ایران بوم

«مثنوی معنوی» شریعت و طریقت

دکتر عبدالحسین زرین کوب

مولانا در متن مثنوی تفاوت بین مفهوم شریعت و طریقت را یک بار در «قصه طلب کردن موسی خضر را با وجود مرتبۀ نبوت» (3/ 962 آ) که در آنجا موسی در مقام آورندة شریعت مظهر شریعت محسوبست و خضر در مقام ولی مستور که متعهّد احتراز از اختلاط با عام است نمایندۀ طریقت به‌شمار می‌آید، بر سبیل تمثیل لیکن به اجمال مطرح می‌کند از تأمّل در آن اشارت این نکته حاصل می‌شودکه شریعت راه تعبّدست برای پویندگان آن راه، فهم آنچه ورای آن مرتبه است و عشق از آن‌جمله است ضرورت ندارد و بیشترین اهل شریعت از همان کسانند لاجرم طرح مفهوم حقیقت که خود موسی نیز به عنوان مظهر شریعت در تمنای نیل به آن با جواب «لن ترانی» مواجه شد برای آنها  و در ضمن این تمثیل حاجت به تفریر و بیان ندارد.

اما بار دیگر و در جای دیگر مولانا باز تصویری تمثیلی از این تثلیث سلوک عارفانه را که عبارت از شریعت و طریقت و حقیقت است در قصۀ موسی و شبان (2/73 آ) با تفصیل بیشتر مطرح  می‌نماید و اینجا غیر از شریعت و طریقت که موسی و شبان به ترتیب نمایندگان آن دو مفهوم محسوبند «حقیقت» را هم که حال واصلان و سرنوشت کسانی است که ندای «ارجعی» در خطاب رضایت‌آمیز دلنواز الهی ایشان را به مبدأ خویش به عالم امر می‌خواند ضمن آنچه در دگرگونی غیر قابل تفسیر حال شبان بدانگاه که موسی مژدۀ آزادی وی را از قید تکالیف شریعت به وی می‌آورد تصویر می‌کند به صراحت تقریر می‌نماید و در این تقریر تصریح‌گونه‌ای دارد بر آنکه «وصول الی‌الله» که حال این چوپان بشارت یافته است حالی است که در محدودۀ شریعت و طریقت که اولی راه عبودیّت و دومی راه عشق است گنجایی ندارد. حال این چوپان بشارت یافته حال کسی است که ناسوت در وجود او به لاهوت پیوسته است، از خودی خود بکلی رسته است- و بر وفق فحوای آنچه صوفیه در حدیث معروف قرب النوافل نقل کرده‌اند دیگر از خود دست و پا و چشم و گوش و زبان ندارد. دست خداست که از آستین او بیرون می‌آید، چشم خداست که از وجود او به جهان می‌نگرد و سخن خداست که از زبان او به گوش می‌آید، وجود او در چنان حال مثل همان «نی» نی‌نامه (1/16-1) است صدایش صدای خود او نیست، شریعت و طریقت هم که در طی مراتب سلوک تا این مرحله همه‌جا حاکم بر وجود وی بود از وی عقب مانده است. وجودش در این مقام که او از خود  فانی و خالی است دود و غباری بی‌وزن و بی‌تعیّن است که بعد از وصول به آنچه راوی او و مطلوب اوست در آفاق دوردست مرزهای «عالم خلق» محو شده است و از میان برخاسته است.

خود مولانا چنانکه از احوال و آثارش برمی‌آید شریعت و طریقت را به نحو تفسیرناپذیری در وجود خویش به‌هم آمیخته بود حقیقت را هم، لامحاله در روزهای آخر عمر، وقتی در حیرت و سکوت نهایی به مرزهای تجربة فنا رسید  در معرض دید شهودی یافت. در سیر مراتب طریقت منازل السایرین در زبان صوفیه که نزد وی از مقامات تبَتُّل تا فنا ادامه داشت هرگز از شریعت فاصله نگرفت در مورد شریعت ضرورت تحقق یافتن «عبد» را به سرّ معنی اعمال عبادات دریافت و تعلیم داد. نماز خود او عاشقانه بود وخود او در مثنوی در طی حکایات پادشاه با آن غلام که تازه خریده بود آنچه را در باب ضرورت تحقّق یافتن به معنی نماز به عنوان سرّ شریعت به بیان آورده بود به درستی به جای می‌آورد، استمرار در صوم، تقلیل در نوم و التزام ذکر را هم که در طریقت خویش به مریدان توصیه می‌کرد خود نیز رعایت می‌نمود، الزامش به مریدان نیز در حدی بود که از مرز رخصت شریعت تجاوز نمی‌کرد. به صاحب شریعت صادقانه عشق می‌ورزید و این را در جای جای مثنوی به صراحت نشان می‌داد. در باب معاد و حیات اخروی چنان یقین بی‌تزلزل داشت که در پایان عمر وصیت کرد تا در قبر جسد او را بالای لحد قرار دهند تا در قیامت زودتر از دیگران از مردگان برخیزد.

