♦️چرا دیکتاتوری‌ها تنها ظرف چند روز فرو می‌ریزند؟! ✍کوروش برارپور 📆۴شنبه، ۲۱ آذر ۱۴۰۳ 📚موردکاوی: ۱. حکومت اسد و ۲. ج.ا.ا. سرآغاز: 🔻در پاسخ به این پرسش که «چرا دیکتاتوری‌ها تنها ظرف چند روز فرو می‌ریزند»، به دو مفهوم شناخته‌شده در علم پویایی‌شناسیِ سیستم استناد میشود: ۱. زمان دو برابر شدن (Doubling Time) ۲. نیمه‌عمر (Half Life) ♦️زمان دو برابر شدنِ سقوط دیکتاتوری‌ها 🔻زمان دو برابر شدن بر رشد نماییِ مثبت با شیب فزاینده در سیستم‌های پیچیده دلالت دارد. 🔻دُنلا میدوز - پویایی‌شناس و استاد ام.آی.تی در اهمیت توجه به ساختارهای بازخوردی با رشد نماییِ مثبت به طرح استعاره‌ای بنام «نیلوفر آبی» می‌پردازد. 🔻او میگوید: یک بوته نیلوفر آبی به طول ۲۰ و عرض میانگین ۳/۵سانتی‌متر در استخری به مساحت ۲۰۰متر مربع بدون هیچگونه محدودیتی در حال رشد است. نیلوفر در آغاز تنها ۰/۰۰۰۰۰۰۳۵درصد از فضای استخر را پوشانده است. حال اگر با نرخ رشدی معادل ۰/۳۴واحد بر روز رشد کند: ۱) در روز چندم تنها ۱٪ از استخر را می‌پوشاند؟ ۲) در روز چندم نیمی از آن را؟ ۳) در روز چندم کل آن را؟ 📌پاسخ روشن است! نیلوفر در روز ۲۰اُم تنها ۱٪، در روز ۲۸اُم ۵۰٪ و در روز ۳۰اُم کل سطح استخر را می‌پوشاند! یعنی در ۲۸روز ۵۰٪ از سطح آن؛ و تنها در عرض ۲روز، ۵۰٪ دیگر را! در حقیقت استعاره نیلوفر آبی به ما کمک میکند تا درک دقیق‌تری از ساختارهای بازخوردی با رشد فزاینده‌ای بیابیم که شرایط سقوط یک دیکتاتوری را فراهم میکنند. دیکتاتوری‌ها طی سالیان متمادی در کوران حوادث و رویدادهای ویرانگر بیرونی یا طی فرایندهای خودویرانگر درونی مستهلک میشوند طوریکه روزبه‌روز پایه‌های سست آنها لرزان و لرزان‌تر میشود تا «به‌یکباره» در یک بازه زمانی خیلی کوتاه فرو می‌ریزند و نابود میشوند. ♦️نیمه‌عمر دیکتاتوری‌ها 🔻نیمه‌عمر مدت‌زمانی است که تعداد رهبران، فرماندهان، کارگزاران و مدیران یک دیکتاتوری از هسته سخت آن جدا یا به معترضان خیابانی تسلیم میشوند تا در هر مرحله به نصف مقدار پیشین‌شان کاهش یابند. 🔻پژوهش‌های نویسنده حول دیکتاتوری‌هایی چون رژیم صدام، قذافی، بن‌علی، عبدالله صالح، اسد و ج.ا.ا. نشان میدهد: جدایش نیروهای وابسته به هسته سخت قدرت در آنها در دو مرحله رخ میدهد: ۱) ذهنی ۲) میدانی 🔻کنشگران مورد بحث در مرحله ذهنی اغلب در نقش اپوزیسیون شروع به انتقاد از این و آن میکنند و طوری آنها را مقصر وضع موجود جلوه میدهند که گویی خود در این رهاورد غمبار و دردناک سهمی نداشته‌اند! نویسنده در یافته‌های علمی‌اش از این مرحله از «ریزش»، زیر عنوان «شکاف سیستمی» یاد میکند. 🔻ولی در مرحله میدانی، «فروریزش» به‌یکباره و بصورت عملی رخ میدهد. یعنی کنشگران سیاسی عملا از هسته سخت قدرت اعلام برائت یا (چون میرحسین موسوی) از آن عبور میکنند و در قامت یک معترض فعال به معترضان خیابانی می‌پیوندند. نویسنده از این مرحله زیر عنوان «شکافت یا گسست سیستمی» یاد میکند. «فلج سیستمی» و «ضعف پیروی» از بارزترین ویژگی‌های این مرحله است. 🔻مطالعات نویسنده نشان میدهد؛ دیکتاتوری‌ها پس از گذران شش نیمه‌عمر فرو می‌ریزند: در نیمه‌عمر نخست ۴۹/۸۷٪؛ در نیمه‌عمر دوم ۷۴/۸۷٪؛ در نیمه‌عمر سوم ۸۷/۷٪؛ در نیمه‌عمر چهارم ۹۳/۸۶٪؛ در نیمه‌عمر پنجم ۹۶/۵۶٪ و در نیمه‌عمر ششم ۹۸/۴۸٪ ! 🔻مورد ۱: رژیم اسد مطالعات نویسنده نشان میدهد؛ رژیم اسد در ۲۰۱۵ و در «۴۵سالگی» از دوره حیات خود پایان نیمه‌عمر پنجم‌اش را تجربه کرده بود. ولی بواسطه تنفس مصنوعی و سیاست‌های مداخله‌جویانه و دستکاری‌کننده روسیه و ج.ا.ا.؛ در نیمه‌عمر ششم آن درنگ (Delay) ایجاد شد و توانست ۹سال دیگر دوام آورد! اسد در آن ۹سال بجای اصلاح رژیم فاسدش؛ به سرکوب، کشتار و آوار معترضان و زیرساخت‌های کشورش پرداخت تا اینکه نیمه‌عمر ششم رژیم‌اش تنها ظرف ۱۱روز در ۱۸ آذر ۱۴۰۳ به پایان رسید و فروریخت! 🔻مورد ۲: ج.ا.ا. مطالعات نویسنده نشان میدهد؛ ج.ا.ا. در دی ۱۴۰۲ در «۴۵سالگی» از دوره حیاتش پایان نیمه‌عمر پنجم‌اش را تجربه کرده و حدود یک‌سال است بواسطه سیاست دستکاری‌کننده‌ای به‌نام سرکوب که از جنس سیاست‌هایی با نتایج معکوس است با ایجاد درنگ در نیمه‌عمر ششم‌اش به حیات خود ادامه میدهد. فاز تکمیلی این مطالعه نشان میدهد؛ اگر ضربه حاصل از برخورد دومینوی حماس - حزب‌الله - اسد به هسته سخت ج.ا.ا. کارا بوده باشد؛ پیش‌بینی میشود واپسین نیمه‌عمرش بواسطه تنها یک رویداد شتابدهنده، در ۲۹روز پایان یابد و فرو بریزد. ♦️دو درس پندآموز 🔻هانا آرنت به کنایه میگوید: در نظام‌های دیکتاتوری تنها ۱۵دقیقه پیش از سقوط و فروپاشی همه‌چی خوب و عادی به‌نظر میرسد! 🔻بن‌علی چند ساعت پیش از سقوط از وزیر دفاع تونس می‌پرسد: "همه‌چی اوکیه؟"! او نیز پاسخ میدهد: "بله قربان! همه‌چی تحت کنترله، نگران نباش"! 🆔️@tahkimmelat