روایت یک تضمین گر برکنم دل از تو و بردارم از تو مهر آن مهر بر که افکنم؟ آن دل کجا برم؟ شاعر: کمال اصفهانی یا مسعود سعد؟ بیتی است دلنشین که عموما آن را از دیوان خواجه به خاطر داریم هرچند حافظ خود صراحتا اعلام کرده است که بیت را از کمال‌الدین اسمعیل اصفهانی شاعر مشهور قرون ششم و هفتم که به خلاق‌المعانی معروف است تضمین کرده است. سه بیت غزل حافظ که در آن ابتدا مضمون همین بیت را به زبان خود گفته و بعد از کمال‌ اصفهانی شاهد آورده، این است: من جرعه نوشِ بزمِ تو بودم هزار سال کی تَرکِ آبخورْد کُنَد طبعِ خوگرم ور باوَرَت نمی‌کند از بنده این حدیث از گفتهٔ «کمال»، دلیلی بیاورم گر بَرکَنَم دل از تو و بَردارم از تو مِهر آن مِهر بَر کِه افکنم؟ آن دل کجا بَرَم؟ جالب است که کمال اصفهانی نیز در طی سه بیت مرتبط با هم این بیت را آورده است: گیرم که آرزوی دلم جمله حاصل است اکنون چو نیست روی تو حاصل کجا برم؟ گفتند: برگرفت فلان دل ز مهر تو من داوریّ مردم جاهل کجا برم؟ گر بر کنم دل از تو و بردارم از تو مهر آن مهر بر که افکنم؟ آن دل کجا برم؟   اما گویا کمال اصفهانی نیز خود این بیت را که شاید در افواه یا میان اهل ادب مشهور بوده، تضمین کرده است. مرحوم ملک‌الشعرای بهار در جلد سوم سبک شناسی نوشته‌اند: «آقای قزوینی در حواشی جهانگشای ج ۲ نگاشته اند و حدس زده اند که کمال اسمعیل این بیت را به مناسبت آن که در کلیله و دمنه ذکر شده بایستی از شاعر دیگری تضمین کرده باشد و حدس ایشان درست است و این شعر از مسعود سعد سلمان است و درضمن قصیده‌یی است در مدح سلطان محمودبن‌ابراهیم و مطلع آن چنین است: گر یک وفا کنی صنما صد وفا کنم ور تو جفا کنی همه من کی جفا کنم و در بیت هفتم تغزل گوید: گر برکنم دل از تو و بردارم از تو مهر آن مهر بر که افکنم آن دل کجا کنم؟ که کمال ردیف آن را عوض کرده و در ضمن غزل خود گوید ..... کجا برم» در کلیله و دمنه باب «الفحص عن امر دمنه» از در گفتگوی میان کلیله و دمنه چنین آمده است: «... و مرا به همسایگی تو حاجت نیست. از من دور باش و مواصلت و ملاطفت در توقف دار. دمنه گفت: گر برکنم دل از تو و بردارم از تو مهر آن مهر بر که افکنم؟ آن دل کجا کنم؟ (برم؟)» با این وصف، گویا این بیت زیبا در اصل از آن مسعود سعد سلمان، شاعر بلندپایه قرون پنجم و ششم است اگر او خود از شاعری دیگر تضمین نکرده باشد! این بیت زیبا البته بعد از حافظ هم توسط شاعران دیگر تضمین شده است بخصوص شاعران شیعه که آن را موافق حال خود با ائمه شیعه یافته‌اند. از جمله فیض کاشانی (قرن ۱۱) در اثر منظوم «شوق مهدی»، صفایی جندقی (قرن ۱۳) در بند سی و نهم ترکیب‌بند عاشورایی صدوچهارده بندی خود و وفایی شوشتری (قرن ۱۳) در مدح حضرت رضا ع و به احتمال بسیار شاعران دیگر. #دکتر_محمدعلی_شیوا @zhazh_o_vazh