کتابخانه نفیس حاج میرزا محمود بروجردی ✍ محمد گودرزی (ا. فرهیخته) در قرون گذشته و پیش از ورود و فراگیری صنعت چاپ و انتشار گسترده کتاب، آثار علمی در نُسَخی بسیار معدود توسط خوش‌نویسان تهیه می‌شد و صحافانی ماهر و هنرمند آن نسخه‌ها را به صورت کتاب‌هایی فاخر درمی‌آوردند و به اهل علم عرضه می‌کردند. از این رو خرید و گردآوری کتاب رواج عمومی نداشت و داشتن کتابخانه خصوصی، بیشتر به عالمان دینی و برخی از فضلای وابسته به طبقه اعیان و اشراف محدود می¬شد. تا آنجا که می‌دانیم در بروجرد، برخی از چهره‌های شناخته شده و مشهور خاندان طباطبایی، کتابخانه‌های خصوصی قابل توجهی داشته‌اند، از جمله: آیت اله حاج میرزا محمود بروجردی، آیت‌اله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی، آیت‌اله حاج آقا ابوالمجد مواهبی، آیت اله حاج آقا محمدباقر سلطانی، حاج آقا فخرالدین صدرالعلما، حاج آقا محمدتقی افتخارالاسلام و حاج آقا ابوالفضل مغیثی. از این میان و بنا به توضیحاتی که در ادامه می‌آید کتابخانه اختصاصی حاج میرزا محمود در زمان خود، اعتباری بسیار داشته است. حاج میرزا محمود بروجردی (تولد ۱۲۲۱- وفات ۱۳۰۰قمری) از مشهورترین علمای دینی ایران در دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار و از برجسته‌ترین چهره‌های خاندان سادات طباطبایی بروجرد است که به واسطه نوشتن کتاب «مَواهِبُ السَنیه فی شَرح الدُره الغَرویه» به «صاحب مواهب» شهرت یافت. تقریباً تمامی تاریخ‌نگاران عصر ناصری از جمله محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه و رضاقلی‌خان هدایت به معرفی شخصیت علمی و جایگاه اجتماعی حاج میرزا محمود پرداخته‌اند و مطالب مفصلی در مورد وی نوشته‌اند. جدای از مقام فقهی و دایره اقتدار و نفوذ سیاسی اجتماعی این عالم نامی، وی کتابخانه‌ای بسیار مفصل و نفیس داشته است. آن گونه که زنده‌یاد حاج آقا علی‌اکبر مواهبی طباطبایی، از نوادگان وی برای نگارنده نقل می‌کرد، این کتابخانه در اتاق‌های رو به قبله در طبقه فوقانی خانه بزرگ حاج میرزا محمود قرار داشت، همان خانه مشهور خیابان بحرالعوم، کوچه مواهبی که هنوز هم در روزهای عزاداری محرم، سیل هیئت‌های مذهبی و گروه‌های مختلف زن و مردِ عزادار به آنجا سرازیر می‌شود. از شواهد می‌توان گمان برد که چند هزار جلد کتاب خطی نفیس و ارزشمند در علوم مختلف فقهی، کلامی، فلسفی، ادبی و تاریخی به مرور زمان در این کتابخانه گرد‌آوری شده بود که در زمان خود، یک گنجینه بسیار گرانبها شمرده می‌شده است. از نکات ظریف و بسیار مهم این که تمامی کتاب‌های موجود در این کتابخانه ممهور به مُهر و دستخط حاج میرزا محمود بوده‌اند. به رغم این میزان وسواس و توجه شخص «صاحب مواهب» به حفظ نسخه‌های موجود در کتابخانه، با وفات او یا چند سالی پس از آن، انسجام و یکپارچگی این مجموعه عظیم گسسته شد؛ کتاب‌های موجود و گرانبهای آن، همچون دیگر میراث خانوادگی، میان فرزندانش تقسیم شد. شاید در ابتدا هر چند صد جلد کتاب، به فرزندی رسید اما در گذر زمان و تقسیم چندباره آن میراثِ نخستین میان نسل‌های بعدی، هر چند ده جلد یا چند جلد کتاب، سر از خانه‌ای درآوردند! البته این را هم می‌دانیم که شماری از فرزندان و نوادگان «صاحب مواهب» راه ایشان را پی گرفتند و در کسوت اهل علم درآمدند و بعضاً از چهره‌های علمی و فقهی بنامِ زمان خود شدند. یقیناً هر یک از این اشخاص، مجموعه کتاب‌هایی را در کتابخانه خصوصی خود فراهم آوردند اما و ظاهراً هیچ‌یک از این کتابخانه‌های شخصی، به میزان اهمیت و گستردگی کتابخانه بزرگ و نفیس حاج میرزا محمود نرسیدند. پُست بعدی به سرانجام و سرنوشت آثار نفیس این کتابخانه اختصاص دارد. کانال تلگرامی ویروگرد، یادگار ماندگار نشانی: @virugerd