نقدِ واسطه در خلقت و مجبور بودنِ خالق! متنِ شُبهه: از استدلال به حدوثِ عالم، اختیار برای خداوند نتیجه گیری شد. اما سوال این است که چرا نگوییم خدا "مجبور" به ایجاد "موجودی ازلی" بوده است! بعد آن موجود ازلی عالم را "بالاختیار" احداث کرده است؟! با این فرض، حدوثِ عالم و مجبور بودن خدا با یکدیگر جمع می شوند. جوابِ شُبهه: ابتدا باید پرسید که این گفتار بر اساس چه مبنایی در زمینه ایجاد است؟! اگر منظور از ایجاد، ایجادِ لا من شئ باشد، یعنی خداوند ازلاً یک موجود را لا من شئ ایجاد کرده است، در این صورت می گوییم این فرض اشکالِ تصوری دارد، زیرا چیزی که موجود است را نمی شود لا من شئ ایجاد کرد! به عبارت دیگر ایجادِ موجود، تحصیلِ حاصل است و تحصیلِ حاصل بازگشت به اجتماع نقیضین دارد. به این بیان که: اگر خدا چیزی که موجود است را ایجاد کند، لازمه اش این است که آن شئ در عین حال که موجود است، معدوم هم باشد تا خدا بتواند آن را ایجاد کند‌. و هیچ شکی هم در مُحال بودن اجتماع نقیضین نیست. از سویی بنا بر برهانِ اثباتِ وجودِ خدا، ثابت کردیم که جهان حادث است و آفریننده ای دارد که غیر مقداری و بر خلاف سنخ این جهان میباشد. همچنین بنا بر برهانِ وحدتِ خداوند ثابت کردیم که موجود غیر مقداری تنها یک مصداقِ واحدِ حقیقی میتواند داشته باشد و وجود فرد دوم و سوم(مجرداتِ متعدد) برای آن محال است. از جهتی دیگر بنا بر "برهانِ استحاله خلقِ لا من شئ برای موجود مقداری" ثابت کردیم تنها یک موجودِ غیرمقداری یعنی همان خدایِ واحدِ بدونِ شبیه میتواند خلق لا من شئ انجام دهد و ایجادگر جهان باشد. بنا بر این  اولا هر مخلوقی قهراً مقداری خواهد بود و ثانیاً هر چیزی را خداوند ایجاد کند -چه ازلا ایجاد کند که محال است و چه آن را به نحو حادث ایجاد کند- هیچ کدام قادر بر انجام ایجاد به معنای حقیقی آن یعنی ایجاد لا من شیء نخواهند بود تا بتوان آنها را احداث گر جهان پنداشت. اما اگر منظور از ایجاد، ایجاد من شئ باشد به این معنا که ذاتِ خداوند ازلاً متطور به شیئی می شود که آن شئ معلول یا صادر اول است، و کثراتی که در آن صادر اول منطوی هستند هم دیگر اشیا باشند، در این فرض اصلا آن حدوثی که ما برای عالم ثابت کردیم و از آن اختیار را برای خدا نتیجه گیری کردیم مطرح نخواهد بود و در این فرض عالم قدیم و جزئی از ذات خدا دانسته خواهد شد. در نتیجه حدوث عالم با مجبور بودن خدا جمع نشده است بلکه همین جهان ازلی خودش خدا و مجبور است. @madraseh_kalam