طریقت او نیز مثل طریقت «شبان موسی» عاشقانه بود. با پروردگار خویش که به تمنای لقاء او طی یک عمر شصت و هشت ساله ریاضت‌های دشوار را از مقامات تبَتُّل تا فنا طی کرده بود مثل همان شبان موسی عاشقانه، صمیمانه و با شوق و امید برخورد می‌کرد. به آداب عاشقی هم آن اندازه آشنایی داشت که مثل حال «آن یکی آمد در یاری بزد» در گفت و شنود درونی با حق «من» خود را بیرون در بگذارد و خشوع و خاکساری عاشقانه را که لازمة هرگونه عشق واقعی است از یاد نبرد. در مصاحبه‌ای که قطب‌الدین شیرازی یک علاّمۀ عصر با او کرد در جواب او که پرسید طریقة شما چیست پاسخ داده بود طریقة ما مردن است و رخت از خودی بیرون بردن ـ و از این بهتر که می‌توانست طریقه‌ای را که غایت سیر آن نیز به «نفی خودی» است به یک پرسشگر کنجکاو اما بیگانه از درد تقریر نماید و بی‌آنکه راز عشق را برملا سازد چیزی از این راز را که یک عمر انگیزۀ سلوک روحانی خودش بود به وی تفهیم کند؟

دنباله نوشتار:
https://www.iranboom.ir/shekar-shekan/adabiat/4907-


@iranboom_ir

ویژه نامه مولوی بلخی در ایرانبوم - هشتم مهرماه روز بزرگداشت مولوی بلخی گرامی باد
@IRANBOOM_IR

مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (مولوی) شاعر بزرگ قرن هفتم هجری قمری است. وی در سال ۶۰۴ هجری قمری در بلخ زاده شد و در سال ۶۷۲ هجری قمری در قونیه درگذشت. از آثار او می‌توان به مثنوی معنوی، دیوان غزلیات یا دیوان شمس، رباعیات، مکتوبات، فیه مافیه و مجالس سبعه اشاره کرد.

http://www.iranboom.ir/nam-avaran/49-bozorgan/14156-8mehr-roz-molavi-balkhi-molana.html

https://t.center/iranboom_ir

ایرانیات در دیوان شمس

دکتر اصغر دادبه سخنانش را با بررسی هویت ملی آغاز کرد. وی گفت هیچ تفاوتی میان فردوسی و مولوی از جهت ملی‌گرایی نیست فقط زبانشان متفاوت است. چکیده سخنان دادبه بدین شرح است:

ایرانیات عبارت است از هر آنچه به ایران مربوط است و از فرهنگ و تمدن ایران برآمده است. طرح و بررسی ایرانیات در هر دفتر و دیوان، از جمله دیوان غزلهای مولوی موسوم به غزلیات شمس همانا نشان دادن ایران‌گرایی صاحب دفتر و دیوانی است که در سرودها و نوشته‌های وی تأمل می‌شود و طرح و بررسی می‌گردد. ایرانیات، سازندۀ هویت ملی مردم ایران است. هویت ملی به مثلثی می‌ماند که چونان هر مثلث دارای سه ضلع است: 1) ضلع زبان و ادب ملی؛ 2) ضلع اسطوره و تاریخ ملی؛ و 3) ضلع حکمت و فلسفۀ ملی. دین را هم در این ضلع باید جستجو کرد که دین، عین حکمت است و از جمله معانی حکمت به لحاظ نظری معرفت به حق است و به لحاظ عملی انجام دادن احکام و تکالیف شرعی.

وی گفت: مهمترین و هویت‌سازترین اضلاع سه‌گانۀ هویت ملی، ضلع زبان و به تبع آن ادب ملی است و اگر این ضلع معنی نیابد و تحقق پیدا نکند دو ضلع دیگر معنی نخواهند یافت و کارساز نخواهند شد. مولوی مثنوی معنوی، غزلهای موسوم به غزلیات شمس را به زبان ملی خود که همانا زبان پارسی است و زبان مادری و فرهنگی او نیز هست سروده است. او این زبان را که خانۀ هویت ملی است شکر می‌داند و سخن گفتن بدان را شکر خوردن.

مسلمانان، مسلمانان، زبان پارسی گویم
که نبود شرط در جمعی شکر خوردن به تنهایی

او اظهار داشت: در این گفتار ضمن نمودن اهمیت زبان پارسی از دیدگاه مولوی نشان خواهیم داد که دیوان غزلهای او موسوم به دیوان شمس آکنده است از اشارات به اساطیر و تاریخ ملی و یکسره بیان حکمت و فلسفه ملی ایران و بدین‌سان جلوه‌گاه مثلث هویت ملی مردم ایران.

