* بررسی برخی اشعار مشترک در دیوان مجیر بیلقانی با شاعران دیگر چنان که نگارنده در یادداشتی دیگر تحت عنوان «اثیر اخسیکتی و مجیر بیلقانی» به خلط اشعار مجیر با اثیر اخسیکتی پرداخته است (رک: https://t.center/gahnameyeadabi/16) اشعاری در دیوان مجیر به چشم میخورد که در دواوین دیگر شاعران نیز قابل مشاهده است؛ شعر زیر از این قبیل موارد است؛ قصیده-ای بی نقطه در ده بیت (احتمالاً ابیاتی بازمانده از یک قصیده) که به نام مجیر بیلقانی به ثبت رسیده است: كه كرد كار كرم مردوار در عالم كه كرد اساس ممالك ممهد و محكم (بیلقانی: 134). همین قصیده در دیوان رشید وطواط نیز موجود است و نفیسی گفته: «به نام چند شاعر دیگر هم آمده و در دیوان مجیر بیلقانی نیز هست» (وطواط: 331). هشت بیت از این شعر ده بیتی در انیس الخلوه (سدۀ هشتم) به نام عز علوی درج شده است (114پ) اما به زعم بنده نسبتی اشتباه است؛ زیرا بلافاصله، شعر بعدی از مجیر بیلقانی است و بعید نیست کاتب دچار اشتباه شده باشد. در تذکرۀ دولتشاه نیز هشت بیت آن به نام بدر جاجرمی به ثبت رسیده و دولتشاه آن را در مدح بهاالدین فرزند شمس الدین صاحب دیوان خوانده است (ص 219). اوحدی بلیانی و هدایت نیز همین هشت بیت را احتمالاً با رونویسی از دولتشاه به نام بدر درج کرده اند (بلیانی ج2: 708؛ هدایت: ج1، 599). این شعر در المعجم (تصحیح شمیسا ص 434) و جنگ قرن هشتمی زیلوفاف (نذر عارف: 367) نیز به نام مجیر آمده است. تصریح نفیسی در ذکر نام مجیر از میان «چند شاعر دیگر» معلوم میکند که خود او نیز چندان به انتساب قصیده به وطواط اعتقادی نداشته است. این که شعر مذکور، در متنی قدیم چون المعجم، و نیز جنگی از سدۀ هشتم، به نام مجیر آمده، تا حدی انتساب آن به مجیر را تقویت خواهد کرد. ضمن این که مصحح دیوان مجیر نیز با استناد به 4 دستنویس از دیوان این شاعر، شعر مورد نظر را به نام وی ثبت کرده است. اما؛ شاعر دیگری که اشعارش با مجیر خلط شده، جمال اصفهانی است. مجیر و جمال همدوره بوده-اند و با اشعار یکدیگر آشنایی داشته-اند؛ چنان که حکایت هجو کردن شهر اصفهان از سوی مجیر و جواب شفروه و جمال اصفهانی به وی مشهور است. اشتراک دو قصیده در دیوان این دو شاعر، معلول بی دقتی مصحح دیوان مجیر است. زیرا بسیاری از اشعار ثبت شده در دیوان مجیر، با استناد به تک نسخه ها صورت پذیرفته است. 1- قصیدۀ اول با 18 بیت در دیوان مجیر آمده (ص 78) که در دیوان جمال 38 بیت دارد (ص 103): کسی که قصد سر زلف آن نگار کند چو زلف او دل خود زار و بیقرار کند 2- دومین قصیدۀ مشترک، در دیوان مجیر با 11 بیت (ص 252) و در دیوان جمال (ص 43) با 50 بیت مشاهده میشود: اگر شکایت گویم ز چرخ نیست صواب وگر عتاب کنم با فلک چه سود عقاب مصحح دیوان مجیر با استناد به نسخۀ ف، یعنی فقط دستنویس مورخ 1016ق، دو قصیده با مطالع بالا را به مجیر بیلقانی نسبت داده و در دیوان وی به ثبت رسانیده است. دیوان چاپی جمال به اهتمام دستگردی انتقادی نیست و معلوم نمیکند که ایشان هر شعر را با بهره مندی از چه منبعی به جمال نسبت داده است. 33 بیت از قصیدۀ: کسی که قصد ... و 49 بیت از قصیدۀ: اگر شکایت ... در نسخۀ مورخ 1033ق دیوان جمال نیز مشاهده میشود (مجلس ش 7411، ص 8 و 24). ایضاً 34 بیت از قصیدۀ: کسی که قصد ... و تمام قصیدۀ 50 بیتی: اگر شکایت ... در نسخۀ مورخ 1017ق دیوان جمال نیز قابل مشاهده است (مجلس ش 3426، ص 6 و 16). برخی ابیات قصیدۀ دوم در مجمع الفصحای هدایت نیز به نام جمال آمده است (ج1، ص 631). با عنایت به این که دو قصیده در متون شعریِ جمال، با ابیات بیشتری همراه است و شکل کامل-تری دارد، و نیز نسبت دو قصیده به وی در دو سه متن مورد بحث، احتمال تعلق اشعار بالا به جمال بیش از مجیر است. * منابع: اوحدی بلیانی، تقی¬الدین. (1389) عرفات¬العاشقین. به تصحیح ذبیح¬الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد. بیلقانی، مجیرالدین. (1358) دیوان، به تصحیح محمد آبادی. جمال اصفهانی. (1320) دیوان، به تصحیح حسن وحید دستگردی. ...........................، مورخ 1033ق، دیوان خطی کتابخانۀ مجلس به ش 7411. ...........................، مورخ 1017ق، دیوان خطی کتابخانۀ مجلس به ش 3426. ملطوی، مسافر بن ناصر. (1390) انیس¬الخلوه و جلیس¬السلوه (نسخه برگردان دست¬نویس ش 1670 کتابخانۀ ایاصوفیا)، به کوشش محمد افشین وفایی و ارحام مرادی،. وطواط، رشیدالدین. (1339) دیوان،به تصحیح سعید نفیسی. دولتشاه سمرقندی. (1318) تذکره¬الشعرا، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون. شمس قیس رازی. (1388) المعجم، به تصحیح محمد قزوینی و تصحیح مجدد محمدتقی مدرس رضوی و سیروس شمیسا. نذر عارف، جنگ زیلوفاف به تصحیح علی صفری آق قلعه. هدایت، رضا قلی خان (1382) مجمع الفصحا، به تصحیح مظاهر مصفا. https://t.center/gahnameyeadabi