🏛 تاریخ درترازو 🏛 Date in the balance

#نقالی_تاریخ
#نقادی_تاریخ

سیدجواد طباطبایی در گفت و گویی که حدود سه دهه پیش با مجله " نقد و نظر" انجام داد اروپای مدرن را بر خلاف تصور ما، تاریخی تر از ایران معرفی کرد با این استدلال که اروپایی ها به تاریخ گذشته خود بازگشتند و آن را در افق امروز بازخوانی کردند ولی ایرانی ها به رغم پیشینه تمدنی شگرف از غور در تاریخ خود غفلت کردند.

اما واقعیت این است که دانش تاریخ برای برخی از حکومت ها کابوس محسوب شده و تلاش می شود تا به صورت سیستماتیک مورد بی اعتنایی و فراموشی قرار گیرد. آموزش تاریخ در مدارس به امری ملال آور تبدیل شده و هر گونه خوانش متفاوت از آن با بازخواست مسئولان مواجه می شود. حال شاید بتوان برای این بی مهری هدفمند برخی از حکومت با تاریخ و آموزش آن دلایل زیر را اقامه کرد: 

تاریخ وعده های حاکمان و اشتباهات ملت را یادآوری می کند. اگر چه حکومت ها بر روی حافظه کوتاه مدت شهروندان حساب ویژه ای باز کرده اند ولی مطالعه تاریخی در سطح عمومی آن می تواند این محاسبه را بر هم زند.
تاریخ به شهروندان می آموزد که به مواجهه انتقادی با کارنامه خویش پرداخته و از اشتباهات شان عبرت بگیرند. از همین رو خواندن تاریخ می تواند آن ها را در چهارراه حوادث به تامل واداشته و از هواداری توده وار و احساسی نسبت به یک جریان بازدارد. از سوی دیگر تاریخ به نوعی یادآوری وعده های تحقق نیافته رهبران نیز محسوب می شود. دانشی که می تواند بی اعتباری خیال اندیشی های غیرواقعی و آرمان های توهم آمیز را آشکار سازد.

👈 #تاریخ_سازی فاتحان به وسیله #تاریخ_خوانی شهروندان بی اثر می شود. روایت مشهوری وجود دارد که واقعیت را به خوبی بازگو می کند؛ " تاریخ را فاتحان می نویسند".

👈اگر به تاریخ نویسی #پهلویها نسبت به دوره #قاجار و روایت تاریخی #جمهوری_اسلامی نسبت به دوران پهلوی نظر کنیم متوجه می شویم که دغدغه فاتحان بیش از روایت بی طرفانه از تاریخ، مشروعیت بخشی به خود از طریق نفی گذشته بوده است.

پهلوی ها دوره قاجار را سراسر خوش گذرانی و وطن فروشی به تصویر کشیدند و پهلوی ها هم توسط بعدی ها حکومت هایی یک سره فساد، تباهی، و وابستگی معرفی شدند. این در حالی است که دسترسی شهروندان به منابع تاریخی غیر حکومتی چالش بزرگی برای فاتحان محسوب شده و روایت رسمی آن ها را بی اعتبار می کند.
#نقادی_تاریخ اگر جایگزین #نقالی_تاریخ شود می تواند برای حاکمان خطرناک باشد.

خوانش تاریخ اگر صرفا به نقالی آن فروکاسته شود به ذکر مجموعه ای از حوادث مرتبط با فرادستان یعنی حاکمان تبدیل می شود. تاریخی که در آن نقش مردم، فرودستان و فاعلیت آن ها نادیده انگاشته شده است. این در حالی است که نقادی تاریخ به معنای نگاه جامعه شناختی به رویدادهای گذشته با هدف کشف منطق حاکم بر دوره های تاریخی و آشنایی زدایی از آن ها (کشف نظم در بی نظمی ها، و قاعده در استثناها) می باشد. این نگاه به تاریخ از آن جا که آگاهی دهنده و رهایی بخش بوده و قادر است که خواندن تاریخ را به زندگی روزمره پیوند زده و برای مسیر آینده کنش های جمعی چشم اندازهای امیدبخش ترسیم کند چندان برای برخی از حکومت ها مطلوب نمی باشد.

#مهران_صولتی

t.center/tarikhdrtarazoo🏛

قرن چهاردهم بر ایرانیان چگونه گذشت؟


🔹در داستان ما، ایرانیان خسته و درمانده از آرمان های نافرجام #نهضت_مشروطیت قرن چهاردهم را با رخ نمایی فرد مقتدری آغاز کردند که آمده بود تا ناامنی، قحطی و آشوب را خاتمه بخشد. #رضاشاه آفرینش #ایران_نوین را نوید می داد و نوگرایانی همچون داور، فروغی، تیمورتاش و ... کوشیدند تا به معماری حکومتی بپردازند که اولویت های اش رشد اقتصادی، نوسازی نهادی و آموزش نوین بود. پیشرفت ها اگر چه چشمگیر و شگرف بود اما گراییدن رضا شاه به #خودکامگی در نیمه دوم سلطنت خود روشنفکران را تاراند و بنیاد حکومت را متزلزل ساخت. #جنگ_جهانی_دوم هم بلای جان ایرانیان شد و به نیروهای بیگانه فرصت مداخله داد!

