توره | اساطیر باستان

👁‍🗨 در فرهنگ اساطیری تمامی تمدن های باستانی "جانوران" اسطوره ای جایگاه ویژه ای دارند. موجوداتی که قابلیتهایی خاص وگاها خداگونه داشته اند با ظواهری عجیب و ستودنی و توصیفاتی جذاب در فرهنگ مردم اقصی نقاط جهان تعریف شده اند. در میان دسته های این موجودات "پرندگان" شاید از همه شاخص تر باشند! این موضوع که تمدن #مصر والاترین خدای خود #رع را به شکل یک "عقاب" توصیف نموده یا تمدن #سومر برای جلوه مقام والا به هر دیتی و موجود آسترال بدانها "بال" می داده است همه شاهد جایگاه ویژه پرندگان در تفکر اسطوره ای فرهنگ ها از دیربازترین نقاط تمدن هستند.

نزد ایرانیان و تمدن #آریایی چه در عصر کافرکیشی و چه برای فرهنگ #زرتشتی نیز روال به همین منوال بوده است. شاید کمتر ایرانی وجود داشته باشد که نامی از #سیمرغ نشنیده باشد و با پرندگانی همچون #اشوزوشت و #رخ بیگانه باشد. اما آشنا ترین نام در این عرصه بی شک #هما است!

#هما (به #اوستایی "هومایو") پرنده اساطیری در فرهنگ #آریایی مردم ساکن فلات ایران، از عصر کافر کیشی شناخته شده و ستوده بود. بنابر تعریف زبان شناسان نام هما در زبان اوستایی از دو زیربخش "هو" (آفریننده) و "مایه" (به همان معنای تقریبی امروزی یعنی ماده ابتدایی هر چیز) تشکیل شده و این عبارت را می توان "آفریننده کائنات" معنا داد! به عقیده اساطیر آریایی هما پرنده ای نجیب و بسیار دست نیافتنی است و هم وزن معنای زیبای نامش، پرنده ای "همایون" و خوش یمن است و سعادت را برای مردم به ارمغان می آورد.

گفته می شود همای اساطیری هیچ گاه شناخته شده نبوده و مردم زاده شدن یا مردن او را به چشم نمی دیدند. همین موضوع باعث میشد که عده ای چرخه زندگی هما را چیزی مشابه با #ققنوس توصیف نمایند که همواره از باقی مانده بدن قبلی خود برمی خیزد. اعتقاد بر این است که هما در تمام طول زندگی خود در حال پرواز است و هرگز بر زمین نمی نشیند. این موضوع تا حدی راسخ است که بعضا در عرصه هنر بهنگام نقش نمودن هما برای این مرغ پایی متصور نشده اند و همواره پرنده را بدون پنجه و با بالهای گشوده نقش کرده اند!

هما مستوجب سعادت و سلامت است. اعتقاد عامه مردم بر این بود که اگر فردی بتواند پرواز هما را به چشم نظاره کند سعادت و نیرو به زندگی اش وارد می شود و هرگز رخت بر نمی بندد. به عکس هر کس که موحب آزار هما شود یا به شکار وی بپردازد به بیماری لا علاج مبتلا خواهد شد و مرگ در انتظارش خواهد بود!

توصیف و اعتقاد به هما از تعاریف #زرتشتی و #اوستا فراتر رفته و وارد فرهنگ #صوفی پس از ورود اسلام به فلات ایران شد. همچنین اقوام #تورک و #هندو نیز از دیرباز اعتقاد به پرنده هایی مشابه با عناوینی چون "مرغ بهشت" یا "مرغ پیروزی" داشته اند که دست نیافتنی و همواره در حال پرواز است.

افسانه های عامه هما را مرغ منتخِب پادشاهی سرزمین ها می دانستند. به این ترتیب که چون پادشاه سرزمین فوت می کرد سایه هما بر سر پایتخت پادشاهی ظاهر می شد. آنگاه مردم مجمعی از بزرگان و اشخاص لایق را در میدان شهر گرد می آوردند تا که هما بر سر کدام یک از آنان "سایه" افکند و همان فرد به عنوان امپراتور بعدی انتخاب می شد.

در مورد سبک زندگی هما در #منطق_الطیر #عطار اینگونه می خوانیم که: مرغی استخوان خوار و بی آزار است و هرگز به دیگر مرغان تعدی نمی ورزد. اما مغرور و لجباز است و سودای پادشاهی مرغان در سر دارد. پس چون مرغان عزم سفر به جایگاه سیمرغ می کنند، هما سیمرغ را برای مصاحبت و همنشینی خود لایق نمی داند و خود را "مرغ فرّهی" معرفی می کند. بدینسان او با عتاب "هدهد" مواجه می شود که غرورش را بی پایه و وظیفه اش را بیهوده می خواند!

امروزه زیباترین تصاویر از هما را شاید در فرهنگ کشور "ازبکستان" شاهد باشیم و نقوش زیبای همای گشوده بال زینت بخش مساجد باستانی شهر #بخارا است. همچنین نقش این پرنده زینت بخش پرچم دولت مستقل ازبکستان است. اما بی شک اصلی ترین و باستانی ترین تصور از هما را در کاخ #پرسه_پولیس (تخت جمشید) نظاره می کنیم که سر ستون هما همچون پرنده ای مشابه با چیزی که در فرهنگ اروپایی #گریفین نامیده می شود تراشیده شده و گوش ها و پاهایی همچون شیر دارد و گردن و سر و منقاری همچون پرندگان شکاری.

▫️ @Torecilik