http://www.iranboom.ir/shekar-shekan/adabiat/3802-iraniat-dar-divan-shams.html

https://telegram.me/iranboom_ir

قونیه و خوی: رونق مزار مرید، از یاد رفتگی مزار مراد
@iranboom_ir

بانو هما ارژنگی

منار آرامگاه «شمس تبریزی» میان خانه‎های مسکونی و مردم محله خوی سربرافراشته است.
شهر باستانی خوی، شهری زیبا و تاریخی است که بر اساس منابع آشوری تا سده‎ی هشتم قبل از میلاد قدمت دارد و به خاطر قرار گرفتن بر سر راه جاده‎ی ابریشم در زمان‎های گوناگون محل تلاقی اندیشه‎ها بود و نه تنها دانشمندان فراوانی از آن برخاسته‎اند، بلکه میزبان بسیاری از بزرگان بوده که پس از مرگشان آن‌ها را چون جان عزیزی در برگرفته است. از این میان می‎توان به (شمس تبریزی) اعجوبه‎ زمانه و پیر و استاد و مرشد (مولانا جلال‎الدین مولوی) اشاره کرد که منار و محله‎ای را در غرب شهر خوی به نام خود اختصاص داده است.
در بخش غربی خوی در میان خانه‎های قدیمی محله اما‎م‎زاده در محله (شمس تبریزی) برجی از شاخ گوزن به بلندای تقریبی چهار‎ده تا پانزده متر سر بر آسمان افراشته‎ و از جور روزگار امن مانده است. درباره ساخت و سازنده‎ی آن و این که چرا نام شمس را برخود دارد. دیدگاه‎های مختلفی وجود دارد.
جهانگیر میرزای قاجار می‎نویسد: در خارج شهر خوی آبادی و محله‎ای است که در آن دو منار قدیمی موجود است. در این مناره‎ها به جای آجر از کله قوچ‎های شکاری استفاده شده و شاخ قوچ‎ها به شکلی زیبا به گرد مناره خود نمایی می‎کنند. در این دو برج چنین برمی‎آید که در روزگار او در این مکان دو منار وجود داشته که اکنون تنها یکی از آن دو بر جا مانده است. گفته می‎شود هنگامی که یکی از مناره‎ها خراب شده مردم مبلغ ده تومان به حاکم وقت داده و از مصالح آن مناره در آن نزدیکی مسجدی بنا کرده‎اند که «مکان مقدس» نامیده می‎شود. این مسجد در سال 1296 قمری ساخته شده و تاریخ بنای آن در منبر مسجد حکاکی گردیده است.
منار «شمس تبریزی» در باغچه‎ی منزل خانواده‎ی فیاضی قرار دارد. از قول ایشان گفته‎اند: «معلم قرآنی به نام کربلایی رسول داشتیم که قریب صد و پنجاه سال عمر داشتند و می‎گفتند یک روز صبح که از خواب برخاستم، دیدم که یکی از مناره‎ها فرو ریخته. بعدا مردم با آجر و مصالح آن، مسجد « شمس تبریز» را بنا کردند.
 در بخش شرقی این مسجد سنگی تراشیده به ابعاد 50×75 سانتی‎متر دیده می‎شد که نوشته و ماده تاریخ داشت. این سنگ با گذشت زمان ناخوانا شده بود ولی در بالای بخش جنوبی آن روی یک صفحه کوچک برجسته به ابعاد 15×25 سانتیمتر آیه‎ی «کل من علیها فان» به چشم می‎خورد. بنا به گفته‎ی یکی از افراد هیئت امنای مسجد «شمس تبریز»، این سنگ در بن دیوار اتاقی که در شرق حیاط مسجد ساخته شده قرار دارد و می‎توان آن را بدون آن که به ساختمان آسیبی برسد بیرون آورد و مورد مطالعه قرار داد. مردم نیز با این گفته‎ها موافقند و از سنگ نبشته‎ای که از منار تخریب شده باقی مانده و مخدوش و ناخوانا است و بعلت‎ اهمال کارگران در بازسازی مسجد از میان رفته سخن می‎گویند.
درباره‎ی این مسجد نقل قول‎های دیگری نیز وجود دارد. از آن میان گفته می‎شود که یکی از امامان جماعت (شیخ علی ملائکه) معتقد بوده که در میان دو منار قبری متبرک وجود دارد. باز گفته می‎شود که عصر‎های پنج‎شنبه زنی از سادات بر روی قبر پارچه سبزی می‎گسترده و شمعی روشن می‎نهاده و دعا می‎خوانده است. هم‌چنین  به حضور جمع دراویش در کنار منار و اجرای آیین‎های ویژه که یاد‎آور آیین‎ مولویه در قونیه است اشاره دارند.
یک بازرگان گمنام ونیزی، در وصف کاخ شاه اسماعیل صفوی در شهرستان خوی می‎نویسد. در جلوی دروازه‎ی رو به باختر (مغرب) سه برج کوچک دیده می‎شود که محیط هر یک هشت یارد و بلندای آن پانزده تا شانزده یارد است. این برج‎ها که از شاخ گوزن ساخته شده‎اند و در جهان بی‎مانندند و همگی شاخ‎ها و کله‎ها تقریبا به یک شکل و اندازه و یک سن و سال هستند. گفته می‎شود که یکی از مناره‎ها در حدود 120 سال قبل خراب شده و اگر در سمت شمالی منار فعلی به فاصله دو متر و عرض و عمق دو متر خاکبرداری شود، می‎توان به آرامگاهی که از آن «شمس تبریز» است دست یافت.
شاید علت تخریب منارها و کاخ شاه‎ اسماعیل وقوع زلزله  و سیل و سایر عوامل طبیعی باشد.

