اندیشه در اکنون

من و مدارس فلسفی قم و تهران(بخش سوم)

🔰حسن تقدیر و اقبال من آن بود که چنین دورانی از آموختن در مکتب فلسفی قم، با دورانی شکوفا و پربار در مکتب فلسفی تهران به اوج رسید. قبولی در دوره دکتری فلسفه تطبیقی مدرسه عالی شهید مطهری من را به خوشه چینی از محضر بزرگانی چون دکتر #دینانی، دکتر #اعوانی، دکتر #محقق_داماد، دکتر #عالمی، دکتر #غفاری و دیگر اساتید بزرگوار آن رهنمون ساخت.

🔰سبک و موقعیت تدریس مدرسه تهران که خود در برهه ای از تاریخ، مبدا مدرسه قم و نجف بوده است در بسیاری از موارد متفاوت بود. یک نمونه اش، تلاش برای آزاد کردن دانشجو از تقلید بود.

🔰در اولین روز شروع تحصیلم که از قضا با حکیم دینانی و حول محور مساله علیت آغاز شد فریاد استاد بر خود و برخی شاگردان را فراموش نمیکنم. او از علیت میپرسید و ما پاسخهای #هیوم و #علامه_طباطبایی و دیگران را بیان میکردیم؛ این کاری نبود که استاد را خرسند سازد. این مواجهه تلخ در مسائل دیگر نیز تا مدتها تکرار میشد و من درست متوجه نمیشدم که چرا با آنهمه عقبه تحصیلی نمیتوانم در مباحثی که بارها تدریس کرده بودم با استاد ارتباط برقرار کنم.

🔰داد و فریاد دکتر دینانی آنگاه که اصطلاحات فلسفی به کار میبردیم ما را که به قول ایشان با مشتی کُلِیمات مانوس بودیم خلع سلاح میکرد. وجهش این بود که ایشان معتقد بود ساحت فلسفه، ساحت رهایی از قید و بندهای فکری و نوعی #بت_شکنی است که از شکستن بتهای سنگی به مراتب سخت تر است.

🔰این روزها که کتاب #غروب_بتان نیچه را میخاندم احساس کردم که استعاره گرفتن این عنوان شاید بهترین امکان توصیف رویکرد تدریسی دکتر دینانی را فراهم آورد که در آن، اشخاص و اسامی و بزرگی بزرگان موضوعیت ندارد. این سنتی است که حکمای ما به آن پایبند بوده و جای بسی تاسف است که امروزه روحیه تقلید از بزرگان جایگزین آن شده است.

🔰تنها به عنوان یک نمونه، #ابوالبرکات_بغدادی -یکی از سه فیلسوفِ یهودیِ تاریخ فلسفه اسلامی- در مقدمه کتاب المعتبر مطلبی میگوید که به خوبی نکته یاد شده را گواهی میدهد:

و لم اوافق علی ما اعتمدت علیه فیه من آلاراء و المذاهب کبیرا لکبره و لا خالفت صغیرا لصغره"با هیچ رای انسان بزرگی به خاطر بزرگی اش، موافقت و با هیچ رای انسان کوچکی به خاطر کوچکی اش، مخالفت نکردم.

🔰دریای وسیع اطلاعات دکتر اعوانی درست در مقابل قدرت و قوت تحلیل دکتر دینانی و دکتر عالمی بود و جمع فقه و فلسفه توسط استاد محقق داماد یادآور حکمای گذشته تهران که جامع #معقول و #منقول بودند.

🔰ناگفته نماند که در مدرسه تهران برخلاف قم، متن محوری کمتر هست و رونق فلسفه اسلامی در دانشگاه بیشتر از حوزه است و عمده اساتید فلسفه اسلامی، غیر روحانی اند. نیز گرایش بیشتر به بوعلی و سنت مشائی در آن مشهود است و این در مقابل مدرسه قم است که سودای حکمت متعالیه صدرایی را در سر می پرورد. نگاه منفی قم به اندیشه های غربی در اندیشمندان فلسفه اسلامیِ تهران استمرار یافته اما بی توجهی به آن کمتر است و با رشد سطح آگاهی از غرب، رویکرد تطبیقی ملاحظه میشود.

🔰محوریت #فلسفه_غرب در کشور، با اندیشمندان #تهران است و بعید است به این زودیها #قم بتواند چنین اعتباری را کسب کند. در نقطه مقابل، حدس قطعی من این است که اگر مدرسه تهران به خود نیاید محوریت فلسفه اسلامی در انحصار قم قرار خواهد گرفت.

🔰بسیار تمایل داشتم که توفیق استفاده از محضر دکتر داوری و استاد جهانگیری دست دهد اما علیرغم پیگیری ممکن نشد‌.

