دُم ماهی بحران زایندهرود را فراموش نکنید!
(بخش اول)
✍️ سجاد فتاحی
t.center/SIAGSدر سال ۱۹۶۸، «کائورو ایشیکاوا»، ابزاری را برای ترسیم گرافیکی مجموعهای از علّتهای کوچک و بزرگ که با قرار گرفتن در کنار هم، یک وضعیت، رویداد یا مسئله را به وجود میآورند ابداع کرد؛ ابزاری که بواسطۀ شباهت شکل آن به ماهی با عنوان «نمودار استخوان ماهی» هم شناخته میشود.
برای رسم این نمودار مشکل یا مسئلهای که قصد تحلیل آن را داریم در سمت راست نمودار یا همان سر ماهی قرار میدهیم و سپس با حرکت از سمت راست به چپ، بر روی استخوانهای ماهی، علّتهای نزدیک و دوری که رویداد یا مسئله را ایجاد کردهاند میگذاریم، این کار را آنقدر ادامه میدهیم تا در انتهایی ترین قسمت نمودار (دُم ماهی) به علّت یا علّتهای ریشهای رخداد یا مسئله برسیم.
در چند دهۀ گذشته سیاستمداران، مسئولین اجرایی و حتی فعالین مدنی بدون توجه به اهمیت و اثر علّتهای گوناگون و مهمتر از همه علّتهای ریشهای یا همان دُم ماهی، با مسائل کشور کلنجار رفتهاند و چون دُم ماهی را فراموش کردهاند شکایت میکنند که چرا مسئله حل نمیشود و اوضاع بهبود نمییابد؟ چرا مصیبتی از پی مصیبتی دیگر میآید و فاجعه و تلخی، ما را رها نمیکند؟
در چنین شرایطی «ایشیکاوا» به ما یک توصیۀ راهگشا دارد و آن این است که: نمودار استخوان ماهی مسئله را رسم کنید و ببینید دُمِ آن به کجا میرسد؟
تجمع گستردۀ مردم اصفهان در بستر خشکیدۀ زایندهرود اتفاقی مهم در تاریخ جنبشهای اجتماعی معاصر ایران است که بعدها در مورد اهمیت آن خواهم نوشت؛ اما آنچه که در شرایط کنونی مهم است و پیش از هر راهکار و راهحلی متخصصین، فعالین مدنی، سیاستمداران و سیاستگذاران باید به آن بپردازند ترسیم نمودار استخوانماهی بحران کنونی زایندهرود است؛ تنها پس از این مرحله است که میتوان امیدی به رسیدن به راهکارها و سیاستهایی برای تخفیف یا حل این بحران داشت.
به تعبیر ایشیکاوا اگر خشکی زایندهرود را سر ماهی بدانیم تا زمانی که علّتهای قرار گرفته بر استخوانهای این ماهی را تا رسیدن به نقطۀ انتهایی یعنی دُم ماهی، شناسایی نکنیم مسئلۀ بحران منابع آب در ایران و زایندهرود حل نخواهد شد.
در سلسله یادداشتهای این هفته بر اساس کتاب «ایران و مسئلۀ پایداری» که یکی از موارد مورد بررسی در آن بحران آب در ایران و زایندهرود بود، تلاش میکنم از سر ماهی بحران آب زایندهرود فراتر رفته و در مورد استخوانها و دُم این ماهی بنویسم.
دُم ماهی بحران زایندهرود را فراموش نکنید!
#زاینده_رود#ایران_و_مسئلۀ_پایداری#انتشارات_مهراندیش #سجاد_فتاحی