#خیلی_دور_خیلی_نزدیک (۷)
《معرفی پروژۀ پژوهشی
#محسن_ذاکری》
🔅علوم و ادبیات ساسانیان چگونه به مسلمانان انتقال یافت؟ (ارزیابی مجدد انتقال فرهنگی از طریق ترجمه در دوران باستان متأخر) *
🔹هدف این پروژه به چالش کشیدن مفهوم پارادایمیِ «نهضت ترجمۀ یونانیـعربی» است. این عنواندهی یکی از نتایج فرعیِ پژوهشهایی است که در دو سدۀ اخیر دربارۀ چگونگی انتقال آثار کلاسیک به زبان عربی در اوایل اسلام انجام شدهاند. این عنوان حاکی از این است که ترجمهها عمدتاً از زبان یونانی انجام گرفتهاند؛ و همچنین پژوهشهایی که این عنوان مبتنی بر آنهاست، بیشتر بر انتقال فلسفه و علوم طبیعی تأکید دارند و به موضوعاتی چون تاریخ، قانون، ادب و به ویژه متون دینی کمتوجهاند.
🔹این پروژه نشان میدهد که با در نظر گرفتن گسترۀ کلی ترجمه در بافت تاریخی دوران باستان متأخر (شامل امپراتوری بیزانس و امپراتوری ساسانی)، دربارۀ پدیدۀ ترجمه در اوایل اسلام میتوان داوری دقیقتری انجام داد. پیشینۀ تاریخی انتقال علوم یونانیـهلنیستی به زبان سریانی و سپس به زبان عربی بخش غربی این فرآیند را ترسیم میکند و بررسیهای فیلولوژیک مهمی دربارۀ آن انجام شده است. بنابراین، بخشِ هنوز نانوشتۀ «شرقیِ» این رخداد در تاریخ انتقال فرهنگی دغدغۀ اصلی ما در این پروژه خواهد بود: جایگاه فارسی میانه در گسترش نوشتههای علمی، ادبی و دینیِ یونانی، هندی و ایرانی.
🔹فرضیۀ پروژۀ ما، برخلاف تصور رایج، این است که با توجه به وجود فرهنگها، زبانها و دینهای مختلف در امپراتوری ساسانی، ترجمه در جامعۀ ایرانِ در آستانۀ ظهور اسلام رشتهای کاملاً مستحکم، شکوفا و مورد حمایت رسمی بود. کار ترجمه، بهمثابۀ یک نهاد فکری معتبر، از اوایل دورۀ ساسانی تا اوایل دورۀ اسلامی به طور پیوسته ادامه داشت. تغییر حاکمان سیاسی تغییری در نهادهای باستانی ایجاد نکرد. با وجود کُندیِ موقت بهسبب آشفتگیهای ناشی از جنگهای فتوحات اسلامی، سنتهای (محلیِ) تحقیق علمی و تبادل افکار در بیشتر موارد پابرجا ماندند. در این بافت اجتماعیـفرهنگی، ظهور زبان عربی بهعنوان یک بازیگر دریافتکننده پدیدۀ تازهای بود. ارتقای زبان عربی به زبانی جهانی و تبدیل آن به «زبان علمِ» امپراتوری گستردۀ تازهتأسیسِ اسلامی سرانجام به تغییر جهت در زمینۀ ترجمههای در حال انجام منجر شد؛ زبان عربی به رسانهای متحدکننده برای طیفی از زبانهای ادبی تبدیل شد.
🔹این پروژه، برای اثبات این فرضیه، در دو مرحله انجام خواهد شد. در مرحلۀ نخست، فهرستی از منابع فارسی میانه که از طریق ترجمه به دست آمدهاند تهیه میشود و یافتههای مرتبطِ مطالعات پیشین را نیز در بر میگیرد. در ادامه، انگیزههای پیچیدۀ عاملِ انتخاب متون برای ترجمه به عربی بررسی میشوند و از چگونگی انتقال دانش و تخصصِ انباشتۀ ساسانیان به مسلمانان بحث میشود.
* بندهای بالا برگردان توضیحات کیانوش رضانیا و
محسن ذاکری در معرفی پروژۀ پژوهشیشان در دانشگاه بوخوم است که با حمایت مالی «بنیاد پژوهش آلمان» (DFG) در دست انجام دارند. متن اصلی و توضیحات بیشتر را در
وبسایت دانشگاه بوخوم ببینید.
✔️ گفتوگو با
محسن ذاکری دربارۀ نهضت ترجمه و انتقال دانش و ادب ساسانی به جامعۀ مسلمانان پنجشنبه چهارم اسفند رأس ساعت ۲۱ تهران (برابر با ۱۸:۳۰ بوخوم و ۴:۳۰ آدینۀ ملبورن) در اینستاگرام دورنما برگزار خواهد شد.
🌐 پیوند به صفحۀ اینستاگرام دورنما
@doornamaa