حومه

ازآن‌خودسازی فضا: بازیابی نام‌ها

▪️اعلیحضرتا مملکت خراب، رعیت پریشان و گداست. تعدی حکام و مأمورین بر مال و عرض و جان رعیت دراز، ظلم حکام و مأمورین اندازه ندارد؛ از مال رعیت هر قدر میل‌شان اقتضا کند، می‌برند..پارسال دخترهای قوچانی را در عرض سه ری گندم مالیات که نداشتند بدهند، گرفته، به ترکمان‌ها و ارامنه عشق‌آباد به قیمت گزاف فروختند...ده هزار رعیت قوچانی از ظلم به خاک روس فرار کردند. هزارها رعیت ایران از ظلم حکام و مأمورین به ممالک خارجه هجرت کرده، به حمالی و فعلگی گذران می‌کنند و در ذلت و خواری می‌میرند. . مردم قوچان از دست تعدی حکام آنجا بیشتر به طرف آخال فرار می‌نمایند و دخترهای خود را از راه اضطرار به فروش می‌رسانند. سابق دخترها را یکی ده تومان می‌خریدند حال تراکمه مرو دختری قریب به یک صد تومان می‌خرند.. اینکه قصه دخترفروشی در قوچان شهرت دارد مبنی بر این قاعده است که چون قوچان به حدود ترکمانان وصل است و به خاک روسیه متصل و مالیات آنجاها را از اشخاص می‌گیرند و نه از عایدات املاک و فلان بیچاره که از عهده پرداختن مالیات و تعارف و جریمه بر نمی‌آید ناچار است دختر خود را به مبلغی بفروشد تا مالیات دیوان را بپردازد(افسانه نجم‌آبادی،حکایت دختران قوچان).

🔸بدون‌شک امروز مساله‌ی جنسیت و فضا یکی از مهمترین چالش‌های نظام برنامه‌ریزی و شهرسازی ایران است. در دوره‌های مختلف همواره منازعه برای ازآن خودسازی فضا توسط زنان و همزمان اتخاذ استراتژی‌های مردسالارانه‌ی مبتنی بر غیرت و ناموس برای پس زدن آن‌ها از فضا مساله‌ی جدی بوده است. منازعه‌ا‌ی که دست‌کم از دوران قاجار بدین‌سو به اشکال مختلف کماکان بازتولید شده است.

🔹در نظام‌های سیاسی مختلف- دوره قاجار(فروش دختران قوچان)، پهلوی(کشف حجاب) و جمهوری اسلامی(کنترل و تشدید حجاب)- موضوع زنان و اشکال پدیدار شدن آنها یا شیوه‌های فضامند شدن عاملیت آنها همواره در جراید و روزنامه‌ها، مجلس، دولت، اجتماعات غیررسمی، تشکل‌های اکتیویستی و دیگر فضاها یکی از موضوعاتی بوده که همواره حاکمیت سیاسی را با پرسش‌های جدی و گاها چالش‌های حل‌ناشدنی مواجه کرده است. همه این چالش‌ها به‌نوعی به شیوه‌های بازنمایی و عاملیت زنانه در فضا مرتبط بوده است. نظام‌های سیاسی از یک‌طرف به دنبال کنترل و تحدید امکان بازیگری زنان در ساحت سیاست‌گذاری و زیست روزمره و از طرف دیگر اجتماعات کنشگر به دنبال تولید فضا از خلال نوعی عاملیت زنانه بوده‌اند.

▪️سوژه هر گفتمانی که باشیم نمی‌توانیم از پرسشی به تاریخ صدسال عبور کنیم که: چرا در ایران نظام‌های سیاسی همواره به‌دنبال قلمروسازی بیشتر از خلال قلمروزدایی از زنان بوده‌اند؟

#جستارهای‌دریافتی

#زنان‌وفضا

#عاملیت‌زنانه

#علیه‌تبعیض‌جنسیتی


https://t.center/urbannEssay

فضا و جنسیت: علیه نابرابری

▪️با سیر در تاریخ ایران، خواهیم دید فضاهای شهری نسبتی نامعین و غالبا نابرابر با جنسیت داشتند. خیابان که جزو اولین عناصر مدرن فضای شهری است، در ابتدا به روی زنان گشوده نبود. زنان به‌میانجی‌ بدن‌هایشان، توامأن در حال مبارزه در آستانه‌های رویت‌پذیری/‌ناپذیری در فضا بوده‌اند که در نهایت توانستند با پیشروی آرام و مستمر، قسمی عاملیت زنانه را در فضا حک کنند.

