامی🆔 @khanishha