اهمیت راهها و کاروانسراها در استان مرکزی در ادوار تاریخی ایران
#دکتراسماعیل_شراهی- آبان ۹۹
در دوران تاریخی و عمدتا اشکانی و ساسانی تبیین مسیر راهها و منزلگاهها بخصوص در ارتباط با راههایی که غرب کشور را به ایران مرکزی پیوند میزد، دارای اهمیت زیادی است که مهمترین این راهها،
#راه_بزرگ_خراسان و راههای فرعی است که همدان و استانهای غربی را به ایران مرکزی متصل میساخت.
در این میان راه بزرگ خراسان بعنوان یک شاهراه حیاتی در تجارت و زیارت در دوره اسلامی تا دوره صفویه مورد توجه بود، بطوریکه بواسطه این راه، شهرها و نواحی چون مسکویه ،حمزهآباد ،مامونیه ،ساوه ، مزلقان ، سوسن نقین و دخان بعنوان منزلگاه در میانه ری به همدان اهمیت یافتند.
در کنار این منزلگاهها، کاروانسراها و میلهای راهنما برای پایش راه و استراحت کاروانیان شکل گرفتند که مهمترین آنها که بقایای آن باقی است دو کاروانسرا بنامهای حاجیآباد و حمزهآباد است. در دوره ایلخانی و بعد از آن اما استان مرکزی بواسطه اهمیت یافتن سلطانیه بعنوان پایتخت ایلخانان و قرار گرفتن در مسیرهای زیارتی اهمیت یافت.
شهرهایی چون ساوه و آوه دارای موقعیتی مناسب برای پیوند اصفهان و نواحی ایران مرکزی به سلطانیه و حتی تبریز و مراغه بعنوان مراکز حکومتی مورد توجه ایلخانان مغول بود.
کاروانسراهایی چون حجیب و آوه در میانه راه شمال غرب به ایران مرکزی باقی هستند و میتوان این دو کاروانسرا را در پیوند با سایر شواهد راه مذکور مورد مطالعه قرار داد. دیگر راه مورد توجه در دوره ایلخانی راهی است که از گذرگاه دلیجان ،فراهان و شراه عبور میکند و بعنوان یک مسیر مهم تجاری و زیارتی، ایران مرکزی را با همدان و کرمانشاه پیوند میزند.
این راه که در دوران صفوی و بعد از آن اهمیت بیشتری یافت نقش بسزایی برای دستیابی به اماکن مقدس مسلمانان و بخصوص شیعیان به مکه، مدینه و عتبات داشت و این موضوع در دیوارنوشتههای مسافران و رهگذران بر دیوار کاروانسراها پیداست.
در دوره صفوی و پس از آن بخصوص در دوره قاجار، راهها ساماندهی و کاروانسراهای دوره قبل مرمت و کاروانسراهای جدیدی بنا شدند. این کاروانسراها، حدفاصل اصفهان به قم، قم و ایران مرکزی به قزوین، زنجان و شمال غرب، قم و کاشان و شهرهای ایران مرکزی به همدان و کرمانشاه ایجاد شدند و نواحی چون ساوه، فراهان، دلیجان، خمین و شراه بیشترین تأثیر را از وجود این راهها به لحاظ بعد فرهنگی، اجتماعی و تجاری پذیرا شدند. شاید مهمترین این راهها راهی است که در دوره قاجار به
#راه_کربلا موسوم شد .
این راه از قم شروع و با عبور از آشتیان و فراهان و شراه به همدان میرسید و مهمترین منزلگاههای آن سیاوشان، دولتآباد، ساروق، جیریا، دیزآباد و جوشیروان بود.
هرچند در دوره پهلوی راهها و محورهای سنتی و مالرو جای خود را به طرق سنگفرش و آسفالت و راهآهن داد ولی مبنای طرحریزی جادهها همان راههای سنتی بود چراکه بهترین و آسانترین راههایی بودند که انسان در ادوار پیشین برگزیده بود.
تعداد ۲۰ کاروانسرای تاریخی در این استان وجود دارد که ۱۳ مورد آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که دارای داشتههای غنی معماری و کاربری خاص در برهههای تاریخی پیشین هستند با مالکیت خصوصی، اوقافی، میراث فرهنگی و عامالمنفعه است.
استان ما بواسطه قرار گرفتن بین شمال، جنوب، غرب و شرق کشور بعنوان منطقه بینابینی، نقش مهمی در ارتباط منطقهای داشته و بر این اساس کاروانسراهایی ساخته شد که قدیمیترینشان در استان به راه بزرگ خراسان یا
#راه_ابریشم معروف است.
قدیمیترین کاروانسرای استان
#حمزهآباد و
#حاجیآبادِ زرندیه در مسیر راه بزرگ خراسان هستند.
در این میان ساوه و زرندیه بواسطه قرار گرفتن در مسیر راه یادشده و راهی که ایران مرکزی را به سلطانیه در دوره ایلخانی ارتباط میداده دارای جایگاه ویژه هستند.
کاروانسرای
#خشکرود (دوره صفویه) در زرندیه بزرگترین کاروانسرای استان و بلحاظ سیر تحول معماری و آرایههای وابسته بآن کاروانسرای
#باغ_شیخ مربوط به دوره قاجار در روستای
باغ شیخ مهمترین نمونهها هستند.
با توسعه راههای زیارتی بعد از دوره ایلخانی کاروانسراهایی در مسیر راهها شکل گرفت که مهمترین این راهها که ایران مرکزی(یزد، نائین و کاشان) را به عتبات متصل و از فراهان میگذشته بنام راه کربلا خوانده می شد و کاروانسراهایی چون دودهک، کهک، ابراهیمآباد، مشهد میقان و دولتآباد در مسیر این راه قرار داشتهاند.
اخیر دو کاروانسرای
#دودهک دلیجان و
#ورده زرندیه توسط بخش خصوصی بازسازی و آماده بهرهبرداری با کاربری گردشگری است.
#سربلندایران_وایرانی@irantamaddon@roostashenasi@araknaqsheh @araksanad@araktasvir@arakology#آگاهی ، آغاز
#خردمندی است.
https://www.instagram.com/p/B41oFh_AILv/?igshid=58exuc42nnzi