🏛 تاریخ درترازو 🏛 Date in the balance

‍ یادی از میرزا علیرضاخان #شفاءالدّولهٔ_کاشانی

🔹 مرحوم علیرضاخان شفاء‌الدّوله – معروف به #حکیم_شفا در حدود سال ۱۲۹۶ ه‍ ق در #کاشان متولّد شد و سال‌ها در شهر #قم به طبابت مشغول بود. وی در اواخر عمر به تهران هجرت کرد و به‌تاریخ ۲۸ فروردین‌ماه ۱۳۳۹، در همان‌جا از دنیا رفت. پیکرش را به قم بازگردانده و در ایوان بقعه‌ای در سمت جنوب شرقی صحن اتابکی (در مقابل آرامگاه میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل، که هم‌اکنون به راهروی بزرگی تبدیل شده است) به خاک سپردند.

🔸 مطبّ حکیم شفا روبروی درب ساعت از صحن اتابکی و در جوار مدرسهٔ خان قرار داشت و هنوز ساختمان آن پابرجاست. بر دیوار بیرونیِ این مطب، کاشی‌های زیبایی مشتمل بر اشعار جالبی از حکیم شفا الصاق شده بود که اعجاب بینندگان را برمی‌انگیخت. در خاطرات محصّلین قدیمیِ حوزهٔ علمیّهٔ قم نیز خاطراتی از این کتیبه‌های زیبا – که امروزه به موزهٔ آستانهٔ حضرت معصومه منتقل شده – منعکس گردیده است. (برای نمونه، ر.ک: حکایت عمر، ص۱۰۳)

🔹 اشعار معروف حکیم شفا که به‌زیبایی ترکیب و تلفیقِ معماریِ دو بنایِ حرم مطهّر حضرت فاطمهٔ معصومه و مطبّ حکیم شفا را به تصویر کشیده، بدین شرح است:

رواق حکمت اینجا، کاخ سبط مصطفی آنجا
بشارت دردمندان را، دوا اینجا، شفا آنجا

در اینجا طبّ یونانی و تشریح اروپایی
فرامین و الهیّات و آیات خدا آنجا

سبب اینجاست یعنی حکمت و تدبیر و دانایی
توانایی است یعنی حکم و تقدیر و قضا آنجا

«شفا» از نبض اینجا می‌دهد تشخیص علّت را
خداوند «شفا» دارد یدِ معجزنما آنجا.

🔸ابیات مزبور، به صورت افقی روی دیوار نوشته شده بود. اشعاری هم به صورت عمودی بر روی آن دیوار کتیبه شده بود که متن آن اشعار نیز به قرار ذیل است:

از غم هجر، مریضی که گرفتار تب است
نسخه‌اش افشرهٔ وصل به هنگام شب است

و آن که در بستر بیماری عشق است، دواش
خُرفهٔ خال و گلِ عارض و عنّابِ لب است

پادزهر اثر سمّ خیالات به مغز
سبزه و باغ و گل و قصّه و شعر و ادب است

الغرض نیست عجب گر نشود سهل علاج
هر مریضی که ز هر درد به رنج و تعب است.

🔹 لطافت این اشعار و ارتباط مضامین آن با مصطلحات علم طب، بر ظرفاء و اهل ذوق، مخفی نیست.

🔸 روی برخی از کاشی‌های این مطبّ قدیمی، سنهٔ ۱۳۲۲ ه‍ ق درج شده که تاریخ بنا را صد و اندی سال به عقب می‌راند. در برخی کتیبه‌ها هم تاریخ ۱۳۵۲ ق به چشم می‌خورد. در سالنامهٔ حکایات الأطبّاء (تقویم ویژهٔ پزشکان قم، چاپ ۱۳۹۱ ه‍ ش)، به نقل از یادداشتی مهم (چاپ‌شده در مجلّهٔ توفیق، سال ۱۳۱۳) آمده است که: حکیم شفا این بنا را خریده و تعمیر کرده است. وی ابتدا این اشعار را برای مطبّ خود کتیبه کرد:

مطبّ دکتر اینجا، کاخ سبط مصطفی آنجا
بشارت درمندان را، دوا اینجا شفا آنجا.

🔹 امّا به دلیل آن‌که فارغ التّحصیل دانشکدهٔ پزشکی نبود، به وی اعتراض شد و او نیز اشعار را بدین‌شکل عوض کرد: رواق حکمت اینجا الخ.


علی قنبری بیگدلی


منابع:
بزرگان کاشان، تألیف #افشین_عاطفی و
یادداشتی از #رسول_جعفریان.


t.center/tarikhdartarazoo 🏛