اندیشه در اکنون

https://t.center/majidahsan62

ابن سینا و آتش زدن مخالفان

🔰در ایامی دور که دانشجوییِ فلسفه را تازه آغاز کرده بودم از استادی شنیدم که #فلاسفه_مسلمان هنگام ناکامی در برابر مخالفان، #خشونت علیه آنها را مجاز شمرده و مثلا آتش زدن آنها را توصیه میکنند.

🔰این امر برای من عجیب آمد و محل این سوال شد که چگونه ممکن است یک #فیلسوف به جای بحث علمی، توصیه به خشونت کند اما اعتماد به نقل استاد، پی جویی صحت و سقم مطلب را به تاخیر انداخت.

🔰این سخن در سالها بعد که در کسوت استادی قرار گرفتم بارها تکرار شد. از یک مرتبطِ با فلسفه اما ناآشنای با #فلسفه_اسلامی برایم نقل شد که با هُو کردن #ابن_سینا، مواجهه او با نقد را یک مواجهه صوری و منجر به رویکردی فاشیستی خوانده بود. این امر باز برای من عجیب آمد. البته وجه تعجب، دلیل دیگری داشت که خواهم گفت.

🔰اما به راستی داستان ابن سینا که محل این نقدها شده است چیست؟ در پاسخ باید بیان کنم وی در رابطه با کسی که بر موضع #سفسطه و انکار واقعیت تاکید می کند و واقعیتهای بدیهی همچون #امتناع_اجتماع_نقیضین را انکار می کند یکی از سه پیشنهاد را دارد:(#الهیات_شفا،ص۴۸)

1️⃣پاسخ مناسب به اشکالاتی داده شود که موجب چنین موضعی شده است.
2️⃣با بحث و استدلال، عقلانیت او تقویت گردد تا متوجه شود که هر استدلالی در تایید یا رد موضعش، خود مستلزم رد این موضع است.
3️⃣اگر احتمال داده شد که از روی لجاجت، با #حقیقت مخالفت می کند یا از روی انگیزه‌های غیر علمی به چنین موضعی روی آورده است راه حل پیشنهادی، #راه_حل_عملی است.

✅البته این راه به قول اهل اندیشه، #طریقیت دارد نه #موضوعیت یعنی راهکاری عملی است که نتیجه علمی و نظری دارد و می‌تواند زمینه ساز توجه شخص به لوازم باطل ادعایش شود؛ به بیان شیرین حضرت #مولانا:

☘️آن يكى بر رفت بالاى درخت/ میفشاند آن ميوه را دزدانه سخت‏/ صاحب باغ آمد و گفت اى دنى‏/ از خدا شرميت كو، چه میكنى‏/ گفت از باغ خدا بنده خدا/ گر خورد خرما كه حق كردش عطا/ پس ببستش سخت آن دم بر درخت‏/ میزد او بر پشت وساقش چوب سخت‏/ گفت آخر از خدا شرمى بدار/ میكشى اين بیگنه را زار زار/ گفت از چوب خدا اين بنده‏ اش‏/ میزند بر پشت ديگر بنده اش‏/ چوب حق و پشت و پهلو آن او/ من غلام و آلت و فرمان او/ گفت توبه كردم از جبر اى عيار/ اختيارست اختيارست اختيار☘️

✅✅نکته اینجاست که مواجهه با گروه سوم اساسا از حوزه فلسفه که ساحت بحث و گفتگوست خارج است. این عرصه، محل حضور #پزشک است بیش از اینکه نقطه ورود یک #فیلسوف باشد چه اینکه این گروه اساسا دچار اشکال علمی نیستند:

🍀أقول علاج هذا القسم ليس على الفيلسوف بل على الطبيب... لمرض طرأ على مزاجه(#ملاصدرا، اسفار، ج3،ص445)☘️

✅✅✅حال باید قضاوت کرد که آیا فلاسفه ای که سطوحی از مواجهه با مخالف را مدنظر داشته و کوشیده اند هر احتمالی در رابطه با ایشان را بررسی کنند شایسته تر به نقدند یا کسانی که بدون مراجعه به متن کلام این فلاسفه، به نقد ایشان دست می یازند؟

مردی در تبعید ابدی(۲)

🔰به نظر من رویکردی که می خواهد #حکمت_صدرایی را پاسخگوی مسائل دوران مدرن بداند نادقیق می باشد. جالب اینکه بسیاری از موافقان و مخالفان صدرا در این رویکرد، مشترک بوده واین ایراد به همه آنها وارد است.

✳️ جای این سوال هست که مخالفان و موافقان #ملاصدرا چرا به جای اینکه همچون او با زمانه خود مواجه شوند و راه به صلاح کار خویش یابند، در تایید یا رد گذشته مانده اند و از فلسفهٔ صدرالمتالهین انتظار چیزی را می کشند که انتظار ارائه آن نادرست است؟

✳️این‌چنین متفکرانی که در موافقت یا مخالف با چارچوب صدرایی تفکر مانده اند انگار هنوز در نیافته اند که میتوان راهی نو گشود، راهی که هم از ظرفیت اندیشه صدرالمتالهین بهره مند میشود و هم از آن عبور میکند؛ چنانکه خود وی در #جهان_اندیشه راهی به آینده گشوده و در زمانه خود، گامی به پیش نهاده است.

📜شاید بتوان گفت که مهمترین درس همه #فلاسفه در طول تاریخ، شناخت #زمانه و اقتضائات آن بوده است. بدون این شناخت، جز #سرگرمی به خیالات یا #ملال از ناکامی ها نتیجه ای رقم نخواهد خورد. صلاح ‌کار نه در تکرار صرف مدعیات صدرالمتالهین که فیلسوف زمانه خود بود، بلکه در بازاندیشی نظامی است که زمانه ما اقتضا دارد؛ با این حال معترفم که:
صلاح کار کجا و من خراب کجا/ببین تفاوت ره کز کجاست تا به کجا

✅آری! در میانه گفتگو با او میتوان به نکاتی دست پیدا کرد که ممکن است به کار امروز یا آینده بیاید. #فهم_عمیق نگاه ملاصدرا به #حرکت_قطعیه، #زمان و برخی دیگر از اندیشه های او بهترین و غنی ترین سرمایه را برای چنین امری فراهم خواهد کرد. البته باید بگویم کسی که این ظرفیت ها را می فهمد خود صدرالمتالهین نیست، بلکه اندیشمندی است که همانند ملاصدرا، #فیلسوف_زمانه شده و می تواند با استفاده از سرمایه ای که در زیست جهان خود به ارث برده تحولی را رقم بزند.

✅✅خرداد ماه امسال به مناسبت روز بزرگداشت ملاصدرا این دیدگاه خود را در رادیو گفتگو در مواجهه با یکی از دیدگاه های رقیب، تبیین بیشتری کرده ام که آدرس آن را در کانال به اشتراک خواهم گذاشت👇

@Andisheh_Aknun