با پژوهشگران گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کشف دوبارۀ زیباییهای زبان و ادبیات فارسی همراه شوید.
سروش: cheshmcheragh
اینستاگرام: _cheshmocheragh_
فیسبوک: Persian Terminology
توییتر: persiantermino1
ایتا: cheshmocheragh2
📗فرهنگ املایی خط فارسی، دکتر #علی_اشرف_صادقی، زهرا زندیمقدم، چاپ هفتم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی،۱۳۹۴.
خط، چهرۀ مکتوب زبان است و همانند زبان، از مجموعۀ اصول و قواعدی پیروی میکند. ازآنجاکه خط نقش مهمی در اصالت و غنای فرهنگ یک جامعه دارد، نباید شیوهای را برگزید که نسلهای جدید در استفاده از منابع کهن و ذخایر فرهنگی خود، دچار مشکل جدی شوند. تدوین دستور خط فارسی و هماهنگی در شیوۀ نگارش آن از وقوع آشفتگیهای زبانی و املایی جلوگیری خواهد کرد. کتاب حاضر، با ۳۳۰۰۰ مدخل، برای حل مشکلات املای کلمات فارسی چون جدانویسی و پیوستهنویسی کلمات مرکب و مشتق، شیوهٔ نگارش کلمات دواملایی یا سهاملایی و مانند آنها تدوین شده است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان نهاد تصمیمگیرنده دربارۀ مسائل املای زبان فارسی این کتاب را منتشر کرده است. نسخۀ پیدیاف این کتاب را میتوانید از اینجا یا از وبگاه فرهنگستان دریافت کنید.
📗فرهنگهای فارسی. #علی_اشرف_صادقی. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، با همکاری انتشارات سخن، ۱۴۰۰.
«قدیمترین فرهنگی که نام آن به ما رسیده، فرهنگ کوچکی بودهاست از #قطران_تبریزی، شاعر قرن پنجم ق، که حاجی خلیفه نام این فرهنگ را تفاسیر فی لغة الفرس دانستهاست... این فرهنگ امروز در دست نیست؛ اما، تا اوایل قرن یازدهم ق موجود بودهاست...». آنچه در بالا آمد، بخشی از مقدمهٔ کتاب فرهنگهای فارسی تألیف دکتر علیاشرف صادقی است. این کتاب مجموعهمقالهای است شامل یک مقدمه دربارهٔ فرهنگنویسی و دو بخش اصلی. مقالههای بخش نخست به معرفی و بررسی فرهنگهای فارسی به فارسی اختصاص دارد. از جملهٔ این فرهنگها میتوان به اینها اشاره کرد: لغت فُرس، فرهنگ قوّاس، شرفنامهٔ مَنْیَری، فرهنگ جهانگیری، برهان قاطع، فرهنگ نظام، فرهنگ نفیسی، ... تا لغتنامهٔ دهخدا و فرهنگ فارسی معین. بخش دوم مختص معرفی چهار فرهنگ عربی به فارسی با این عناوین است: البُلْغَة، دستوراللّغة، المِرقاة، و مهذَّبالاسماء. بیشتر مقالههای این مجموعه پیشتر در مجلههای مختلف به چاپ رسیدهاست، بهجز دو مقالهٔ لسانالشعراء و فرهنگ زفان گویا، که برای نخستین بار در این مجموعه منتشر شدهاست.
قدیمترین منبع برای این واژه لغت فرس اسدی است که در نسخۀ قدیم آن بهصورت چابلوس و در منابع دیگر به صورتهای چاپلوس، جابلوس و جاپَلوس، چابلوس، چپلوس، چبلوس، چالپوس، و جالوس آمدهاست. شاید این واژه ترکیبِ «چاب» و «لوس» باشد؛ اسدی لوس را بهمعنی «فروتنی و کسی را به چربزبانی فریفتن»، یعنی همان معنی امروزی، دانستهاست. شاید هم جزء اول آن از «چاپیدن یا چاویدن» بهمعنی تضرع و زاری کردن و خود را به ذلت افکندن باشد؛ چنانکه در تفسیری بر عُشْری از قرآن مجید (تصحیح جلال متینی) آمدهاست: چندین مچاپید و زاری نکنید پیش من. شاید هم چاب (یا چاو) + لوس باشد، که باید بهمعنی تذلل و زاری باشد نه متملق و چربزبان، و در آن صورت اسم مصدر بهجای اسم فاعل بهکار رفته، که در فارسی بیسابقه نیست. دهخدا آن را (احتمالاً) مرکب از چاپ بهمعنی دروغ (مانند چاپچی و چاپزن بهمعنی دروغگو و لافزن) و لوس بهمعنی تملق و فروتنی و چربزبانی دانستهاست. (برگرفته از #علی_اشرف_صادقی، مقالۀ «پژوهشهای لغوی و فرهنگ ریشهشناسی»، #محمد_حسن_دوست) #یک_نکتهات_بگویم @cheshmocheragh
