هر روز یک مطلب در مورد تالشان
امروز
پیشینه ادبیات آذری ،تاتی و تالشی
قسمت سیزدهم
هویت تات
در آغاز گفتگوی تات شناسی این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که بدانیم تات چگونه نامی است و به چه کسانی اطلاق شده است . درباره ی کلمه تات سخن های بسیاری گفته شده ،گروهی تات و تاجیک و تازیک را از یک ریشه ،به معنی غیر ایرانی ،(انیران) دانسته اند .
به زعم آنان این واژه بعد ها وارد زبان ترکی شده و سپس به معنی مردمان غیر ترک ،به ایرانیان اطلاق شده است .
گروهی بین واژه های تات و تاجیک و تازیک ،هم از لحاظ معنی و هم از لحاظ ریشه تفاوت قایلند،این گروه تات را واژه ی ترکی می دانند که به مردمان غیر ترک و یا ایرانیان تابع ترکان اطلاق شده و معنی آن در قلمروی های ترکی ،فرومایه ،تبعه،بیگانه و در فرهنگ ترکی استانبولی به دو معنی آمده است
،یک: مزه ،طعم ،لذت
دو : مردم غیر ترک مانند کردها که تحت حکومت فرمانروایان قدیم ترک می زیسته اند .
در جایی دیگر آمده است تات در زبان ترکی جغتایی به معنی تبعه می باشد .ترکان جغتایی که به زندگی کوچ نشینی خود افتخار می کنند به مردمان اسکان یافته تات می گفتند .
در ادبیات عامیانه ترکان ،گاه از تات به عنوان دانشمند و سمبل دانایی یاد شده است ،برای نمونه ( این سخن در کتاب هیچ تاتی پیدا نمی شود ) از ضرب المثل های مشهور ترکی است ،مقصود حاجی آف درباره منزلت تات از نظر ترکی زبانان می گوید «محمود قارشقالو که در سده ۱۱ میلادی می زیست در کتاب دیوان لغت ترک ضرب المثلی در باره تات آورده به این صورت ( همانطور که سر بدون کلاه نمی شود ،ترک بدون تات نمی شود )
چنان که پیش تر اشاره شد ،اصطلاح تات و تاتی از سده های میانه اسلامی در ایران رایج شده است .
پیش از نه مردمی به نام تات و نه زبانی به نام تاتی در ایران وجود داشته ،تردیدی نیست که تات حال به هر معنی ،کلمه ای غیر ایرانی ست که بر گروهی از ایرانی زبانان اطلاق شده است .
شواهدی در دست است که نشان می دهد اصل واژه ی تات چینی است که در آن زبان تا - تان عبارت تحقیر آمیزی است که در مورد مغولان به کار برده می شد و گویا کلمه تاتار از آن مشتق شده است .
به عبارتی ترکان ،خصولصا قوم مغول نام زشت و تحقیر آمیزی را که چینی ها بر آنها نهاده بودند به معنی بیگانه ،فرو دست ،بر ایرانیان تابع خود اطلاق کردند و ایرانیان که با معنی اصلی این کلمه آشنا نبوده اند ،ان را خواسته - نخواسته پذیرفته و تحت آن نام هویت ایرانی غیر ترک خود را معرفی کرده اند ،چنان که عموم ایرانیان نام عجم در برابر عرب تحت سلطه اعراب را پذیرفتند.
چنین به نظر می رسد که نام های تات و تاجیک از لحاظ معنی و پیشینه ی کاربرد با هم فرق دارند . تاجیک ها این نام را به معنی مردمان غیر ترک و عرب ،فارسی زبان می شناسند .
برخی نیز گفته اند تاجیک های واقعی در آسیای میانه ایرانی نیستند بلکه ترک های هستند که زبان ترکی را ترک گفته و به دری حرف می زنند .
این محقق با اینکه در مقاله خود اطلس پراکندگی تاجیکان در آسیای میانه را ترسیم نموده ،فراموش کرده است که در آن اطلس دقیقا منطقه ای را نشان می دهد که از زمان باستان محل زندگی اقوامی بوده که به زبان هایی،چون سغدی،یغنابی،،شوغنایی،مونجانی،خوارزمی،و افغانی سخن می گفتند و هیچ یک از این زبان ها نه ترکی بودند و نه فارسی ،اکنون نیز همان اقوام که از نظر همسایگان شرقی خود (ترک ها) بیگانه خوانده می شدند تاجیک خوانده می شوند .
پایان قسمت سیزدهم
منبع کتاب سفینه پهلوی صفحه ۱۸,۱۹,۲۰
نویسنده استاد زنده یاد دکتر علی عبدلی
انتخاب متن گروه تالشه خله مجید نعمتی سیاهمزگی
🌺کانال تالشستان
🌺اولین کانال تلگرامی تالشان،از آبان 1394 با شما
@taaleshestan