دکتر محمد امین ریاحی استاد دانشگاه و رییس سابق بنیاد شاه‎نامه و مولف کتاب «تاریخ خوی» نخستین کسی هستند که با دلایل علمی و منطقی، هر گونه تردید در مورد آرام‎گاه «شمس تبریزی» در خوی را برطرف کرده‎اند. و از جمله افرادی که در این باره مطالبی گرد آورده‎اند می‎توان به عبدالرفیع حقیقت اشاره داشت.


مولانا در عشق شمس چنین می‎خروشد:

بی‎همگان به سر شود   بی‎تو به سر نمی‎شود
داغ تو دارد این دلم   جای دگر نمی‎شود
دیده‎ی عقل مست تو   چرخه‎ی چرخ پست تو
گوش طرب به دست تو   بی تو به سر نمی‎شود
جان ز تو جوش می‎کند   دل زتو نوش می‎کند
عقل خروش می‎کند   بی تو به سر نمی‎شود.

دنباله نوشتار:
http://www.iranboom.ir/gardesh-gari/1685-ghonie-khoi.html

۷ مهر بزرگداشت شمس تبریزی(محمد بن علی بن ملک‌داد تبریزی ملقب به شمس‌الدین یا شمس تبریزی از صوفیان ِایرانی مشهور) گرامی باد.

شمس تبریزی تویی خورشید
اندر حرف ابر
چون برآمد آفتابت محو شد گفتارها

@iranboom_ir

۷ مهر بزرگداشت شمس تبریزی(محمد بن علی بن ملک‌داد تبریزی ملقب به شمس‌الدین یا شمس تبریزی از صوفیان ِایرانی مشهور سدهٔ هفتم هجری) گرامی باد.

@iranboom_ir

۷ مهرماه، روز آتش نشانی و ایمنی گرامی باد.

@iranboom_ir

استاد کزازی: نگذاریم شمس را بربایند
@iranboom_ir

استاد کزازی شمس تبریزی را یکی از رازآلودترین و ناشناخته‌ترین چهره​ها در فرهنگ و ادب ایران می‌داند و اعتقاد دارد مولانا و شمس هر دو هنوز آن‌چنان که می​سزد شناخته نشده‌اند.

تصورمی کردم با استاد کزازی سخن گفتن سهل و سخت و شیرین است، چه آنکه او هم دقیق پاسخ می‌دهد و هم دشوار.

بگذریم که شیوه گفتارش شیرین است و شنیدنی. در حاشیه کنگره بین‌المللی شمس با دکترمیرجلال الدین کزازی از شمس و مولانا گفتیم و از شهر خوی؛ شهر تاریخ و فرهنگ و ادبیات. با او درباره رازآلود‌ترین و ناشناخته‌ترین چهره فرهنگ ایران زمین در خوی به گفت‌وگو نشستیم:

متأسفانه بسیاری نه شمس را که حتی آرامگاه او را نیز نمی​شناسند. این حق ناشناسی ما نیست که آرامگاه مرد بزرگ عرفان و ادب‌مان را نمی​شناسیم؟

از دید من نه تنها درباره شمس و مولانا که درباره دیگر بزرگان ادب و فرهنگ ایران، باید بنیادهای ویژه پدید آورد که به گونه‌ای پایدار، سامان داده، برنامه‌ریزی شده، به این کسان، به آفریده ​هایشان، به تراویده ​های اندیشه و هنرشان بپردازند، حتی در دانشگاه در رشته زبان و ادب پارسی، باید که رشته‌ها و شاخه‌هایی (در نام چند و چونی ندارم) پدید آورده بشود که دانشجویانی گزیده، گرانمایه و معتبر یکسره بپردازند به شمس یا مولانا، فردوسی، حافظ، سعدی، خاقانی، نظامی و دیگر بزرگان ادب پارسی. با این کاردانشجویان در آن زمینه ویژه‌دان و کارشناس می‌شوند. با آشنایی دور و شتاب‌زده هرگز نمی‌توان این بزرگان را آن‌چنان که می‌سزد شناخت.

بهترین راه از دید من این است اگر کسی سخن مرا بشنود و به کار ببندد، به بهانة آرامگاه شمس که سرمایه‌ای سترگ برای شهر خوی است و آذرآبادگان ایران و حتی فرهنگ جهان، آرامگاهی شایسته ساخته بشود و در پیوند با این ساختمان و آرامگاه، بنیاد شمس پژوهشی پدید بیاورد و جوانان توانمند، دوستدار خورشید خوی شمس آئین در آنجا گرد بیایند، استادی گرانمایه آنان را راه بنماید، بدینسان پایه‌های شمس‌شناسی به شیوه‌ای بنیادین، به آئین ریخته خواهد شد و ما در آینده‌ای نه چندان دور شمس‌شناس در معنای راستین واژه خواهیم داشت و منی که یک سر دارم و هزار سودای نمونه، گاهی به شمس هم بپردازم به پاس دل خود، همة زمان و همة توان به کار گرفته بشود برای شناخت شمس، اندک اندک کتابخانه‌ای در شمس‌شناسی پدید خواهد آمد.

