♻️ چکیده بحث از جلسه هجدهم تا جلسه بیست و پنجم♻️ 🔸 فصل پنجم: در این فصل به ذکر روایاتی پرداختیم که از آخرالزمان و دوره غیبت به خصوص هر چه از آغاز آن بیشتر فاصله می گیریم، تصویری در مجموع تیره و تار به لحاظ دینداری حتی در باره شیعیان ارائه می شود. مثلا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روایتی سه مرحله را برای این دوره تعیین می کنند: 1. ترک امر به معروف و نهی از منکر (عصر بی اعتنایی به ارزشها) 2. امر به منکر و نهی از معروف (عصر ستیز با ارزشها) 3. منکر پنداشتن معروف و معروف پنداشتن منکر (عصر وارونگی ارزشها) و مهمترین روایت در این موضوع روایت «یملا الله الارض قسطا و عدلا بعد ما ملئت ظلما و جورا» است: یعنی ظهور در شرایطی صورت می گیرد که جهان لبریز از تباهی و بی عدالتی و عدم توازن و تعادل است و حضرت حجت سلام الله علیه جهان این چنینی را لبریز از عدالت و هدایت و تعادل خواهند کرد. از مجموع این روایات در می یابیم که در چنین شرایطی اگر چه همچنان تکلیف برای اصلاح گری و تحقق عدالت در حد توان برای مومنین وجود دارد اما این توان در حد و اندازه ای که به تحقق یک جامعه و تمدن تراز دین بیانجامد، نیست، زیرا اگر چنین بود باید دوره غیبت این گونه تیره و تار ترسیم نمی شد و یا لا اقل در روایاتی از استثنائاتی در این زمینه سخن گفته می شد. البته در روایات از برخی قیامهای مطلوب و ممدوح مانند قیام مردی از قم (که به احتمال قوی بر قیام امام خمینی و انقلاب اسلامی منطبق است) سخن گفته شده اما این بدان معنا نیست که این قیامها در تحقق تمدن تراز دین توفیق یافته اند. 🔸فصل ششم: بروز اختلافات کلامی و فقهی و تاریخی و حدیثی و ... بین علما و فقهای شیعه از همان آغاز غیبت کبری دلیلی دیگر بر حیرانی شیعه در عصر غیبت است. در عصر غیبت بین علما و فقهای شیعه بر سر بسیاری از مسائل دینی اختلاف نظرهای عمیق وجود دارد و در دوران کنونی با ظهور مدرنیته و پیچیده تر شدن مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و ... این اختلافها ابعاد گسترده تری یافته است. این وضعیت بدان معناست که امکان یک تفاهم مطلوب بین علمای شیعه ـ که برای تحقق یک جامعه و تمدن تراز دین لازم و ضروری است ـ وجود ندارد و در بسیاری از موارد فتاوا و دیدگاههای فقها در زمره احکام ظاهری است و به اطمینان از انطباق آنها با احکام واقعی مورد نظر خداوند و شریعت نمی توان رسید. در حالی که تمدن تراز دین تنها در صورتی قابل تحقق است که از واقعی بودن احکام و قوانین مورد عمل لا اقل در حد بالایی مطمئن باشیم. البته عمل به فتاوای فقها در عصر غیبت و لو آن که بعضا با احکام واقعی خداوند منطبق نباشد، تکلیف شرعی مومنان و مورد قبول و ثواب و پاداش خداوند است و به اصطلاح اصولی و فقهی، معذر است اما این که با عمل به چنین احکام و فتاوی ای تمدن تراز دین محقق شود، مورد تردید و انکار است.