گنجينه

تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع (ع)

چکیده: زیارتگاه ائمه بقیع که قبور مطهّر چهار تن از امامان معصوم شیعه (شامل امام حسن مجتبی، امام زین‌العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق، علیهم السلام) را دربردارد، از مهم‌ترین مقاصد زیارتی عموم مسلمانان در مدینه منوره به شمار می‌آید. تا کمتر از یکصد سال پیش، روی این قبور ساختمان و گنبد بزرگی وجود داشته که از بناهای معماری شاخص در مدینه بوده است. در این نوشتار، با استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی اصیل و دست اول، تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع، شامل تعیین زمان ساخت و تحولات و بازسازی‌های آن در دوره‌های بعدی، بررسی شده است. نتایج این این پژوهش نشان می‌دهد قبور ائمه بقیع تا قرن پنجم هجری فاقد ساختمان بوده و نخستین گنبد روی این قبور، در اواخر این قرن، به دستور مجدالملک براوستانی قمی (د ۴۹۲ق) وزیر برکیارق سلجوقی ساخته شده است. مهم‌ترین تحولات معماری این بنا در دوره‌های بعدی نیز تخریب اول و دوم آن به دست وهابی‌ها و بازسازی آن در دوره عثمانی پس از تخریب اول بوده است.

کلیدواژه‌ها: #قبرستان #بقیع ؛ گنبد ائمه بقیع؛ #مدینه_منوره ؛ #حرمین_شریفین ؛ #زیارتگاه_های_اسلامی ؛ #تاریخ_معماری

✍️ #احمد_خامه_یار

منتشر شده در: میقات حج، شماره 111، بهار 1399، ص117-130

لینک متن کامل مقاله:
https://ganjineh.kateban.com/post/4970

https://t.center/ganjineh_channel

کتاب «بهشت بقیع: بازنمایی قبرستان مقدس بقیع بر پایه منابع و مدارک تاریخی و هنری»، جدیدترین اثر علمی من است که سیر تحولات نخستین و مقدس‌ترین قبرستان مسلمانان و روند شکل‌گیری زیارتگاه‌های آن را در طول تاریخ بررسی می‌کند. در این اثر تلاش کرده‌ام تا با مطالعه تطبیقی میان منابع مکتوب (شامل متون تاریخی و سفرنامه‌ها) و مدارک ترسیمی ـ تصویری (شامل نگاره‌های هنری و عکس‌های قدیمی)، وضعیت قبرستان بقیع را پیش از تخریب آن بازنمایی کنم.

کتاب در سه فصل با عناوین: «بقیع در گذر تاریخ»، «نگاره‌های بقیع» و «عکس‌های قدیمی بقیع»، به نگارش درآمده است. فصل نخست کتاب در سه محور، در محور نخست به سیر شکل‌گیری و توسعه قبرستان بقیع و پیدایش گنبدهای آن تا زمان تخریب آنها به دست وهّابیان، در محور دوم تاریخچه و تحولات معماری گنبد ائمه بقیع (ع)، و در محور سوم نیز به معرفی و تاریخچه سایر گنبدها و زیارتگاه‌های این قبرستان پرداخته است.

فصل دوم کتاب، آلبومی از نگاره‌های هنری بقیع در نسخه‌های خطی و آثار هنری اسلامی است. برای هر نگاره، در کنار اطلاعات نسخه‌شناسی آنها، شرح دقیقی ارائه شده و سبک ترسیم و شیوه بازنمایی قبرستان بقیع در آن، تحلیل شده است. فصل سوم کتاب، به عکس‌های قدیمی بقیع تا پایان دوره عثمانی و پیش از تخریب گنبدهای آن به دست دولت سوم سعودی اختصاص دارد و توضیحاتی اجمالی درباره هر یک از عکس‌ها در بر دارد.

کار پژوهش و نگارش کتاب را در پاییز و زمستان 1395 به سرانجام رسانده‌ام؛ اما به عللی خارج از اراده من، چاپ آن تا بهار امسال به تأخیر افتاده است. کتاب در حال حاضر مراحل پایانی انتشار را طی می‌کند و به امید خدا در روزهای آینده از زیر چاپ خارج خواهد شد. کتاب بهشت بقیع در 212 صفحه به قطع خشتی، به صورت نفیس و چهار رنگ، با حمایت انجمن میراث اسلامی و از سوی نشر اندیشه میراث منتشر خواهد شد.

#احمد_خامه_یار
#بهشت_بقیع
#تاریخ_معماری
#معماری_اسلامی
#مدینه_منوره
#حرمین_شریفین

رؤیت تصاویری از کتاب در اینجا:
https://www.instagram.com/p/CdTmgfgKC-2/?igshid=MDJmNzVkMjY=

https://t.center/ganjineh_channel