بسم الله الرحمن الرحیم
(قدر و قیامت)
عرفان اسلامی در بستر تشیع
(انواع قیامت)
به نظر اهل معرفت پنج نوع قیامت وجود دارد:
🔹قیامت لحظه به لحظه:
قسم اول از قیامت، آن است که برای همة موجودات در هر لحظه و آن روی می‌دهد، زیرا همة ذرات عالم همچنان‌که در قوس نزول لحظه به لحظه از غیب به طرف شهادت می‌آیند، لحظه به لحظه نیز در قوس صعود از شهادت به جانب غیب در حرکت‌اند و آن به آن نوعی از اعدام عرفانی و در نتیجه قیامت برای آنها روی می‌دهد و یکی از اسرار آنکه به آخرت و قیامت «ساعت» گفته میشود همین است که در هر ساعت و لحظه‌ای قیامتی و دگرگونی و اعدامی روی می‌آورد.
چنانچه قیصری در ذیل کلام خود اشاره می‌کند، این قسم از قیامت ارتباط زیادی با تجدد امثال و خلق جدید دارد و به عبارت دیگر لازمه پذیرش تجدد امثال، اعدام‌های آنی‌ای است که خود نوعی از معاد و قیامت است و اشیا دم به دم پس از به ظهور رسیدن، به عالم غیب رهسپار میشود.
نو ز کجا می‌رسد کهنه کجا می‌رود
ورنه ورای نظر عالم بی‌منتهاست
🔹قیامت صغرای آفاقی:
هنگامی که انسان به مرگ طبیعی از دنیا رحلت کرده و می‌میرد، به نظر اهل معرفت، قیامت شخصی او بپا میشود. از همین روی این قیامت در مقایسه با برخی از قیامت‌ها که در پی خواهد آمد کوچک‌تر است و چون در عالم خارج از نفس اتفاق می‌افتد، آن را قیامت صغرای آفاقی نام کرده‌اند. رسول‌اللهˆ در روایتی که از ایشان نقل میشود، اشاره به همین نوع از قیامت فرموده و می‌گوید:
هر کسی بمیرد قیامت او برپا میشود.
البته قیامت به معنای رستاخیز است و خیزش و قیامی روی می‌دهد، و در هنگام مرگ، تمام خلقیات و ملکات و افعال او قیام می‌کنند و به صورت‌های مختلف بهشتی یا دوزخی، زشت یا نیکو جلوه‌گر می‌شوند.
🔹قیامت صغرای انفسی:
نوع دیگری از قیامت صغرا، نه در آفاق بلکه در نفس سالک و با اراده او محقق میشود. در این نوع از قیامت آثار مرگی که به صورت طبیعی در عالم خارج تحقق می‌یابد، در شرایط خاصی برای سالک الی الله و در حال حیات او رخ خواهد داد، لذا برای تمییز این دو نوع از قیامت صغرا، یکی را قیامت صغرای آفاقی و دیگری را قیامت صغرای انفسی نام کرده‌اند.
بنابراین در مقابل مرگ طبیعی، مرگ ارادی و اختیاری قرار دارد، همچنان‌که پیامبر اعظم در نقل معروفی می‌فرماید:
موتوا قبل ان تموتوا.
فراز اخیر سخن پیامبر «ان تموتوا» اشاره به قیامت صغرای آفاقی و مرگ طبیعی دارد زیرا غیرارادی بوده و خودبه‌خود و بدون اختیار انسان اتفاق می‌افتد، اما در فراز ابتدایی که امر بر مردن می‌کند و می‌فرماید «موتوا» به صورت روشنی بر نوع دیگری از مرگ که تحت اراده و اختیار انسان است اشاره می‌نماید، این همان قیامت صغرای انفسی می‌باشد که برای سالک، همه آنچه که در مرگ طبیعی برای انسان از مکاشفات و مشاهدات روی می‌دهد اتفاق خواهد افتاد.
🔹قیامت کبرای آفاقی:
در برابر دو نوع قیامت صغرای آفاقی و انفسی، دو نوع قیامت کبرای «آفاقی» و «انفسی» وجود دارد و همچنان‌که از نام آنها پیداست، اختصاص به فرد خاصی ندارد و حشر و قیامت و رستاخیز همگانی است، منتها با تفاوتی که بین دو نوع از قیامت کبرا موجود است زیرا قیامت کبرای شرعی همان قیامتی است که موعود همه انبیاست و در قرآن و روایات خبر از آمدنش داده‌اند و بخش زیادی از متون دینی در شرح و بسط ویژگی‌های آن و اتفاقاتی است که در آن می‌افتد.
روز قیامت بدون هیچ شک و تردیدی خواهد آمد (أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَهٌ لَّا رَیْبَ فِیهَا) و غیر این از آیات دیگری که دلالت بر قیامت دارد.
🔹قیامت کبرای انفسی:
قیصری در ادامه چگونگی وقوع قیامت کبرا را شرح داده و همان مطلبی را که پیش‌تر دربارة اعدام عرفانی ارائه کرده بودیم، ارائه می‌دهد و می‌گوید:
و در برابر قیامت موعود، آن قیامت بزرگی است که برای عارفان موحد روی می‌دهد که عبارت از فنای در حق و بقای به حق است، پیش از اینکه این نحو تجلی برای جمیع خلایق روی دهد.
علامه حسن زاده آملی در بیان اقسام قیامت از دیدگاه عرفانی می نویسند:
در بیان قیامت کبرى گوییم: اجمال آن این است که قیامت را اقسام خمسه است، یکى آن که در هر ساعت و آن است، دیگر آن که به موت طبیعى است و دیگر آن که به موت ارادى است و دیگر آن که موعد منتظر براى کل است و دیگر آن که به فناى در ذات براى عارفان بالله است و این قسم اخیر را قیامت کبرى انفسی گویند و این فنائى است که قره عیون عارفین است چه این فناء فى الله عین بقاء بالله است.
منابع :
(حسن زاده آملی، رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، ص: ۳۲ و ۳۳)
امینی نژاد علی، حکمت عرفانی، ص ۵۷۱ ت ۵۷۴
متن کامل:
https://eview.blog.ir/post/253یا علی مدد
@YekAye