🔹در ابتدا، فضاهای عمومی نسبت بیگانه‌ای با زنان داشته و همواره محدودیت‌هایی بر آن‌ها وارد می‌آوردند. به بیانی دیگر بسیاری از فضاهای شهری تحت سیطره مردان بودند که کمتر فضایی برای زنان نداشتند. از خلال چنین فرایندی بود که همواره زنان- در ساحت فضامندی- غالبا تحت کنترل و نظارت آپاراتوس مردانه قرار می‌گرفتند.

🔸جنسیت‌زدگی فضاهای شهری که غالباً دلیل آن را استقرار سیستماتیک زنان در محیط خانه تا محیط‌های عمومی شهری می‌دانند، صرفاً به‌واسطه نوعی رقابت فیزیکی برای بازنمایی عاملیت در فضا نیست. به‌طور معمول، فضاها نه‌تنها به‌لحاظ جنسیتی، بلکه به‌شکل نمادین نیز جنسیت‌زد‌ه‌اند. زنانگی با خانه و امر محلی احساس دوگانه‌ای برای آنها به وجود آورده است. می‌دانیم فرآیند صنعتی‌شدن و مدرنیزاسیون، نوعی دیگر از حس تعلق برای زنان ایجاد کرده که به شکاف و جداسازی هرچه بیشتر خانه و فضای حق‌خواهی برای زنان دامن زده است. با این‌حال به نظر می‌رسد روند مدرنیزاسیون، کارکردهای آزادی‌بخشی نیز برای زنان در فضاهای شهری داشته است.

🔸گسترش تجارت فروشگاهی و بازار مصرف، حضور زنان را در فضا شهری تسهیل کرده است. اولین‌بار زنان از طریق تصاحب فضاهای مصرف موفق شدند به فضاهای شهری ورود کنند و استراتژی خرید کردن را به نمایش دربیاوردند. فضاهای مصرفی که برای زنان به وجود آمده بود این را ایجاب می‌کرد که زنان به شکلی بتوانند فضا را مصرف کرده و به دنبال آن بتواند فضاها را تصاحب کنند. مصرف در چنین فضاهایی، صرفا به کالاها و ابزارها محدود نمی‌شود. فضاها نیز در این مکان‌ها تولید و مصرف می‌شوند. با دیدگاه ساده‌تر، می‌توان این‌طور درک کرد که ورود مدرنیته و بازار مصرف مدرن نوعی رهایی‌بخشی برای زنان ایجاد کرد که زنان از طریق تصرف فضاهای مصرف توانستند به فضاهای شهری دسترسی بیشتری پیدا کنند. اما اگر کمی زاویه‌مان را تغییر دهیم، متوجه می‌شویم مدرنیته شاید بعضی امکان‌های رهایی‌بخش برای زنان تولید کرده، ولی بخواهیم یا نخواهیم باز به شکلی دیگر باعث ایجاد نوعی نابرابری و تبعیض‌های جدید شده است.

▪️دورن مسی در  کتاب فضا، مکان و جنسیت نشان می‌‌دهد مدرنیزاسیون زنان کارگر را در فرایند تقسیم کار صنعتی مستعمل می‌کند. زنان خانه‌دار حومه که عموما کارگران پاره‌وقت با دستمزد پایین‌اند به واسطه مشکلات فضایی و اقتصادی، روی به نظام صنعت می‎‌آورند. در این سیستم تقسیم کار، بخش‌های خدماتی جدیدی شکل می‌گیرد که انطباق و انعطاف‌پذیری زمان و مکان برای زنان کارگر بسیار دشوار می‌شود. از خلال چنین مکانیسم‌هایی زنان دچار بیگانگی جنسیتی شده و همزمان مردانگی فضا بازتولید شده و در نهایت نابرابری جنسیتی اشتغال در فضا تداوم می‌يابد.
🔹دوستان عزیز می‌توانند ادامه مطلب را در نشریه انجمن انسان شناسی دانشگاه تهران که به‌زودی منتشر می‌شود، مطالعه کنند.

#جستارهای‌دریافتی

#عاملیت‌زنان

#تولیدفضا

#علیه‌تبعیض‌جنسیتی

https://t.center/urbannEssay