از رازآلودگی شخصیت شمس تبریزی بگویید. این ناشناخته را چگونه باید شناخت؟

شمس تبریزی یکی از رازآلودترین و ناشناخته‌ترین چهره​ها در فرهنگ و ادب ایران است. شمس آن​چنان ناشناخته است، آن​چنان رازآلود است که من گاهی خوش‌تر می‌دارم که بدان بیندیشم که شمس گونه​ای نماد است نه انسانی که چنان اثری شگرف بر مردی بزرگ و بی‌همانند مانند مولانا نهاده​است. خوش می‌دارم بیانگارم که شمس و مولانا بازمانده از مهر ایرانی است، یعنی مهر که نام دیگر خورشید است در پیوند مولانا و شمس نمودی دیگرگون یافته است و مولانا نه با پیری زمینی بلکه با ایزدی مینوی در پیوند بوده ​است. در پاره​ای از بیت​های دیوان شمس، مولانا شمس را خدای می​خواند، به آسانی نمی​توان پذیرفت که مردی مانند مولانا انسانی را خدا شمرده باشد، شاید شمس در چشم او به راستی خداست. همان مهر است، مهر باستانی، میترا.

زیست‌نامه‌نویسان مولانا هم نوشته‌اند که هر پگاه در برابر خورشید که بردمید، می​ایستاد و باژ می​خواند و خورشید را آفرین می‌گفت یا گهگاه گفته است که من رسول​ آفتابم، من غلام آفتابم. من نمی​گویم بی‌گمان چنین است، اما گاهی خار خار در من است که شمس را پدیده​ای مینوی بدانم و گونه​ای نماد، نه پیری که روزی از گوشه​ای برآمده ​است و مولانا را آن‌چنان برخود شیفته است، آن شیفتگی تا واپسین دم زندگانی، او را واننهاده​ است. آنچه ما به راستی دربارة شمس می‌دانیم شاید تنها در چند جمله می​گنجد.

یعنی همان «مقالات شمس»؟

بله. آنچه آن را مقالات شمس می‌نامیم، متنی است بسیار شگفت هنگام ساز، من بر آنم که یکی از شاهکارهای نثر پارسی است، هر چند که آنچه در این مقالات آمده، گفته‌های شمس است نه نوشته‌های او، اما این زبان سخت و ستوارگ، پخته و پرورده و شورانگیز و شاعرانه است، و چون گفته‌های شمس بوده، به گمان بسیار، کس یا کسانی در نهان بی‌آنکه شمس آگاه باشد از او شنیده و نوشته‌اند.

مقالات شمس بسیار آشفته و بی‌سامان است یعنی شما هنگامی که این کتاب را می​خوانید هر چند از زبان، از اندیشه سرمست می​شوید، اما پیوندی در میان آن گفته‌ها نمی​یابید. یک ایران‌شناس آمریکایی به نام «ویلیام چتیک» کاری شایسته کرده​ و کوشیده که این گفته‌ها را سامان بدهد و در بخش‌های گوناگون بگنجاند تا بتواند زیست‌نامه‌ای از شمس پدید بیاورد.

دنباله نوشتار:
http://www.iranboom.ir/nam-avaran/49-bozorgan/1547-nagozarid-shams-ra-berobayand.html

شب دیوانگی - سروده هما ارژنگی

صد زاغ و جغد و فاخته ،در تو  نوا ها ساخته
بشنیدیی  اسرار دل ، گر کم شدی  این  مشغله    ( حضرت مولانا)
بازم امشب این من ودیوانگی
نشئه شعر و شراب خانگی
ناله ء نای و کلام  مولوی
جذبهء  شوق آفرین مثنوی
درفروبندم به عقلِ خرده بین
تا فرود آید  گدای ره نشین
تا فرود آید  شهِ  تبریز من
شمسِ شیرینکاروشورانگیز من
صف به صف در مقدمش خورشید ها
در رکابش زهره و ناهید ها
دستگیرم گر شود دامانشا ن
جان فدا سازم که جان قربانشان
های های  گریه های  زار من
همچو نی گوید همه اسرارِ من
کاندرین وادی غریب افتاده ام
نا امید و  بی نصیب  افتاده ام..
این غریبستان سرای یار نیست
خلوتِ دلخواه آن دلدار نیست..
  آیدم  زان  بزم روحانی  ندا
آن چنان بانگی که بشکافد هوا
نعره ای از سوی یاران امین
همچنان رعدی که لرزاند زمین
کاین غریبستان منِ نادانِ تست
بشکن این تن تا درآیی تندرست
گول وغول وخیروشر درخویش بین
نقش شیطان و بشر در خویش بین
گویمش- بنگر مرا ای ملتمس
جان به فریاد آمدم ، فریاد رس
گوید این جان گوهری یکدانه است
با تباهی دشمن و بیگانه است
جان،  بود آن آسمانِ تا بنا ک
از پلیدی دور واز ناپاک، پاک
جانِ توخود نفحه ای ازکبریاست
پاره ای از پارهِ روح خداست
آسمانی، لیک در این آسِمان...
ای بسا ابر و غبار و پرنیان..
ای بسا اندیشه های رنگ رنگ
حرص وآز وشهوت وسودای جنگ
ای بسا  نادانی و خود  باوری
ای بسا  اندیشهء  تن پروری
ای بسا حقد وعناد وخشم و کین
میکشند از آسمانت بر زمین
این همه ابر گران در آسمان..
تیره می دارد رخِ آن دلستان
آینه  صافی نما  گر عاقلی...
تا نماید  مر ترا این جاهلی
ازهوس گر بگذری صافی شوی
واندرآن صافی تو فرمان بشنوی
. نی ، چو خالی نبود  از بادِ هوا
کی از او خیزد نوای جانفزا ؟! 
نای دل را خالی از نیرنگ  کن
سوی یارِ مهربان آهنگ کن
خالیا،کی خالی ازنور خداست
گر بدانی سوی یارت رهنماست
دم مزن، در خامشی اندیشه کن
لب فرو بند از سخن بنگر به بن
نیک بنگر بر رخ آن اژدها
کو نهان دارد رخ خورشید را
دم مزن تا ابر ها باران شوند
اندک اندک نقش ها ویران شوند
دم مزن، تا بنگری افلاک را
جلوه گا هِ  آسمان ِ  پا ک  را
امشب این بزم خدایی  آ نِ تو
اینهمه ، ارزانیِ ایمان ِ تو....
شد مبارک از دم ِ ما جان ِ تو
میدمد خورشید از ایوان ِ تو.
                    
   بیستم مهر ماه هزار و سیسد و هشتاد و دو   هما ارژنگی

@iranboom_ir

چامه "شب دیوانگی" بزم مولانا جلال الدین و شمس تبریزی با اوای سراینده " هما ارژنگی"

@iranboom_ir

فیلم/ ایران دورت بگردم - پنج نقطۀ ایران که حتماً باید ببینید
www.isna.ir/news/96051911595

@iranboom_ir

غزلیات مولوی - دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی

اشاره: هشتم مهر روز بزرگداشت مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (604ـ672ق) از مشهورترین شاعران ایران است که در شهر بلخ که جزئی از خراسان بزرگ است، زاده شد؛ اما به سبب آغاز ترکتازی مغولان، خانوادگی آن دیار را ترک کردند و در روم شرقی اقامت گزیدند. آنچه در پی می‌آید، بخشی از مقدمه ارجمند استاد شفیعی در کتاب «گزیده غزلیات شمس» (چاپ هشتم) است.

***

غزلیات شمس تبریزی، که به «دیوان شمس» و «دیوان کبیر» نیز شهرت دارد، مجموعه غزلیات مولاناست. بی‌گمان در ادب پارسی و فرهنگ اسلامی و فراتر از آن در فرهنگ بشری در هیچ مجموعه شعری به اندازه دیوان شمس حرکت و حیات و عشق نمی‌جوشد. اگر شعر را «گره‌خوردگی عاطفه و تخیل که در زبانی آهنگین شکل گرفته باشد» تعریف کنیم، عناصر سازنده آن عبارت خواهند بود از: عاطفه، تخیل، زبان، موسیقی، تشکل.

تجلیات عاطفی شعر هر شاعری، سایه‌ای از من اوست، که خود نموداری است از سعه وجودی او و گسترشی که در عرصه فرهنگ و شناخت هستی دارد. عواطف برخی از شاعران، مثلاً شاعران درباری، از من محدود و حقیری سرچشمه می‌گیرد، و عواطف شاعران بزرگ از من متعالی؛ اما آفاق عاطفی مولانا جلال‌الدین به گستردگی ازل تا ابد، و اقالیم اندیشه او به فراخای هستی است و امور جزئی و میاندست در شعرش کمترین انعکاسی ندارد. جهان‌بینی او پوینده و نسبت به هستی و جلوه‌های آن روشن است. از این‌رو «تنوع در عین وحدت» را در سراسر جلوه‌های عاطفی شعر او می‌توان یافت.

مولانا در یک سوی وجود، جان جهان را می‌بیند و در سوی دیگر جهان را. در فاصله میان جهان و جان جهان است که انسان حضور خود را در کاینات احساس می‌کند. اموری که بنیاد اندیشه‌ها و عواطف اویند، عبارتند از:

1. هستی و نیستی (پویایی هستی، بی‌کرانی هستی، تضاد در درون هستی، آغاز و انجام جهان، روح و ماده)

2. جان جهان (ارتباط خدا و جهان، وحدت وجود، شناخت «صورت‌بخش جهان» که ساده و بی‌صورت است)

3. انسان (که مفصل جهان و جان جهان ایستاده؛ و آنچه وابسته به انسان است چون عشق، آزادی و اختیار، زیبایی، تکامل ماده تا انسان و حرکت به سوی انسان کامل، حقیقت حیات، مرگ، و راههای انسان به خدا)

از این‌رو در دیوان شمس با آن تنوع و حجم شگرف، تناقض و ناپیگیری به چشم نمی‌خورد و این اثر مجموعاً جلوه‌گاه یک دستگاه منظم فکری و عاطفی است. امر هستی و نیستی در نظر مولانا با پویایی کاینات بستگی پیدا می‌کند. جهان بی‌کرانه است و پیوسته نو به‌ نو می‌شود و روی در شدن دارد:

عالم چون آب جوست بسته نماید ولیک
می‌رود و می‌رسد نونو، این از کجاست؟

نو ز کجا می‌رسد؟ کهنه کجا می‌رود
گر نه ورای نظر عالم بی‌منتهاست؟

انگیزه این پویایی را مولانا تضاد درونی اشیا می‌داند. وی جهان را جهان هست و نیست می‌خواند، جهانی که در عین بودن، پای در نیستی دارد، نیستی‌ای که خود هستی دیگر است. نو شدن جهان زاده تضاد است: «هله، تا دوی نباشد کهن و نوی نباشد.»

اما این هستی و نیستی از آن صورتهاست و در ورای هستی و نیستی صورتها، از نظر مولانا، غیب مطلق جای دارد که گاه از آن به عدم تعبیر می‌کند و این عدم با وجود مطلق یکی است. جهان و جان جهان از یکدیگر جدا نیستند، بلکه جان جهان در جهان سریان دارد و بیرون از جهان نیست. این معنی،که به وحدت وجود تعبیر می‌شود، محور آثار صوفیان قرن هفتم به بعد شده است. بهترین روشنگران این جهان‌بینی، که با آنچه در آثار حلاج و برخی دیگر از صوفیان دیده می‌شود فرق دارد، مولوی و محیی‌الدین ابن‌العربی هستند. مولانا حق را از فرط شدت ظهور و سریان در کاینات به «هستِ نیست‌رنگ» تعبیر می‌کند:

در غیب هست عودی، کاین عشق از اوست دودی
یک هستِ نیست‌رنگی کز اوست هر وجودی

که در ظهورات گوناگون خود، هر لحظه جلوه و نقشی دارد. از نظر مولانا انسان در نقطه‌ای ایستاده است که جهان و جان جهان را احساس می‌کند: به قول شاعر معاصر در مفصل خاک و خدا، پایگاه انسان در کاینات بالاترین پایگاه است؛ زیرا انسان عالم اصغر و جلوه‌گاه زیباترین صورت «مطلق» است:

جمله اجزای خاک هست چو ما عشقناک
لیک تو ای روح پاک، نادره‌تر عاشقی

انسان آزاد و مختار است، از حد خاک مرحله‌ها پیموده تا به درجه انسانی رسیده و از این حد هم فراتر تواند رفت:

از حد خاک تا بشر چندهزار منزل است
شهر به شهر بردمت، بر سر ره نمانمت

یا:

به مقام خاک بودی، سفر نهان نمودی
چو به آدمی رسیدی، هله تا به این نپایی

عشق مولانا به شمس تبریز، در حقیقت عشق اوست به انسان کامل. از نظر صوفیه انسان کامل، در تاریخ، ظهورات گوناگونی داشته است. انسان کامل در هر عصری تجلی و ظهوری دارد، که به ولی یا جلوه حقیقت محمدیه از آن عبارت می‌شود.

دنباله نوشتار:
http://www.iranboom.ir/shekar-shekan/adabiat/10451-ghazaliat-molavi.html

https://telegram.me/iranboom_ir

چگونه مقبره وحشی بافقی در میانه خیابان بنا می‌شود؟
https://www.iranboom.ir/didehban/yademan-ha/14381-maghbare-vahshi-bafghi.html

میدان تاریخی خان بافق را دریابید

میدان خان بافق با اینکه یکی از مجموعه‌های تاریخی و زیبای استان یزد است، کارونسرا، مسجد جامع و آب انبار دارد، اما این روزها حال و روزش خوش نیست و کمتر کسی به آن سر می‌زند، دوستداران میراث فرهنگی می‌گویند: این مجموعه نیازمند مرمت و ساماندهی است.
http://www.iranboom.ir/didehban/yademan-ha/13332-
https://www.iranboom.ir/didehban/yademan-ha/13336-

@iranboom_ir

#وحشی_بافقی #میراث_فرهنگی
#میراث_فرهنگی_در_خطر

پنجم مهرماه، سالروز درگذشت "وحشی بافقی" شاعر معروف سدهٔ دهم ایران است.
یادش گرامی.

@iranboom_ir

کشف بقایای یک بنای ساسانی در غرب ایران

سرپرست هیأت باستان‌شناسی ملاط آباد گیلان غرب:
کشف این محوطه (حریم محوطه باستانی ملاط آباد استان کرمانشاه)، مربوط به یک برجستگی کوچکتر است.

این تپه کوچک که با نام یاو کُل۲ معرفی شده، مربوط به یک بنا از دوران ساسانی است.

با توجه به وجود بناهای دوره ساسانی این احتمال وجود دارد که مربوط به یک آتشکده باشد.

به دلیل حفاظت نشدن قسمت زیاد این بنا از بین رفته است.

