🔍 تأثیر فارسیمآبی بر تفاسیر قرآن
✨ معرفی منابع
📌 معرفی مقالهی «پارسینگاری در جهانِ فرهنگی-ادبیِ عربی: مطالعهی موردیِ تفاسیر قرآنیِ خراسان» نوشتهی مجید دانشگر و سجاد رِضوی در ماه مِی ۲۰۲۲ میلادی
🔻 فارسیمآبی یا جامعهی فارسیمآب (
Persianate Society) گفتمان یا جامعهای است که بر پایهی مؤلفههای فرهنگی ایرانی و فارسی ساخته شده است و بسیار از آن متأثر است: مؤلفههایی همچون زبان، ادبیات، هنر، آداب و رسوم، و هویت اجتماعی. فارسیمآبی یا ایرانیمآبی (همچون یونانیمآبی) مختص یک سرزمین (ایران) یا گویشوران به یک زبان (فارسی) نبوده است، بلکه حیطهی گستردهای از سرزمینها از آسیای صغیر و میانرودان در غرب تا هند و آسیای میانه در شرق را شامل میشده است و اکنون نیز کمابیش اینچنین است.
🔻 امروزه گفتمانِ علمی «فارسیمآبی» عموماً بر تأثیر زبان فارسی در ایران و سرزمینهای شرقیتر در آسیای میانه تمرکز دارد، اما آن نحوهای که زبان فارسی در سدههای پس از ظهور اسلام در جهانِ فرهنگی-ادبی غربِ عربی حضور داشته است و بهکارگرفته میشده است را نشان نمیدهد و نادیده میگیرد. در همین راستا است که میتوان گفت شکلگیری شاهکارهای ادبی-علمی جهان اسلام و پژوهشها و رویکردهای علمی، از جمله تفاسیر قرآن، به نحوی شکل گرفتهاند که هم نقش آثار فارسی و هم نقش متون تولیدشده در بافتارِ فارسیگرایی و فارسیمآبی را نادیده میگیرد.
🔻 این مقاله با ارائهی مطالعهای موردی دربارهی تفسیرهای قرآن که در ابتداییترین دورانِ سدههای میانه به زبان فارسی نوشته شدهاند و میزان استقبال از آنها در سرزمینهای غربِ ایران نشان میدهد که چگونه زبان فارسی در جهانِ فرهنگی-ادبیِ عربی نوشته و بازنویسی میشده است، تاجاییکه باید این تفسیرهای فارسیزبان را در تراز آثار اصلیترین شاهکارهای تفسیر عربی همچون تفسیر طبری، تفسیر ثَعالِبی، و تفسیر البَسیط قرار داد.
🔻 نویسندگان مقاله معتقدند که در تفسیرپژوهیِ خُرد و کلان نمیتوان مطالعهی تفسیرهای فارسی متقدم را نادیده گرفت. از همین رو، با بررسی نُسَخ خطی کمیاب، بهویژه نسخههایی از مکتب تفسیری خراسان، نشان میدهند که چگونه محققان و عالمانِ عرب تفاسیر فارسی از قرآن را در قلبِ عربزبان میخواندهاند، استنساخ میکردهاند، و نشر میدادهاند.
🔻 این مقاله نهتنها درصدد شرح و نقد پژوهشهای گذشته است، بلکه به وجود و گستردگی ترجمههای فارسی قرآن و تفاسیر فارسی قرآن و تأثیر علمی فارسیزبانان بر غربِ عربی پرداختهاند، و البته افزون بر آن، سهم تفاسیر فارسی قرآن در درک هنجارین و رسمی از سنّت تفسیر مسلمانان در مدارس و مراکز اندیشهی اسلامی را نشان میدهد.
🔻 شروع همکاری نویسندگانِ این مقاله، پس از تبادل نقدهای جدّی میان سجاد رِضوی و مجید دانشگر بر یکدیگر پیرامون کتاب «قرآنپژوهی در دانشگاهها و مجامع علمی جهان اسلام» شکل گرفت که نتایج آن در مجلهی Method and Theory in the Study of Religion منتشر شده است و بهطور رایگان در
اینجا و
اینجا در دسترساند.
👨🏻🎓 مجید دانشگر (Majid Daneshgar) عضو هیأت علمی موسسهی شرقشناسیِ دانشگاه فِرایبورگ، و همچنین عضو پیوستهی مؤسسهی مطالعات پیشرفتهی فرایبورگ در کشور آلمان است. آثار متعدّدی از او در زمینهی دینپژوهی و اسلامپژوهی منتشر شده است، از جمله کتاب «قرآنپژوهی در دانشگاهها و مجامع علمی جهان اسلام» (انتشارات دانشگاه آکسفورد)، «قرآن در جهان مالایا-اندونزی» (انتشارات راتلج)، و کتاب «ساختارشکنی مطالعات اسلامی» (از مجموعهی مطالعات آیلکس از انتشارات دانشگاه هاروارد).
👨🏻🎓 سجّاد رِضوی (Sajjad Rizvi) استاد تاریخِ اندیشهی اسلامی در مؤسسهی مطالعات عربی و اسلامی در دانشگاه اِکسِتِر در انگلستان، و مدیر مرکز مطالعهی اسلام است. زمینههای اصلی مطالعات و پژوهشهای رِضوی عبارتند از: تاریخ اندیشه در اسلام، فلسفهی اسلامی بهویژه آثار ملاصدرا، و شیعهپژوهی. او کتابها و مقالههای متعدّدی منتتشر کرده است و هماکنون به همراه اهاب بداوی سرویراستار «دستنامهی آکسفورد برای اسلامِ شیعی» است. او نویسندهی مدخل «ملاصدرا» در دانشنامهی فلسفهی استنفورد و دانشنامهی ایرانیکا نیز میباشد.
📗 برای دسترسی به مقاله آن را
در آشیانهی عنقاء بیابید، یا بنگرید به:
Daneshgar, Majid and Sajjad Rizvi. “Inscribing Persian in the Arabic Cosmopolis: A Case Study of Qur’anic Exegesis from Khorasan.”
Australian Journal of Islamic Studies 7, no. 1 (2022): 5-28.
#قرآن #قرآنپژوهی #تفسیر_قرآن #خراسان #فارسیمآبی #جهان_فرهنگی_ادبی_عربی #مجید_دانشگر #سجاد_رضوی#Quran #Quranic_Studies #Quranic_Exegesis #Persianate #Arabic_Cosmopolis #Majid_Daneshgar #Sajjad_Rizvi🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes