🔅کاوشی در معنای در خام دوختن یا در خام گرفتن در مقدمه دیوان مهستی گنجوی مصحح طاهری شهاب آمده است که جوهری صاحب قصیده حولیه یک رباعی از مهستی گنجوی نقل کرده که به صورت بداهه در وقتی که شاه سنجر سلجوقی بدو خشم گرفته بود سروده شده است: شاهان چو به روز بزم ساغر گیرند بر یاد سماع و چنگ چاکر گیرند دست چو منی که پای بند طرب است "در خام ندوزند" که در زر گیرند ظاهرا شاه دستور می دهد که دست مهستی را در خام بدوزند و او این رباعی را  می سراید. در ادامه می گوید: "سلطان را این ابیات خوش آمد و از سر آن سخن درگذشت و بفرمود تا دامنش پر زر کردند." بیت آخر رباعی در رباعیات مهستی گردآوری حسینوف به صورت "در چرم نگیرند" .... و در مصحح مهدی دهقان: "در خام نگیرند" .... آمده است. جناب طاهری شهاب در پاورقی این رباعی قید کرده اند که: «خام گرفتن نوعی از سیاست بوده بدین معنی که دست مجرم را در چرم می دوختند.» 🔹معنای در خام (چرم) گرفتن یا در خام دوختن در لغت نامه دهخدا به نقل از آنندراج آمده که خام گرفتن نوعی سیاست کردن بوده است. چنان که در رباعی مهستی و نیز حکایت روایت شده درباب آن آمده و در مرزبان نامه و منابع دیگر (ادامه مطلب) به تصریح بر آن تاکید شده، در خام دوختن یا در خام گرفتن نوعی تنبیه و حتی شکنجه  کردن کسی بوده است. استاد شفیعی کدکنی در کتاب مفلس کیمیا فروش در تعلیقه بیت انوری در مدح سلطان سنجر: دست خصمت به سخا زان نشود باز که بخل دستهاشان به رحم در، همه در خام گرفت مطلب درخور توجهی آورده اند که در بخش منابع و توضیحات عینا ذکر می‌شود. در میان معانی مختلف واژه خام، دو معنا در این مقوله کاربرد می یابد. یکی خام به معنای پوست دباغی نشده و جامه ی پوستینی که از چرم دباغی نشده بر تن می کردند و دیگری به معنای بند و کمند. در این صورت می توان دو نوع تنبیه و سیاست را در میان متون ادبی جستجو کرد: نخست در خام گرفتن یا دوختن پوستین بر شانه و کتف کسی به معنای پوشاندن جامه‌یی پوستین از پوست دباغی نشده گاو یا خر به مجرم بوده از جهت شکنجه، تحقیر و یا تخفیف او و همینطور به نوعی در بند کردن، که نوعی سیاست کردن محسوب می‌شده است. تخفیف و تحقیر از آن جهت که، جامه از پوست دباغی نشده را عموما افراد بی سر و پا بر تن می کردند که البته بعدها توسط صوفیان قلندر و زاهدان ریاضت‌پیشه به عمد به کار برده شده است. مانند کلاه کاغذی که در گذشته در بعضی مدارس ایران معمول بود و بر سر شاگردان تنبل یا شیطنت کرده می گذاشتند و او را مجبور می کردند که در معرض نمایش بر یک پا بایستد. به متون ادب فارسی که مراجعه می کنیم مثلا در شاهنامه با نوعی سیاست کردن که به صورت بستن کسی با خام (چرم) گاو یا خر مواجه می شویم که در شرح جنگ کیخسرو و افراسیاب گوید: چو فرمان دهد شهریار بلند برادرش را پای کرده به بند بیارند بر کتف او خام گاو بدوزند تا گم کند زور و تاو ... همی دوخت بر کتف او خام گاو چنین تا نماندش به تن هیچ تاو و در پادشاهی شاپور (ر.ک به به بخش توضیحات) گوید: چرا بندم از چرم خر ساختی ... بزرگی به خاک اندر انداختی تو مهمان به چرم خر اندر کنی به ایران گرایی و لشکر کنی که مهمان به چرم خر اندر که دوخت؟ که بازار کین کهن برفروخت و بر مست شمعی همی سوختند به زاریش در چرم خر دوختند در معنای دیگر خام، بندهایی بوده است که گویا از پوست تازه دباغی نشده می ساختند. بعد گویا بوسیله این بندها دست مجرم را می بستند و او را زندانی می کردند. بعد که پوست خشک می شد، موجب فشار بیشتر بر دست و پای مجرم می‌شد‌. برای وضوح بیشتر، نمونه هایی در این معنی در متون ادب فارسی ذکر می کنم: - سعدی در باب هشتم بوستان حکایتی کوتاه نقل می کند که در آن خام از سویی به معنای لباسی از پوست دباغی نشده و از سوی دیگر زندانیی که دست و چایش را با خام بسته بودند در مقابل هم به کار می برد: برهنه تنی یک درم وام کرد تن خویش را کسوتی خام کرد بنالید کای طالع بدلگام به گرما بپختم در این زیر خام چو ناپخته آمد ز سختی به جوش یکی گفتش از چاه زندان: «خموش!» به جای آور، ای خام، شکر خدای که چون ما نه‌ای خام بر دست و پای - در مرزبان نامه  در حکایت مرد آهنگر و مسافر آمده است: ... گاه، براجم (مفاصل انگشتان) و اناملش (انگشتان) را در خام تشنخ دوختی؛ گاه فصوص و مفاصلش را شکنجه‌ی درد برنهادی. - فرخی سیستانی در مدح سلطان محمود گوید: هر که را از جنگجویان در قطار آری کنی ز آهن پیچیده و از خام گاو او را مهار - هجویری در کشف المحجوب گوید: ... ابلیس بیامد و منجیق بساخت تا وی را در خام گاو دوختند ... باری، رباعی مهستی چه به روایت طاهری شهاب و چه به روایت حسینوف، اشاره دارد به بستن یا دوختن دستان مهستی با بندها و رشته هایی از چرم که سلطان سنجر به عنوان سیاست کردن او بدان امر کرده بود. لینک منابع و یک توضیح #دکتر_محمدعلی_شیوا @zhazh_o_vazh