🔰به راستی تمام اینها چه بوده است جز لطف الهی و دریای وسیع عنایت و محبت اساتید:

قطره دریاست اگر با دریاست/ ورنه او قطره و دریا دریاست

🔰نهایتا هیچگاه تصور نمیکردم که راه یافتن به محضر پربار دانش و معرفتِ دکتر سید حمید #طالب_زاده، یک نقطه عطف در زندگی فلسفی و منجر به تحولی شگرف در من شود؛ شرح این تحول خود نیازمند وقتی دیگر است اما باید اعتراف کنم که هنوز ابعاد این تحول برای خودم نامعلوم است:

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی/ آن شب قدر که این تازه براتم دادند

🔰نقل این حکایات تنها برای پاسداشت یاد فرهیختگانی چند از کسانی بود که افتخار شاگردی شان را داشته ام. در عین حال پس از این همه و در کنار سالیان دراز تدریس، امری شایسته تر از اعتراف به جهل و تفوّق آن بر دانش اندکی که آن نیز رهاورد ایشان است نمیشناسم:

مردمانی جان خود را بر جهان افزوده اند/ آفتابِ جانشان در تار و پود جانِ ما/ مردمانی رنگِ عالم را دگرگون کرده اند/ هر یکی در کار خود، نقش آفرین همچون خدا

@Andisheh_Aknun

#شوق_وصال یا #مستی_وصل(بخش دوم)

🔼نتیجه تامل در چند بیت از اشعار #فروغ #فرخزاد طرح سوالی شد که آیا محصول تلاش مهمتر ‌است یا زحمتی که کشیده می شود؟

🔰جالب است که بدانیم در سنت فلسفی #پیشامدرن که حکمای مسلمان نیز به آن تعلق دارند با دو رویکرد در باب #فلسفه و #فلسفه_ورزی مواجهیم:(رک:مقدمه کتاب حکمه الاشراق از سهروردی)

1⃣دیدگاه #اشراقی که حکمت را دست یابی به حقیقت بر می شمارد و تنها واصلان کوی دوست را حکمای حقیقی می داند و دیگران را اگر که به حقیقت نرسیده اند صرفا #متفلسف می نامد.

2⃣در مقابل، رویکرد متفاوت #مشائی بر وفاداری به روش عقلانی تاکید می کند حتی اگر که منتهی به کشف حقیقت نشود.

🔸امری که در این بزنگاه اندیشه به ذهنم رسید این بود که اگر #رسیدن ارجمندتر از #رفتن باشد آنگاه راحت طلبانی که به بهانه های مختلف نخواسته اند رنج و محنت #حقیقت_جویی را به جان بخرند بر آنها که صادقانه کوشیده اند ولی نرسیده اند برتری خواهند یافت و این، لازمه ای است که نمی تواند مقبول واقع شود.

🔸علاوه بر اینکه ظرفیتها و امکانات یکسانی در اختیار پویندگان مسیر حقیقت نیست و سنجش عملکرد آنها بر اساس محصول تلاششان و نه کوششی که به کار گرفته اند جز خروج از #جاده_عدالت، اسمی ندارد.

✅آیا نمی توان گفت که اگر #حقیقت، ناتمام و #فلسفه، تلاشی برای رسیدن به آن است پس بهتر است که با ادعای وصول به حقیقت، راه را پایان یافته و تلاش خود را آخرین تلاش محسوب نکنیم؟

✅آیا خوشتر نیست که همچو #سقراط، متواضعانه #دوستداری_دانش و نه #دانشمند_بودن را فریاد بزنیم و به جای تاکید بر #محصول_تلاش بر #در_راه_بودگی تاکید کنیم؟

این خاطره از کلاسهای درس استاد عزیز و گرانقدرم دکتر #دینانی همیشه در ذهنم نقش بسته است که همواره و متعدد این ابیات #مولانا ورد زبانشان بود که:

در طلب زن دایما تو هر دو دست
که طلب در راه نیکو رهبرست

لنگ و لونگ و خُفته‌شکل و بی‌ادب
سوی او می‌غیژ و او را می‌طلب

دوست دارد دوست این آشفتگی
کوشش بیهوده به از خفتگی

📖اینک در راستای بسته ندانستن پرونده #حقیقت دریغم می آید که شما را به خواندن کتابی که این روزها مشغول به مطالعه آن هستم توصیه نکنم؛

"گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی"

اثر دکتر حمید #طالب_زاده که به نظرم کوششی از سنخ رفتن، و نمونه ای از در راه بودگی برای یافتن راههای نوین و روزآمد در عرصه اندیشه می باشد.
‌
🖌دکتر مجید احسن(پژوهشگر حوزه فلسفه و دین)

@majidahsan62