📚#فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است «درست و غلط در زبان از دیدگاه زبانشناسی» عنوان مجموعهٔ مقالهها و نقدهایی است که انتشارات «کتاب بهار» بهتازگی و به کوشش فرهاد قربانزاده آن را چاپ و منتشر کردهاست. در این کتاب، که شامل بیست مقاله از گروهی از زبانشناسان سرشناس ایرانی چون #محمدرضا_باطنی، #علی_اشرف_صادقی، #علاءالدین_طباطبایی، #ابوالحسن_نجفی، و دیگران است، دیدگاههای غیرعلمی و رایج دربارهٔ زبان فارسی و درست و غلط در زبان فارسی، از منظر علم زبانشناسی بررسی شدهاست. موضوعاتی چون: درستنویسی و غلط نویسی در زبان فارسی؛ ارتباط زبان، زبانشناسی، دستور زبان و ویراستاری؛ تحول زبان؛ تلفظ طبیعی و زبان معیار در صداوسیما و خطاهای تلفظی در صداوسیما و مانند آن از جمله مقالههایی هستند که در این مجموعه بررسی شدهاست. مقالهها و نقدهای بیستگانه در این کتاب بر اساس ترتیب الفباییِ نام خانوادگی نویسندگان مرتب شدهاند و مخاطب آن ویراستاران، نویسندگان و مترجمان هستند. #معرفی_کتاب @cheshmocheragh
✍🏼 بهمناسبت سیزدهم مرداد، سالگرد افتتاح فرودگاه بینالمللی مهرآباد
چند پسوند یا صورت ترکیبیِ اسممکانساز در فارسی میشناسیم؟ بیشک «-آباد» یکی از آنهاست. انواع متنوعی از اسمها و کمتر از آنها صفتها با این وند نام روستاها و شهرها و مناطقی را در ایران ساختهاند؛ مثلاً با نام اشخاص و اقوام، مانند احمدآباد و خلجآباد؛ با نام اشیایی که در آنجا بودهاند یا بهخاطر فراوانی آنها در محل؛ مانند مشکآباد و دارآباد. بهنظر میرسد برخی از این ترکیبات فقط ارتباط و نسبت اسم را با مکان نشان میدهد، مانند عشقآباد و خورشیدآباد. دربارهٔ روستای مهرآباد گفتهاند روستای حسینآباد یا نظامآباد (هردو نام شخص)، پس از آنکه بهعنوان مهریهٔ عصمتالدوله، دختر ناصرالدینشاه، قرار داده شد، به این نام معروف شدهاست. اولین فرودگاه تهران که در این منطقه تأسیس شد، بهخاطر این روستا فرودگاه مهرآباد نام گرفت. (با استفاده از مقالهٔ «شیوهها و امکانات واژهسازی در فارسی معاصر»، قسمت چهارم، نوشتهٔ #علی_اشرف_صادقی. در مجلهٔ نشر دانش، شمارهٔ ۶۹، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۱، ص ۲۱–۲۵) #واژهشناسی @cheshmocheragh
واژهٔ پرستار از ستاک حال و پسوندِ «ــ ار» ساخته شدهاست. پسوندِ «ــ ار»، در پیوند با ستاکهای فعلی، معنای فاعل (مانند خریدار، نمودار)، مفعول (جستار، نوشتار)، و فرایند (دیدار، کردار) دارد. اما جالب اینجاست که در همهٔ این نمونهها، بهجز پرستار، ستاک گذشته با پسوند ترکیب شدهاست. دکتر علیاشرف صادقی ساخت این واژه را استثنایی میداند و دکتر حسین سامعی اشاره کردهاست که احتمالاً دلیل این اتفاق، شباهت زیادِ ستاک حالِ «پرست» ازلحاظ شکل و ساخت آوایی به ستاکهای گذشته است. (مراجع: سلسلهمقالات شیوهها و امکانات واژهسازی در زبان فارسی معاصر، دکتر #علی_اشرف_صادقی؛ الگوهای ساخت واژه در زبان فارسی، #حسین_سامعی و ملیحه تفسیری) #واژهشناسی @cheshmocheragh
بیستوپنجم اردیبهشت سالروز تولد دکتر #علی_اشرف_صادقی، زبانشناس، فرهنگنویس و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. زادروزش گرامی باد! #گزین_گویه @cheshmocheragh
📚#فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است گردآوری مقالات منتخب از میان مقالات منتشرشده در یک نشریهٔ تخصصی و انتشار آنها بهصورت مجموعه، سنت حسنهای است که خوانندهٔ علاقهمند به مباحث تخصصی طالب و مشتاق آن است. مرکز نشر دانشگاهی، که زمانی نشریات وزینی چون «نشر دانش» و «مجلهٔ زبانشناسی» را منتشر میکرد، برگزیدهای از مقالات این دو نشریه (طی سالهای ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۴) را، به انتخاب ناصر ایرانی، در کتاب گرد آورده است. همهٔ مقالات در حوزهٔ پژوهشهای مربوط به زبان فارسی است و به سه بخش تقسیم شده است: زبان فارسی و درستنویسی، دربارهٔ فرهنگستان و روشهای واژهگزینی، نقد و بررسی واژهنامهها و فرهنگها. برخی از این مقالات سالهاست که جزو مقالات مشهور در حیطههای خود هستند، ازجمله: «آیا زبان فارسی در خطر است» (#ابوالحسن_نجفی)؛ «زبان فارسی و کارکردهای تازهٔ آن» (#داریوش_آشوری)؛ «چرا و چگونه زبان فارسی باید زبان علمی ما باشد» (#رضا_منصوری)؛ «زبان معیار» (#علی_اشرف_صادقی). #معرفی_کتاب @cheshmocheragh