آنچه که امروزه از آن باقی مانده پشته‌­ای کوچک به ارتفاع ۲ متر است.

isna.ir/xdRVTG

@iranboom_ir

حکایتی از نحوهٔ آشنایی مولوی با شمس تبریزی

شاید بارها از خود پرسیده باشیم که دلیل پدید آمدن انقلاب روحی در مولوی و راه یافتن نام او در جمع عارفان بزرگ و نامدار چه چیزی بوده است.
 برای آشنایی با جنبه‌هایی از این تحول و دگرگونی روحی مولانا جلال‌الدین بلخی بد نیست حکایتی را که در زیر آمده است، بخوانیم.

در تاریخچه ادبیات آمده که روزی شمس وارد مجلس مولانا می‌شود و در حالی که مولانا در کنارش چند کتاب وجود دارد، شمس از او می‌پرسد، این‌ها چیست؟ مولانا جواب می‌دهد، قیل و قال است، شمس می‌گوید، و تو را با این‌ها چه کار است و کتاب‌ها را برداشته و به داخل حوضی که در آن نزدیکی قرار دارد، می‌اندازد.

مولانا با ناراحتی می‌گوید، ای درویش چه کار کردی؟ برخی از این کتاب‌ها از پدرم رسیده بوده و نسخه منحصر به فرد است و دیگر پیدا نمی‌شود. شمس تبریزی در این حالت دست به آب برده و کتاب‌ها را یک یک از آب بیرون می‌کشد بدون این‌که آثاری از آب در کتاب‌ها مانده باشد و کتاب‌ها حتا ذره‌ای خیس شده باشند.

مولانا با تعجب می‌پرسد، این چه سرّی است؟ شمس جواب می‌دهد، این ذوق و حال است که تو را از آن خبری نیست. از این ساعت است که حال مولانا تغییر یافته و به شوریدگی روی می‌نهد و درس و بحث را کنار گذاشته و شبانه‌روز در رکاب شمس تبریزی به خدمت می‌ایستد و به قول استاد شفیعی کدکنی تولدی دوباره می‌یابد.

هرچند مولوی در طول زندگی شصت‌وهشت ساله خود با بزرگانی همچون محقق ترمذی، شیخ عطار، کمال‌الدین عدیم و محی‌الدین عربی حشر و نشرهایی داشته و از هر کدام توشه‌ای براندوخته، ولی هیچ‌کدام از آن‌ها مثل شمس تبریزی در زندگی‌اش تأثیرگذار نبوده تا جایی‌که رابطه‌اش با او شاید از حد تعلیم و تعلم بسی بالاتر رفته و یک رابطه عاشقانه شده، چنان‌که پس از آشنایی با شمس، خود را اسیرِ دست‌وپابسته شمس دیده است.

پس از غیبت شمس از زندگی مولانا، با صلاح‌الدین زرکوب آشنا شد. الفت او با این عارف ساده‌دل سبب حسادت عده‌ای شد. پس از مرگ صلاح‌الدین، حسام‌الدین چلبی را به عنوان یار صمیمی خود برگزید، که نتیجه همنشینی مولوی با حسام‌الدین، کتاب مثنوی معنوی شد که حاصل لحظه‌هایی از هم‌صحبتی با حسام‌الدین است. علاوه بر کتاب یادشده، او دارای آثار منظوم و منثور دیگری نیز هست که در زیر به نمونه‌هایی از آن‌ها اشاره می‌شود:

مثنوی معنوی به زبان فارسی، غزلیات شمس، که غزلیاتی است که مولانا به نام مراد خود شمس سروده است و رباعیات که حاصل اندیشه‌های مولاناست.

فیه ما فیه که به نثر است و حاوی تقریرات مولاناست و گاه در پاسخ پرسشی و زمانی خطاب به شخص معین است. مکاتیب که شامل نامه‌های مولاناست و مجالس سبعه سخنانی است که مولانا در منبر ایراد فرموده است.

جلاالدین محمد بلخی مشهور به مولوی شاعر بزرگ قرن هفتم هجری قمری که در سال ۶۰۴ هجری قمری در بلخ زاده شده بود، در غروب خورشید روز یکشنبه پنجم جمادی الاخر سال ۶۷۲ هجری قمری بر اثر بیماری ناگهانی که طبیبان از درمان آن عاجز شدند، در قونیه به دیار باقی شتافت.

http://www.iranboom.ir/nam-avaran/49-bozorgan/10433-nahve-ahsenaei-molavi-shams.html

__
 کانال تلگرامی ایرانبوم
https://telegram.me/iranboom_ir

به شب نشینی خرچنگ های مردابی چگونه رقص کند ماهی زلال پرست....

۴ مهر  زادروز بی حضور مرد تنهای شب موسیقی ایران "حبیب محبیان" گرامی باد.

@iranboom_ir

شعری از شادروان دکتر لطفعلی صورتگر
به مناسبت سالگرد درگذشت ایشان

@iranboom_ir

۵۵ سال پیش در ۳ مهر ۱۳۴۸، لطفعلی صورتگر شیرازی ـ ادیب، نویسنده و مترجم ـ درگذشت.
یادش گرامی

@iranboom_ir