🔸انتقال قدرت در سلسله پهلوی با فراست #فروغی اما کم هزینه انجام شد. مارکسیسم و ناسیونالیسم در دهه ۱۳۲۰ مجال مناسبی برای رخ نمایی یافتند و نهضت ملی شدن نفت که می توانست در نفی استبداد و استعمار موثر باشد با اشتباهات نیروهای ملی- مذهبی به وقوع رویدادی انجامید که آینده ایرانیان را در ربع قرن بعد رقم زد. کودتا چنان روح ایرانیان را زخم زد که هرگز التیام نیافت. پروژه نوسازی #محمدرضاشاه در دهه چهل هم اگر چه از مبانی محکمی برخوردار بود ولی هرگز نتوانست رضایت روشنفکران را بدست آورد. بعدتر چپ زدگی و بومی گرایی زمینه ساز شکل گیری انقلابی شد که قرار بود دین و دنیای ایرانیان را همزمان آباد کند!

🔹 #انقلاب۵۷ اگر چه زمینه های مبارزه با امپریالیسم را دارا بود ولی خیلی زود در دام غرب ستیزی گرفتار آمد و اقتصاد را گروگان سیاست خارجی ساخت. استثنا گرایی به قاعده مدیریت تبدیل شد و جامعه کوتاه مدت ادامه یافت. توسعه یافتگی برچسب غرب زدگی خورد و سودای بومی گرایی به معنای راهی متفاوت از تجربه عام جهانی رونق یافت. در این میان عقلانیت اگر چه گاهی به آرامی در اندام انقلاب می خلید ولی سرعت تحولات چنان بود که پیش بینی ناپذیری به روند غالب کشور تبدیل شد. تحریم ها نیز توسعه را از مدار اهداف کشور خارج کرده و بقاء را جایگزین ارتقاء ساخت. انتخابات ۱۴۰۰ عمق بحران ها را نمایان کرد و فرآیند اندک سالاری را سرعت بخشید!

🔸تاریخ ایرانیان در قرن گذشته آمیزه‌ای از تحولات پیش بینی ناپذیر، توسعه نامتوازن، تضاد سنت- مدرنیته و اذهان خیال اندیش بوده است. قرار گفتن در حاشیه نظام سرمایه داری جهانی میراثی از دوره صفویه بود که تا اکنون امتداد یافته و ما را به مقلدی شتاب زده از دستاوردهای روزگار مدرن تبدیل کرده است. انقلاب اسلامی اگر چه کوشید تا طرحی نو دراندازد و "روح یک جهان بی روح" باشد ولی از آن جا که بنیان‌های جهان جدید را نشناخت و به ستیزی دون کیشوت وار روی آورد ما را بیشتر به حاشیه جهان راند. ماجراجویی‌های سیاسی فرآیند سیاست گذاری عقلانی را به بن‌بست کشاند و انزواگرایی را جایگزین جهان گرایی ساخت!

🔹هراس ایرانیان از عقب ماندگی آن ها را به اخذ تکنولوژی مدرن بدون کسب آمادگی‌های ذهنی- فرهنگی لازم وادار ساخت. تعطیلات تاریخ سپری شده و مهابت غرب اسباب حیرت شده بود. ایران نه تنها نتوانست به تلفیقی میان؛ ایرانیت/ اسلامیت/ مدرنیت دست یابد بلکه با تعارضاتی افزون‌تر مواجه شد.
👈حکومت سکولار بستری برای رشد گرایشات دینی، و حکومت دینی زمینه‌ساز رونق تمایلات سکولار شد! آن چه در توسعه ایرانی مفقود بود حضور انسانی بود که بتواند فاعلیت داشته باشد. سوژه‌های ایرانی اگر چه انقلاب‌های سترگ را رقم زدند ولی خیلی زود در کمند خودکامگی‌ها به انقیاد کشیده شدند. از همین رو بود که توسعه ایرانی بیش از همه به ابعاد سخت افزاری و فن آورانه پیشرفت منحصر ماند و وجهی نخبه‌گرایانه یافت!

🔸ایرانیان در شرایطی به قرن جدید گام می‌گذارند که هنوز بسیاری از پرسش‌های گذشته را بی‌پاسخ نهاده‌اند. شکاف؛ ملت- دولت در ژرف‌ترین وضعیت خود قرار گرفته و سرمایه‌های انسانی- اجتماعی به شدت در حال گریز و افول هستند. پنجره جمعیتی در حال بسته شدن و #پیری_جمعیت رو به افزایش است. هنوز هم هیچ چشم انداز روشنی برای ایران عاری از تحریم فراروی ساکنان این سرزمین وجود ندارد. توسعه اولویت حاکمان نیست و امری تزئینی شمرده می‌شود.
👈"اقتصاد زیر سایه سیاست و سیاست زیر سایه ترس معنا می‌یابد". روزمره‌گی بر عرصه حکمرانی چیرگی یافته و امور بدون تغییری معنادار در حال گذران است. سیاست نه در اندیشه همنوایی با جامعه که دل نگران کنترل آن است!

🔹 قرن چهاردهم این چنین گذشت و اکنون ایرانیان در آستانه قرن پانزدهم ایستاده اند. سده‌ای که با ظهور اقتصادهای نوظهور و آرایش جدید سیاسی در جهان پس از افول روسیه آبستن رویدادهای تازه‌ای است. آیا ایرانیان خواهند توانست به گمشده قرن پیش یعنی گذار از عقب ماندگی و نیل به توسعه یافتگی دست یابند؟ پاسخ شاید در همراهی حاکمان با جهان و جامعه نهفته باشد...


#مهران_صولتی


t.center/tarikhdartarazoo 🏛