گاه‌نویسه‌ها | جواد رسولی

✅ "بوی جوی مولیان" و "یاد یار مهربان"

🔹یادداشت زیر در نقد مقاله استاد روانشاد دکتر سید محمد علوی مقدم است که در پیوند زیر منتشر شد.
https://t.me/GahNevise/415
این مطلب را دوست فرهیخته‌ام جناب آقای دکتر محمد شهری لطفاً به اینجانب فرستادند و با اجازه ایشان منتشر می‌کنم.
@Gahnevise

🔸من در دورهٔ فوق لیسانس در محضر آن استاد درس خوانده‌ام و چیزها آموخته‌ام اما این نکته‌ها قابل نقد است.
حافظ می‌گوید:
خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم
کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی
این مصراع به همین صورت در زمان حافظ مشهور بوده که ایشان نقل کرده اما در این خصوص که استاد فرموده‌اند «یاد یار» ترکیبی فصیح نیست و در زبان فارسی بکار نرفته می‌گویم اتفاقا بسیار هم زیبا و فصیح است، به این دلیل که افصح فصحای فارسی زبان بکار برده‌اند که در اینجا از چهار شاعر ردیف اول ایران این ابیات را نقل می‌کنم:
▫️حافظ:
به یاد یار و دیار آنچنان بگریم زار
که از جهان ره و رسم سفر براندازم
▫️سعدی:
تا روان دارد روان دارم حدیثش بر زبان
سنگدل گوید که یاد یار سیمین تن مکن
▫️مولانا:
یاد یاران یار را میمون بود
خاصه آن لیلی و این مجنون بود

این ترکیب یاد یار در شاهنامه هم آمده:
▫️فردوسی:
همی باد شرم آید از رنگ اوی
همی یاد یار آید از چنگ اوی

برای حسن ختام مطلع قصیدهٔ معروف ملک‌الشعرای بهار را هم نقل می‌کنم:
باد صبح از کوهسار آید همی
یاد یار غمگسار آید همی

@Gahnevise
#رودکی #یاد_یار_مهربان #دکتر_محمد_شهری #دکتر_سید_محمد_علوی_مقدم

✅بوی جوی مولیان یا ... ؟

بادِ جوی مَولیان آید همی
بوی یار مهربان آید همی
داستان امیر نصر سامانی را شنیده و خوانده‌اید که وی زمستان‌ها را در پایتخت خود بخارا می‌گذراند. سالی به هرات رفته بود و تا چهار سال به علت هوای بهشتی و فراوانی نعمت و خرمی و سرسبزی چراگاه‌های اطراف هرات، در آنجا بماند. اطرافیان از رودکی خواستند تا شاه را تهییج کند به بخارا برگردد و .... رودکی شعری سرود و در محفل خواند و شاه سامانی چنان به هیجان آمد که با پای‌برهنه بر اسب نشست و عزم بخارا کرد. تأثیر شگرف شعر از این بود که شاعر با این هنرمندی و نکته‌سنجی هنرمندانه همگان را به یاد خانه و زندگی و زن و فرزند و خویش و پیوند انداخته، هوس یار و دیار کرده‌اند.
بیت آغازین این چامه چنین معروف است:
بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی
اما دکتر سید محمد علوی مقدم –استاد پیشکسوت دانشگاه فردوسی و از چهره‌های ماندگار ایران- در کتاب سی مقاله در تفسیر قرآن کریم (بخش پنجم؛ با عنوان چند نکته)؛ صفحات 381-383؛ (انتشارات برزین مهر 1391) با بیان ادله و شواهدی، شکل درست این بیت را به این‌گونه می‌دانند:
بادِ جوی مَولیان آید همی
بوی یار مهربان آید همی
گزیده‌ای از نکات مقاله ایشان چنین است:
- ابیاتی در تفسیر سوره یوسف به نام جامع التین ثبت است اینگونه است:
اسب‌ها را ز آرزوی روی تو
زیر ران جولا کنان آید همی
از که جویم وصل او کز هر سویی
می نفیر عاشقان آید همی
- بیت در چهار مقاله بیت چنین آمده است:
بوی جوی مولیان آید همی
بوی یار مهربان آیـــد همی
- ترکیب «آمدن یاد یار» در زبان فارسی فصیح نیست و به کار نرفته است. وبه جای این که گفته شود «یاد یار می آید» می گویند: «یار را به یاد می آوردم، به یاد او هستم، او را یاد می کنم، اورا به یاد دارم»
- سنائی در قطعه کوتاهی، قصیده رودکی را استقبال و مطلع آن را چنین تضمین کرده است:
رنج غربت رفت و تیمار سفر
«بوی یار مهربان آید همی»
- در کلیات شمس نیز چنین آمده است:
بوی باغ و بوستان آید همی
«بوی یار مهربان آید همی»
- بادی که در هر تابستان، در هرات، از جانب بخارا می‌وزیده، طبعاً در زمان رودکی هم مزایایی گفتنی داشته است. همان است که منوچهری می‌گوید: باد خنک از جانب خوارزم وزان است. یا ابوسعید ابوالخیر می‌گوید: هر باد که از سوی بخارا به من آید؛ پس رودکی در هرات می‌سراید: «بوی یار مهربان» از «باد جوی مولیان» (بخارا) به مشام می‌آید
- مولیان= بروزن ارغوان و پهلوان است (و نه بر وزن حوریان و لولیان). جوی مولیان (ترکیب اضافی) اسم جویی نبوده بلکه کوی و محله ای بوده در بخارا. این محل ضیاعی بوده (ملک و مزرعه ای) خوش آب و هواترین و اشرفی ترین بخش بخارا بود. کاخ امیر و خانه های اطرافیان او همه در محله جوی مولیان بود.
- بنابراین معنی بیت این است: باد خوش شمال از جانب بخارا می‌آید بوی یار را که ساکن کوی جوی مولیان در بخاراست می‌آورد.

