بریده‌ها و براده‌ها

‍ ‍«خداحافظی به وقت توکیو»


امروز، سی‌ام آوریل ۲۰۱۹، در ساعت ۲۳:۵۹، به وقت محلیِ توکیو، دوران امپراتوری آکی‌هیتو، امپراتور خندان ژاپن، به پایان رسید. آکی‌هیتو، پسر هیروهیتو است، همان امپراتور ژاپن که آمریکایی‌ها به زور بمب اتم توانستند او را مجبور به تسلیم کنند. پس از شکست ژاپن در جنگ، نوعی نظام مشروطۀ پارلمانی در این کشور ایجاد شد، دولت‌ها دیگر نه از سوی امپراتور، که با رأی مردم و بدون نیاز به تأیید امپراتور تشکیل می‌شدند. از آن زمان بود که مقام امپراتور در سپهر سیاسی ژاپن به مقامی تشریفاتی و نمادین تبدیل شد. هیروهیتو تا بیش از چهار دهه پس از جنگ هم زنده بود. او در ژانویۀ ۱۸۹۸ درگذشت و پسر بزرگش، آکی‌هیتو، بر «تخت گل داوودی» نشست (گل داوودی نشان امپراتوری ژاپن است).

امپراتوران ژاپن، حتی پدر آکی‌هیتو تا سال ۱۹۴۵، فرمانروایانی آسمانی و خداگونه و از نوادگان ایزدبانوی خورشید (آماتِراسو) قلمداد می‌شدند. اما طبق قانون اساسی جدید، امپراتور تنها به «نماد وحدت‌آفرین ژاپن» بدل شد و اصلاً «ادارۀ دربار امپراتوری» زیر نظر دولت قرار گرفت. امپراتور ژاپن (ملقب به تِنو) گرچه اختیارات سیاسی ندارد، اما طبق آیین شینتو، جایگاه و کارکرد دینی مهمی دارد. آکی‌هیتو در سال تنها دو بار سخنرانی رسمی می‌کرد، یکی به مناسبت تولدش و دیگری به مناسبت سال نو (روز تولد امپراتور در ژاپن تعطیل رسمی است).

آکی‌هیتو چند سالی بود که به دلیل کهولت سن و بیماری خیال داشت از مقام خود کناره‌گیری کند، اما چنین چیزی در سنت امپراتوران ژاپن سابقه نداشت و قانونی نبود، و افزون بر این، او به عنوان مقامی تشریفاتی که حق دخالت در سیاست را نداشت، نمی‌توانست چنین تصمیمی را خود بگیرد. به همین دلیل، آکی‌هیتو در اوت ۲۰۱۶ در سخنرانی تلویزیونی خطاب به مردم ژاپن اعلام کرد، وقتی امپراتور نتواند وظایف خود را به درستی انجام دهد، ممکن است بر زندگی عدۀ زیادی از مردم به اشکال مختلف اثر بگذارد. او با این جملات خواست خود برای کناره‌گیری را به این شیوه بیان کرد. در واقع، از آن‌جا که امپراتور اجازه ندارد در امور سیاسی دخالت کند، حتا نمی‌توانست به طور مستقیم خواست خود مبنی بر کناره‌گیری از قدرت را بیان کند.

اکنون برای کناره‌گیریِ آکی‌هیتو لازم بود «قانون دربار امپراتوری» (کوشیتسو تِمپان) تغییر کند. «قانون دربار» برای آخرین بار در سال ۱۹۴۷، در آخرین پارلمان امپراتوری پس از شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم، بازنویسی شده بود. وقتی آکی‌هیتو خواست خود برای کناره‌گیری را به طور غیرمستقیم بیان کرد، دولتِ شینزو آبه هیئتی شانزده نفره تشکیل داد تا تغییر قانون دربار را بررسی و به صورت لایحه‌ای به دولت تقدیم کند. آوریل ۲۰۱۷ دولت قانون جدیدی را آماده و به «کوکای» (پارلمان ملی ژاپن که متشکل از دو مجلس ژاپن است) ارائه کرد. این لایحه در ژوئن ۲۰۱۷ تصویب شد و به این ترتیب آکی‌هیتو اجازه یافت از مقام خود کناره‌گیری کند. «شورای امپراتوری» (کوشیتسو کائیجی) که متشکل از مقامات سیاسی (نخست‌وزیر و رؤسای دو مجلس) و مقامات دربار (همسر و برادر امپراتور) است، در دسامبر همان سال تصمیم گرفت سی‌ام آوریل ۲۰۱۹ روز کناره‌گیری آکی‌هیتو از مقام خود باشد.

آکی‌هیتو پیش‌تر هم در زندگی‌اش از این دست سنت‌شکنی‌ها کرده بود، از جمله در جوانی: طبق سنتی دیرینه، همسر اصلی امپراتور ژاپن می‌باید از خانواده‌ای نجیب‌زاده (کازوکو) می‌بود، آکی‌هیتو این سنت را شکست و در سال ۱۹۵۹ با میچیکو، دختر خانواده‌ای غیرنجیب‌زاده، البته ثروتمند، ازدواج کرد. آکی‌هیتو از اواسط دهۀ ۱۹۶۰، در دوران ولیعهدی، به پژوهش‌های گسترده‌ای در حوزۀ جانورشناسی دریایی (ماهی‌شناسی) روی آورد و مقالات فراوانی را در این باره منتشر کرد که اعتباری علمی بین‌المللی دارند. او به خصوص در زمینۀ «گاوماهیان» بسیار تحقیق کرد و نام یکی از گونه‌های گاوماهی به نام اوست (آکی‌هیتو).

امپراتورِ ماهی‌شناس، امروز از مقام خود کناره‌گیری کرد تا فردا، اول مه ۲۰۱۹، پسر ارشدش، ناروهیتو، به عنوان صدوبیست‌وششمین تِنو (امپراتور ژاپن) کار خود را آغاز کند.

در پیوست ویدئویی از سال ۲۰۱۱ می‌بینید که آکی‌هیتو و همسرش، میچیکو، به دیدار «سونامی‌زدگان» می‌روند، در برابر آن‌ها زانو می‌زنند و مؤدبانه جویای احوال می‌شوند.

پی‌نوشت: پیش‌تر دربارۀ ژاپن مطالب دیگری در کانال منتشر کرده‌ام، با هشتگ #ژاپن می‌توانید بیابید و بخوانید.

مهدی تدینی

#شخصیتها، #آکیهیتو، #تنو، #ژاپن، #امپراتور_ژاپن
@tarikhandishi