جواد رسولی

#رودکی
#بوی_جوی_مولیان

✅بوی جوی مولیان یا ... ؟

بادِ جوی مَولیان آید همی
بوی یار مهربان آید همی
داستان امیر نصر سامانی را شنیده و خوانده‌اید که وی زمستان‌ها را در پایتخت خود بخارا می‌گذراند. سالی به هرات رفته بود و تا چهار سال به علت هوای بهشتی و فراوانی نعمت و خرمی و سرسبزی چراگاه‌های اطراف هرات، در آنجا بماند. اطرافیان از رودکی خواستند تا شاه را تهییج کند به بخارا برگردد و .... رودکی شعری سرود و در محفل خواند و شاه سامانی چنان به هیجان آمد که با پای‌برهنه بر اسب نشست و عزم بخارا کرد. تأثیر شگرف شعر از این بود که شاعر با این هنرمندی و نکته‌سنجی هنرمندانه همگان را به یاد خانه و زندگی و زن و فرزند و خویش و پیوند انداخته، هوس یار و دیار کرده‌اند.
بیت آغازین این چامه چنین معروف است:
بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی
اما دکتر سید محمد علوی مقدم –استاد پیشکسوت دانشگاه فردوسی و از چهره‌های ماندگار ایران- در کتاب سی مقاله در تفسیر قرآن کریم (بخش پنجم؛ با عنوان چند نکته)؛ صفحات 381-383؛ (انتشارات برزین مهر 1391) با بیان ادله و شواهدی، شکل درست این بیت را به این‌گونه می‌دانند:
بادِ جوی مَولیان آید همی
بوی یار مهربان آید همی
گزیده‌ای از نکات مقاله ایشان چنین است:
- ابیاتی در تفسیر سوره یوسف به نام جامع التین ثبت است اینگونه است:
اسب‌ها را ز آرزوی روی تو
زیر ران جولا کنان آید همی
از که جویم وصل او کز هر سویی
می نفیر عاشقان آید همی
- بیت در چهار مقاله بیت چنین آمده است:
بوی جوی مولیان آید همی
بوی یار مهربان آیـــد همی
- ترکیب «آمدن یاد یار» در زبان فارسی فصیح نیست و به کار نرفته است. وبه جای این که گفته شود «یاد یار می آید» می گویند: «یار را به یاد می آوردم، به یاد او هستم، او را یاد می کنم، اورا به یاد دارم»
- سنائی در قطعه کوتاهی، قصیده رودکی را استقبال و مطلع آن را چنین تضمین کرده است:
رنج غربت رفت و تیمار سفر
«بوی یار مهربان آید همی»
- در کلیات شمس نیز چنین آمده است:
بوی باغ و بوستان آید همی
«بوی یار مهربان آید همی»
- بادی که در هر تابستان، در هرات، از جانب بخارا می‌وزیده، طبعاً در زمان رودکی هم مزایایی گفتنی داشته است. همان است که منوچهری می‌گوید: باد خنک از جانب خوارزم وزان است. یا ابوسعید ابوالخیر می‌گوید: هر باد که از سوی بخارا به من آید؛ پس رودکی در هرات می‌سراید: «بوی یار مهربان» از «باد جوی مولیان» (بخارا) به مشام می‌آید
- مولیان= بروزن ارغوان و پهلوان است (و نه بر وزن حوریان و لولیان). جوی مولیان (ترکیب اضافی) اسم جویی نبوده بلکه کوی و محله ای بوده در بخارا. این محل ضیاعی بوده (ملک و مزرعه ای) خوش آب و هواترین و اشرفی ترین بخش بخارا بود. کاخ امیر و خانه های اطرافیان او همه در محله جوی مولیان بود.
- بنابراین معنی بیت این است: باد خوش شمال از جانب بخارا می‌آید بوی یار را که ساکن کوی جوی مولیان در بخاراست می‌آورد.

جواد رسولی

#رودکی
#بوی_جوی_مولیان